ei ddangos fod ganddo ef ddigon o waith ¡dil persa ei ymmenydd i fyny; ac elai yn laca gan duchan, ac yn edrych yn drist, ebychu allan ryw bethau tebyg i ocheneliau, yn llwythog o dduwioldeb-ac yn cessio ymddangos i bawb a gyfarfyddai, fel Gai holl feddyliau ar bethau yn mhell y tadrawi erchwynion y byd bychan hwn. Ond rhaid i mi ddechreu gyda'r hyn a airi Simon Anesmwyth yn "Ilanes ei fywyd crefyddol." Nid wyf yn ambeu na fuasai ra Lo gan lawer o ddarllenwyr SEREN GOMER gael gwybod rhywbeth o hanes dechRaad y dyn hynod hwn-o ba deulu yr hanedd-brodor o ba wlad oedd ei hendaid -apha fath un oedd Simon pan yn blentyn - pha fath fywyd a dreuliodd pan yn fachyu, &c. Byddai yn fuddiol hefyd cael ybod merch i bwy oedd ei wraig ef-a pha alwad yn y byd presenol oedd ei thad, di bad, a'i bendaid, &c. wyersgedigion" yn cydune ar y pethau Ond gan nad BC, nid oes genyf ond eu gadael i farn y Garileordd. Peth eithaf tebyg fod peth o aed Simon Magus a Diotrephes yn Simon Asestwyth; ac mor belled ag y cefais I le farma, mae y gwyr dysgedig oll yn cyduno rabya; an byny, ddarllenwyr hawddgar, elwch chwi a finau fod yn o dawel yn y peth byn. oedd ef yn prisio am y nos yn fwy na'r dydd, nac am wlaw yn fwy nag am hindda, er mwyn dangos o blaid pwy yr oedd." Ond druan ag ef, rhyw ychydig a'i attaliai i ddyfod i wrando ein gweinidog hen a pharchus yn y capel oedd yn ei ymyl. Peth mawr iawn gan Simon hefyd oedd cacl cynifer a allai o honom ni, y cywion ieuaine, i fyned gydag ef i wrando pob gŵr dyeithr, er mwyn, fel y dywedai, i ni gael ymborth enaid-fel pe na buasai hyny i'w gael yn efengyl Capel Cwm Gwenen, ac yn ngweinidogaeth yr hen Williams. Yr oedd gan Simon amryw boints mewn golwg, heblaw diystyru yr hen weinidog; ac un peth yn neillduol, yr oedd yn cael dangos ei hun wrth ganmol y gŵr dyeithr, ac wrth esbonio ei bregeth, a dangos ei gogoniant i ni, y rhai annoeth! Nid peth hawdd i mi yw annghofio y dulliau y byddai Simon yn ceisio ein darbwyllo i gredu ei fod ef yn rhywun mawr annghyffredin. Weithiau, byddai yn ymdrechu llawer i ddangos ei fod yr un feddwl a'r pregethwr dyeithr, am y naill bwne a'r llall, yn neillduol cs byddai hwnw yn bregethwr maur; a phrydiau ereill, dangosai mor bell yr oedd yn ei feddwl o dybied yr un fath a'r hen Williams, ac am hyny, fod yn rhaid fod yr hen ddyn yn camsynied; oblegid nid oedd lle i amheu nad oedd Simon yn ei le. Bu rhai o ho: om ni, y cywion diblu, agos a meddwl fod yn Simon ddigon o wybodaeth i oleuo y Cwm-digon o dduwioldeb i ddwsin o ddynion cyffredin-ac ei fod yn cyflawni digon o weithredoedd da dros bawb oedd yn ddiffygiol; er nad oedem wedi meddwl am yr athrawiaeth Babaidd, am works of superorogation. Dechreuodd Simon ddangos ei aw. ydd am lwyddiant yr eglwys, trwy lawer o gynygion am ddiwygiadau yn mhob peth yn y lle, oblegid diwygiwr mawr oedd efe, cyn iddo gael swydd yn yr eglwys. Nid oedd Simon yn hyn yn wahanol iawn i ddynion awyddus am swyddau, mewn gwlad ac eglwys. Dynion mawrion am ddiwygiadau ydynt agos bob amser, nes y