post bellator ecus positis insignibus Aethon.

it lacrimans guttisque umectat grandibus ora.

90

hastam alii galeamque ferunt, nam cetera Turnus

victor habet. tum maesta phalanx Teucrique secuntur
Tyrrhenique omnes et versis Arcades armis.

postquam omnis longe comitum praecesserat ordo,
substitit Aeneas gemituque haec addidit alto:
'nos alias hinc ad lacrimas eadem horrida belli
fata vocant: salve aeternum mihi, maxime Palla,
aeternumque vale.' nec plura effatus ad altos
tendebat muros gressumque in castra ferebat.

Iamque oratores aderant ex urbe Latina,

velati ramis oleae veniamque rogantes:

corpora, per campos ferro quae fusa iacebant,
redderet ac tumulo sineret succedere terrae;
nullum cum victis certamen et aethere cassis;

95

100

TESTIMONIA.

89 'positis i.' Quintilianus VI 2, 33 92 sq. Teucri ... armis' schol. Lucani VIII 735 93 Tyrrhenique o.' Probi inst. I 5, 1 'et.. armis' Servius Aen. VIII 588 XII 281 97 sq. 'salve .. vale' Donatus ad Ter. Andr. IV 2, 13 schol. Veron. 94, 13 Servius Aen. II 789 97 'salve ... Palla' Priscianus 702 101 'veniamque precantes' Servius Aen. X 31 103 tumulo... terrae' Servius Aen. XI 146

VARIA LECTIO.

89 EQVVS P EQVVS Ryb

T

po. fitif b 90 ID P Id 71 91 fer b fequuntur b 93 Thyrrheni y

92 FALANX Mc teucri in ras. b

ni

Tirre с OMNES MPyc, ad Arcades refert Peerlkampus DVCES ut 171 Rbm, schol. Lucani, Servius arcadaf b

at p

TIT

armis] ARARMIS P

E

94 praecefferat y pcefferat c 95 SUBSIT M gemitum 71 ADDIDIT M EDIDIT R: cf. V 799 VII 194 96 aliaf hine (shinc in ras.) b

LACRIMANS P EADEM REA·.· DEM M orrida c

altos] A corr. m. ant. ex T P

101 PRECANTES R, Servius Aen. X 31, ut 106 : cf.

102 quae] Q. M

RIBBECK, VERGIL. III.

parceret hospitibus quondam socerisque vocatis.
quos bonus Aeneas haut aspernanda precantis
prosequitur venia et verbis haec insuper addit:
'quaenam vos tanto fortuna indigna, Latini,
inplicuit bello, qui nos fugiatis amicos?
pacem me exanimis et Martis sorte peremptis
oratis? equidem et vivis concedere vellem.
nec veni, nise fata locum sedemque dedissent,
nec bellum cum gente gero: rex nostra reliquit
hospitia et Turni potius se credidit armis.
aequius huic Turnum fuerat se opponere morti.
si bellum finire manu, si pellere Teucros
apparat, his mecum decuit concurrere telis:
vixet, cui vitam deus aut sua dextra dedisset.
nunc ite et miseris supponite civibus ignem.'
dixerat Aeneas. illi opstipuere silentes

conversique oculos inter se atque ora tenebant.
tum senior semperque odiis et crimine Drances
infensus iuveni Turno sic ore vicissim

105

110

115

120

TESTIMONIA.

112 Probi inst. I 14, 3 Charisius 239 Diomedes 449 Servius Aen. XI 130 118 vixet ... deus' Probi inst. I 18, 6 'vixet' Claudius

122 sq. 'semper... Turno'

scr. c mortif 71 112 uenisse Charisii cod., ut veni nise scriptum

fuisse appareat. UENINISI MPRyb ueni ni c, Probi inst. cod. fedem////que b 113 gentem 71 reliquid b

ras.) 7 116 manuf 71

S

CVI P 119 MISERI P

121 ADQVE R

117 decuit mecũ cm

SUBPONITE Mybc

T

114 credidit (didit m. 2 m

concurre y 118 sua

120 OBSTIPUERE MR;be

hora c 122 HUNC M huic susp. Wagnerus

VS

que om. c 123 INFENSI M Infeffuf infestus Menag. all.

cissim Ore refert m

orsa 1

orsa refert: o fama ingens, ingentior armis
vir Troiane, quibus caelo te laudibus aequem?
iustitiaene prius mirer belline laborum?

125

124 'o

124 sq. o ... Troiane' Macrobius Sat. VI 2, 33 armis' Arusianus p. 236 L. 'o f. i.' Emporius rhet. 304 C. 125 'quibus... aequem' Servius Aen. X 548 XI 508 126 Priscianus 1031.

V 1, 19 Phorm. II 1, 67

1081. 1184. 1186. 1189 129 quaerat s. f. T.' Donatus ad Ter. hec. 131 Servius Aen. XII 192 'saxaque s. u.' Donatus ad Ter. hec. II 1, 17 132 'ore f. Diomedes 424 133 et pace s.' Priscianus 692 'pace s. bis senos p. d.' Suetonius verb. diff. p. 315, 5 Rothii 135-138 'ferro.. gementibus' Asper pinus' Priscianus 717

114, 5 K.

135 sq. ferro

...

fraxinus' Priscianus 652. 763

'ferro

...

VARIA LECTIO.

124 refert o fama] TOFA in ras. R

M

ingencior y 125 caelo] EGO R 126 IVSTITIAE Pybcm IUSTITIA MR iustitiane ... sed invenitur etiam iustitiaene... quod est aptius' Priscianus 1081 'iustitiae, laborum genitivum pro ablativo. si autem iustitiae legeris, subaudiendum iustitiae laudibus, si iustitia, subaudiendum praeditum ' Servius bellinae yl LABORVM (V fort. corr. ex E) P LABOREM

Ry2

va

re

127 refemufy referimuf bl 128 TE (T in ras.) P

qua]

Q P 130 mororů (moerorum?) c 131 fubuectari c1 SVBIECTARE

humerif ye

(I corr. in V m. rec.) P, ut Lucretius VI 700
M iuuabat yl 134 SILUAM M IMPVNE R
Pieriani icta‘antiquissimus' Pierii, z ut VI 180
bipinni fluctuant Prisc. libri
PRybe, Priscianus PINOS M

E

135 acta aliquot' inter bipenni et

robora nec cuneis et olentem scindere cedrum
nec plaustris cessant vectare gementibus ornos.

Et iam Fama volans, tanti praenuntia luctus,
Euandrum Euandrique domos et moenia replet,
quae modo victorem Latio Pallanta ferebat.
Arcades ad portas ruere et de more vetusto
funereas rapuere faces; lucet via longo
ordine flammarum et late discriminat agros.
contra turba Phrygum veniens plangentia iungit
agmina. quae postquam matres succedere tectis
viderunt, maestam incendunt clamoribus urbem.
at non Euandrum potis est vis ulla tenere,
sed venit in medios. feretro Pallanta reposto

140

145

procubuit super atque haeret lacrimansque gemensque, 150 et via vix tandem voci laxata dolorest.

TESTIMONIA.

140 'Euandrum . . . domos' Probi inst. I 3, 1 142 'Arcades .. ruere' Quintilianus VIII