byddant yn y swyddi; ond ar ol hyny, gwelir yn gyffredin fod ysbryd lled swyddol yn disgyn arnynt, ac nid oes llawer o son am reform ar ol cael swyddi. Dyn fel hyny oedd Simon. Seniai Simon yn aml am ddechreuad "ei grefyddol," fel y galwai rhyw droion yn mhlith plant dyn lyd yn ei fuckedd Oad am smp crefydd Simon, chwi hase fywyd! Pan ddaeth Simon Anes. dh chwi, ddarllenwyr, farnu ar ddiwedd h yn aelod o'r eglwys, sy'n cyfarfod Nghapel Cwm Gwenen, yr oedd yn yaddangos yn ddyn rhyfedd o dda, ac yn ta ar ysbryd i weithio y tu hwnt i bawb yle. Nid peth anaml yr amser hyny dred am bell i hen wreigan led ddi, yn dywer lyd wrth y naill a'r llall, Wel, wel, y mae Mr. Anesmwyth yn ddyn nghyfredi. odd ambelli hen ddyn lled benwan, refi, mai blaenffrwyth y mil blynyddau red Simon, neu o'r byn lleiaf, ei fod yn aglaenydd i ryw ddiwygiad heb ei ail. A mae yn rhaid i minau gyfaddef i lawer o hanem ni, y rhai oeddem ieuainc y pryd Nid wyf yn amheu na y, gael ein dal at ei weled mor rydd, ac mor gan ddichellion Simon, egniol gyda phob peth awyddus am newid holl don ben yr eglwys. Fe allai fod eisieu Pen hyny oedd Simon yn ymdrechu; ond To rhai hen arferion; ond nid am fod ddyfod i'r amlwg oedd ef, i gael dangos aloedd with newid pethau, pe buasai yer gwaeth ac nid er gwell. wyf yn cofio i mi weled un dyn erioed ryandrechol a Mr. Anesmwyth i fyned i can lle byddai rhywun dyeithr yn prethe Mawr oedd ei ffyddlondeb yn hyn; Dechreuodd ein hargyhoeddi ni, y rhai ieuainc, fod eisieu ychwaneg o ddiaconiaid da yn yr eglwys. Soniai Simon yn aml am hyn. Yr oedd cael ychwaneg o ddiaconiaid yn un o'i bynciau dewisedig ef; a dywedai wrthym fod yn ofynol cael saith o wŷr da eu gair i fod yn ddiaconiaid. Yr ceddem ninau, y pethau ieuaine, yn ddigon parod i dderbyn addysg gan Simon, ddim ond iddo son am ryw adnod yn y Beibl, ac enw y pwne ynddi, heb fod yno y meddwl lleiaf am yr hyn a fyddai gan Mr. Anesmwyth mewn golwg. Er nad oeddem ni, y rhai byr ein deall, yn draedai yn lle ymffro-tgar weithiau, "Nal meu canfod dyben Simon, wrth son am gael ychwaneg o ddiaconiaid, yr oedd yno ambell i un o'r bobl hen a phrofiadol yn gweled ei amcan; ac nid oedd un amheuaeth yn meddwl yr hen Williams nad eisieu bod yn ddiacon ei hun oedd ar Mr. Anesmwyth. Yr oedd Simon y pryd hyn yn ysgwto, ys dywed gwŷr Merthyr, yn o lew am y swydd, ond aeth yn y blaen yn rhy gyflym, a saethodd y tu draw i'r nod, yr hyn a'i gwthiodd yn ol am beth amser; a bu raid iddo ddefnyddio pob dyfais, a phob dichell hefyd, cyn euill yn ol y tir a gollodd yn yr amgylchiad canlynol. Meddyliodd Simon Anesmwyth am ddiwygio y canwyr, a'r canu, a phob peth perthynol i'r gwaith. Ond buasai cystal iddo roddi ei ben mewn cwch gwenyn, a gosod ei ben rhwng y canwyr. Yr oedd Simon wedi bod yn dysgu rhai yn yr eglwys na ddylasai un dyn ganu yn yr addoliad, ond aelodau yr eglwys. Nid oeddem ni, y rhai ieuaine, yn gallu llyncu pwnc fel hyny, oblegid nid oedd yn unol â'n chwaeth; am hyny, gwrthwynebasom Simon, a chawsom ereill i'n pleidio, a gadawyd Simon i ym. ladd ei hunan â'r canwyr; a thosturied pawb yn y byd ac yn yr eglwys hefyd wrth y dyn a ymladdo â hwy ! Collodd Simon ewyllys dda a phleidlais llawer o'r rhai ieuainc; a gorfod iddo adael pwnc y ddiaconiaeth am dalm o amser, hyd nes iddo gael llwybr i rwydo y rhai ieuainc o'i blaid eilwaith. Chwi gewch chwi, ddarllenwyr amyneddgar, wybod eto, mewn rhyw SEREN ddyfodol, pa fodd yr effeithiodd Simon ar ein teimladau, i'n henill o'i blaid ef i gael ei wneuthur yn ddiacon; ond ar hyn o bryd, rhaid i mi roddi hanes Simon, mewn cysylltiad â'r canwyr. Pan oedd Simon a'r bobl ieuanc yn y côr canu wedi myned walltwallt â'u gilydd, dygwyddodd i'r hen frawd enwog, Christmas Evans, ddyfod ar ei dro i'r lle yr oedd Simon yn byw. Yr oedd Mr. Anesmwyth wedi achosi byd o ystyrau yn yr eglwys yn nghylch y canu erbyn hyn; oblegid yr oedd yn proffesu ei hun yn elyn annghymodlon i'r fath ganu. Yr oedd gan Simon ryw feddyliau mawrion am bob pregethwr dyeithr, ac am osod ei gwyn bob amser o flaen gweinidogion dyeithr; am hyny, nid rhyfedd iddo feddwl mai oracl oedd Christmas Evars, ac mai doethineb oedd iddo osod yr achos o flaen ei sylw, gan fod Simon yn meddwl yn fawr hefyd am Christmas Evans. Am nad oedd yn ei weled yn aml, meddyliodd yn ddiamheuol y buasent o'r un feddwl am y canu, ac yn neillduol am y rhai oeddynt yn canu, ac y buasent rhyngddynt yn dinystrio y canwyr ag anadl cu genau. Dechreuodd Mr. Anesmwyth ei araeth fel y canlyn: "Mr. Evans, yr wyf yn deall yn dda, ac yn medru gwahaniaethu rhwng pethau a phethau; ac yr wyf yn gwybod eich bod chwi yn ddyn call, ac am hyny yr wyf yn barnu, Syr, eich bod yr un feddwl a finau am y pwnc canlynol." Nid oedd Christmas yn hoffi yr araeth uchod yn unwedd, er nad oedd ef yn euog o wrthod " soft sander" Sam Slick; am hyny gofynodd yn lled swrth, "Be' sy' nawr, Simon ?" "Wel, Syr," ebe Simon, "begian eich pardwn, Syr, am fod mor cofn-Wel, Syr, dyma'r peth, os bydd i chwi fod mor fwyn a gwrandaw arnaf." "Oh !-Oh!" ebe yr hen ŵr, "dos yn mlaen, Simon-tyred at y pwnc, Simon-yn awr Simon, &c." Gwelwn wyneb Christmas Evans yn dechreu cochi, ei lygad mawr yn tanio, a'r gwreichion yn dechreu saethu allan! Ond druan a Simon, yr oedd yn rhy ddall i weled ei sefyllfa. Yn y man, gwelwn ffroenau Christmas yn lledu fel ffroenau march, pan yn arogli rhyfel; ac wedi cymeryd ychydig o drewlwch, cododd ar ei draed, ac yna gallaswn ddychymygu ei weled yn ymestyn i fyny yn dalach nag arferol, nes ocdd ei ben agos a chyffwrdd â nen y tŷ, ac yn gofyn mewn llais cryf a garw, "Be' sy' yn awr, Simon!" "Wel," ebe Simon, "yr oeddwn ni, Syr, begian eich pardwn, am ddyfod â phwnc y canu, Syr, o flaen eich sylw." "Be' sy am y canu, Simon?" "lë, ïe, y canu, Simon bach! Wel, dywed dy chwedl fach, Simon, am y canu. lë, ïe, y canu, ond te, Simon, mae'r canu yn dy ofidio di, Simon." Yr oedd agwedd yr hen ddyn yn ddigon i argyhoeddi pob dyn ond Simon, nad oedd o un dyben i fyned â'r pwnc yn y blaen; ond yr oedd Simon Anesmwyth yn meddwl bob amser fod pob peth a feddyliai efe am dano, yn ddigon teilwng o sylw y byd, a Christmas Evans hefyd ! Gofynodd Simon, wedi gwneuthur gwyneb hir an. nghyffredin, a llaesu cryn dipyn ar ei wefl isaf, ac hefyd cymeryd arno ei fod yn ostyngedig iawn o flaen yr hen ddyn-gofyn. odd, ac hefyd atebodd y gofyniad, fel y canlyn: "Wel, Mr. Evans, begian eich pardwn, Syr, am fod mor hy a gofyn, A ydych chwi yn tybied y dylem ni adael i bobl annuwiol ganu yn mhlith y canwyr ? Nid wyf fi yn meddwl y dylem oddef y fath beth, ac mae yn ddiamheuol genyf ei fod yn groes i'r Ysgrythyr. Mae un o'r enw J. Baxter yn canu yn y capel yn awr, ac mae pawb yn gwybod ei fod wedi bod yn ymladdwr mawr. "Ymladdwr, ie. Oh!-Oh!" ebe yr hen ddyn, ymladdwr, Simon, ie fe. Wel, gwell genyf ddau ymladdwr nag un ceintach. wr, Simon. Ond mynodd Simon fyned rhagddo, a gwnaeth yr araeth ganlynol : "Yn awr, Syr, begian eich pardwn, am fod mor hy, ond rhaid i fi ddywedyd fy meddwl ar y pwnc hwn, mae pawb sy'n fy adnabod yn gwybod fy mod I foddlon i ddyoddef agos pob peth; ac anaml iawn y byddaf yn dywedyd fy meddwl, er fy mod yn teimlo yn annymunol, eto byddaf yn ddys yn aeth ymaith yn drist ei wedd-wedi methu lladd y Baxter. Yr oedd Mr. Anesmwyth yn debyg iawn mewn un peth i ben glochydd Abergwenen. Byddai hwnw yn llawen bob amser pan clywai am farwolaeth un o'r plwyfolion, oblegid byddai gobaith y pryd hyny am "arian y chaw" yn ymyl y bedd! Byddai Simon wrth ei fodd pan fyddai wedi cael rhywun i'r llwch-yr oedd cwymp un arall yn fwyd enaid iddo ef! Aeth allan o gyfeillach Christmas Evans, gan blygu ei ben a cheisio gwneuthur rhinwedd o angenrheidrwydd; ond yr oedd yn methu gwneud yr un fath a Iarll Derby-plygu i amgylchiadau, a thaflu protection i dir ebargofiant. Yn awr, ddarllenwyr hynaws, ni gawn adael Simon Anesmwyth ar hyn o dro, hyd nes cyfarfyddom mewn Rhifyn dyfodol, pan y bydd i chwi gael hanes llawer o'i ystranciau ef. taw; ond rhaid i mi gael dywedyd fy meddwl yn bresenol. Ac yn awr, Syr, mewn un gair neu ddau, rhaid i mi dystio yn erbyn y fath beth a oddefir yn ein plith ni; oblegid, dyma fy marn I, mewn byr eiriau, na ddylai dya annuwiol gael myned i blith y canwyr; e, Syr, dyma fy marn I ar unwaith, begian eich pardwn, am ei dywedyd mor fyr, Syr." Dim achos-dim achos begian pardun an fod yn fyr, Simon-dim achos yn wir, Simon." Wedi i'r hen ddyn gymeryd ychydig o drewlwch drachefn, gwelwn ei emrynt mawrion yn crogi i lawr, a lliw cochddu yn mantella ei wyneb, ac yna gofynodd i Simon, "I be beth yr oedd yn gofyn ei feddwl ef ar pane! Erbyn hyn yr oeddwn yn canfod drygbin gerilaw, os nid daeargryn i siglo y He; oblegid yr oeddwn yn adnabod fy hen gyfall, Christmas Evans, yn lled dda, ac yn gwybod nad oedd ei amynedd ef yn myned iddal yn rhagor gyda Simon Anesmwyth. Peth digon anhawdd i'r dyn mwyaf tawel yn ei feddel, yw rhoddi clust i ddyn fel Simon Anesmwyth yn gofyn i rywun am ei farn, ae yntef ar yr un pryd yn penderfynu y pane ei hun. Dywedodd Simon droion a throlon eilwaith ei fod ef o'r farn, na ddylasi Baster ganu yn yr addoliad, ac eto gofynai am farn Christmas Evans ar y pwnc, fel pe buasai am gael gwybodaeth ychwanegdary mater; ond eisieu dangos ei hun cedd ar Simon, ac eisien hefyd cael ChristWith weled dichellion Simon, aeth yr hen ag yntef. dan yn ofnadwy, ac ofer a fyddai i un dyn geisio dychymygu am agwedd ei wynebpryd ry fath amgylchiad, ond y sawl a'i gwel mas Evans o'r un feddwl y "Simon, Simon," ebe fe, ac yna, yn myned at ei Saesneg, fel y byddai pan ar gefn y march a farchogai ar "Simon, Simon, has Baxter any breath?" fath droion"0, oes, oes, anadl gan Baxter, oes, Syr," the Simon, "begian eich pardwn, oes anadl, alais rhagorol hefyd." Ar hyn, dyma Simon yn tynu ei gyrn yn ol, fel rhyw fal. woden wedi dychrynu, with, gan obeithio y byddai iddo daweli yr ac yn dywedyd eilturma oedd wedi godi, "Oes, Syr, mae gan Terfynwn y Llythyr hwn, trwy roddi i chwi hanesyn am yr hen wron Christmas Evans. Yr oedd ef bob amser yn ystyried ei symudiad o sir Fôn i'r Deheudir, yn un o amgylchiadau pwysicaf ei fywyd. Tro sydyn iawn oedd, ac fel hyn y dygwyddodd :-Yr oedd W. Evans o Aberystwyth, Robert Edwards, a minau, yn myned i gymanfaoedd y Gogledd; ac yn Nghaernarfon, darfu i ni gyfarfod â Christmas Evans, yn llawn o ofidiau-gofidiau a dynodd am ei ben ei hun yn ddigon diachos. Dechreuodd Evans ac Edwards ymresymu ag ef; ond yr un man a fuasai iddynt geisio ymresymu a'r fellten yn yr adeg hono. Yr oedd amryw yn meddwl mai doethineb a fuasai i'r hen ŵr, fel y gelwid ef, i symud o Fôn y pryd hyny; ond ymddangosai ei fynediad oddiyno, yr un fath a phe buasid yn cynyg symud yr Wyddfa o'r Gogledd i'r Dehau. Yr oedd ef ar gefn yr hen geffyl Jack, pan ddechreuwyd ymresymu ag ef; ac yn lle rhoddi un atebiad i Evans ac Edwards, dywedai, Come on, Jack-come on, Jack" ond yr oeddwn I yn dàl pen Jack, ac ni oddefwn iddo fyned yn y "Come blaen. on, Jack-come on, Jack," meddai yr hen ddyn eilwaith ac eilwaith. Wedi hir ymresymu a cheisio taweli ychydig ar ei feddwl mawr, yr hwn oedd wedi ymchwyddo, fel y môr yn nghanol y tymhestloedd mwyaf, cawsom ganddo ddisgyn, a dyfod i'r gwestdy lle yr oedd ciniaw yn cael ei pharotoi i ni. Cymerodd gryn dipyn o drewlwch, a sychodd ei lygaid yn o aml, ond ni ddywedai air. Yn y man, gofynais iddo, a fyddai ddim yn well iddo symud o sir Fôn? Baxter, a llais rhagorol; ac, O na byddai yn ddyn da, ni fyddai dyn yn y lle ja fwy am iddo ganu na myfi! Yr oeddwn yn meddwl Syr, begian eich pardwn, wrth ddwyn y pwnc yn y blaen, eich bod chwi run feddwl a fi, ac y buasech yn fy nghy. harthwyo Ii osod taw ar y fath ddynion." "taw'r ffal. Yfi yr un feddwl a ti, Simon! "Taw, Simon," meddai yr hen ddyn, Taw, waai di. Has Baxter any breath, Simen? Let all things that have breath praise the Lord, Simon. Get out of my agat, Simon. Dynion anesmwyth o dy fath di, Simon, sy'n lladd yr achos yn mhob man, Simon!" Pan welodd Simon ei fod yn colli'r dydd, "Price bach," ebe fe, y pryd hyn wedi tyneru yn lled dda, "I b'le yr af?" Dywedais wrtho fy mod newydd ddyfod o gymanfa Caerffili; ac hefyd, fod yr eglwys hono heb un gweinidog, ac i rai o'r brodyr yno ddywedyd wrthyf am ysgrifenu atynt, os dygwyddai i mi ddyfod i wybod am weinidog a wnelai y tro iddynt yn Nghaerffili-a thyna'r fan i chwi Mr. Evans-a chwi yw'r dyn i'r fan! Na, na, ysgrifena y fynyd hon-' Nothing like the present time." "Gwell yw i ni gael ciniaw yn gyntaf," meddai ein dau gyfaill, Evans a Edwards. Na, na," meddai yr hen ddyn, mewn llais uchel a garw, 66 yn awr, yn awr, Price, fy machgen I;" a chyda hyny dyma fe yn troi y lliain bwrdd i'r naill ochr, ac yn galw am bapyr. Yr oedd cinia agos yn barod, ond gor. fod i ni blygu i'r amgylchiad. Nid oedd o un dyben i ddadleu fod y bwyd yn dyfod i'r bwrdd, a'n bod ninau ag eisieu ymborth, yr oedd yn rhaid ysgrifenu yn gyntaf, yr hyn a wnaethom mewn ychydig o fynydau. Cyn i mi orphen y llythyr, dywedai wrthyf fel y canlyn:-"Dywed wrthynt am ysgrif enu galwad i fi yn union, fel y byddo i ni gael y llythyr dydd Mawrth yn Amlwch. Yr oedd yn brydnawn dydd Gwener pan yn ysgrifenu, ac aeth y llythyr i Gaerffili erbyn y dydd Saboth canlynol-darllenwyd y llythyr yno-penderfynwyd i wahodd Christmas Evans, a daeth eu hatebiad hwy i mi erbyn prydnawn dydd Mawrth i Amlwch, cyn i'r gymanfa ddechreu. Nid wyf yn cofio i mi weled cymaint o wahaniaeth mewn un dyn erioed ag a welwyd rhwng Christmas Evans dydd Gwener a Christmas Evans y prydnawn dydd Mawrth canlynol. Erbyn hyn, yr oeddwn I yn bob peth oedd dda ya ei olwg; a mynai i mi gael dewis fy amser i bregethu yn Saesneg, yn y gymanfa; oblegid y fi oedd yn dysgu Saesneg i bobl sir Aberteifi a'r Gogledd, rhyw ddeg ar ugain o flynyddau yn ol, er nad oeddwn yn gwybod ond ychydig am yr estrones fy hun. a'm galwent y pryd hyny yn "Sais back:" ond nid oeddwn yn hoffi yr enw, oblegid, ys dywed Mr. Spruce, "Cymro lan loyw" oeddwn bob amser. Ac yr wyf heddyw yn cofio yr amser pan na fedrwn air o Saesneg ; ac yn cofio hefyd, fel yr oeddwn yn synu wrth glywed plant bychain Sion Sais yn siarad yn Saesneg. Meddyliwyd am fy ngalw yn "Gymro Saesnigaidd,' Y bobl ond yr oedd fy nghyfaill, y diweddar Davies o Dowlais, wedi ysgrifio peth tan y ffug enw hyny. Wrth fy ngweled yn teithio yn aml gyda Robert Edwards, Evans o'r Dolau, a Jones, Drefnewydd, y rhai oeddynt fel cewri yn mhlith y bobl, ac o'u hysgwyddau i fyny yn dalach na mi, cefais yr enw Cymro Bach. Nid oes genyf yn awr ond cyfaddef wrth bobl Môn, mae y Cymro Bach wnaeth yr orchestwaith o symud Christmas Evans, o'r Betrayed him :-unadvised words he spoke, Maddeued y darllenydd i mi am y gwyriad hyn oddiwrth hanes Simon Anesmwyth-ac yn neillduol, maddeued i mi am yr holl egotisms sydd yn y llythyr hwn. Caiff Simon y sylw a deilynga dyn o'i sump ef yn fy llythyrau dyfodol, ac ni fydd i mi annghofio llawer o'i berthynasau hefyd. B. PRICE, (Cymro Bach). LLYTHYRAU HOWELL HARRIS. Y DEFNYDDIAU gwerthfawrocaf tuag at wybod hanesyddiaeth wladol a chrefyddol ydyw yr hyn a ddywedwyd, a ysgrifenwyd, ac a argraffwyd ar y pryd, neu agosaf i'r pryd yr ymofynir gwybodaeth o berthynas iddo. Tybiais unwaith .ond i mi ddarllen rhyw waith a ystyrir yn safon (standard work), megys gwaith Hume and Smallet, y buaswn yn gwybod digon o hanes Lloegr, braidd, nes i mi ddechreu taflu golwg dros hanesion gan awdwyr ereill, a'u gweled yn gwrth-ddweyd eu gilydd, &c. Yna dechreuais ymofyn yn fanylach, gan amheu pob un o honynt. Gwelais erbyn hyny mai nid darllen HANES (yn yr ystyr fanylaf o'r gair) yr oeddwn, ond darllen hyny welai yr awd wr yn dda osod yn ei lyfr, a'r feithiau hanesyddol, yn nghyd â'i fara ef ar y ffeithiau hyny. Erbyn edrych yn ol a blaen, gwelais fod gwir hanesyddiaeth i'w gael mewn canoedd o leoedd nad oeddynt yn proffesu bod yn hanesyddiaeth; megys, y Casgliad o bapyrau gan Rushworth, Deddfau y Senedd, Mynegiadau dau Dŷ y Senedd, Gohebiaethau personol, a Huaws o bethan LLYTHYRAU HOWELL HARRIS. cyffelyb. Wrth ddarllen pethau fel hyn, yn gwendid. rhoi mwy o Y fath ddefnyddiau a hyny o barth y cyffrawd llwyddianus fu ar grefydd yn nechreund sefydliad yr enwad parchus sydd yn Nghymru, a elwir METHODISTIAID, sydd yn yr "Hanes Wythnosol," a gyhoeddid yn 1749. 1741, a 1742, yn Llundain. Saes papyrun wythnosol hwn; argraffwyd ef gan J. Lewis, Bartholomew-Close, yn Llundain. Ei enw a'i deitl yw, "Hanes Wythnosol, neu gyfrif o'r pethau mwyaf hynod mewn cysylltiad â llwyddiant presnol yr Efengyl." Cynwys bedwar tudalen lyg. Dechreuwyd ei gyhoeddi yn 1740, nis gan pa bryd y rhoddwyd ef heibio. Mae ynddo lythyrau tra dyddorol oddiwrth Wfeld, Connick, Humphreys, Adams, a Luars o ohebwyr ereill o holl ranau y deyrnas. Yn mhlith ereill mae Howell Larris yn un o'i ohebwyr. Tybiais y buasai cynethu ychydig o lythyrau Howell Harris ya rhoddi difyrwch i ddarllenwyr y SEREN. Elxenar.. W. R. "Allun (copy) o lythyr oddiwrth HOWELL HARRIS yn Nghymru at y Gymdeithas yn y Tabernacl, Llundain. "Chwef. 12, 1741-2.* "FY ANWYL GYD-DRAFAELWYR, der yo en "Dedwydd ydych chwi y rhai a O y fath Ynddo Efe ddoethineb hono sydd yn eich ymresymu soch y perl gwerthfawr! bethan a gawsoch trwy Grist! se Duw yn Dad i chwi, a'r oll sydd ganddo ya caldo i chwi. Ei holl briodoliaethau sydd drosoch chwi-byd y nod ei gyfiawndadlen drosoch-gwnaeth ef ffordd iw gariad lifo fel afon yn ddirwystr i'ch eneidiau-mae ei allu a'i ffyddlondeb o'ch plai-pa fwyaf o glwyfau sydd genych heb meddyginiaethu, a pha fwyaf o eich anwybodaeth sydd heb ei ymlid ymaith gan ei aleuni gogoneddus ef, mwyaf yw ei dosturi ef drosoch. Pa beth nad ydych yn fwynhau yn Nghrist! Y nef yw eich etifeddiaeth ! drosoch chwi! Ni bydd arnoch eisieu cyfddyoddefodd, a wnaeth iawnder na santeiddrwydd, doethineb na nerth, gras, cynydd gras, cariad neu tyngeiddrwydd, ffrwythlondeb deb, goleuni neu fywyd, purdeb neu lar Yroll a wnaeth ac a neu ffyddlon i-idd-dra, na dim sydd yn Nghrist; canys and y 2lain o Fawrth, yn flaenorol i'r flwyddyn rhoddi i chwi ffydd nas gallech beri iddi * Digon tebyg fod y llythyr yn cael ei wneud mewn brys mawr, gan fod "analluogrwydd" ddwywaith yn y rhestr uchod. |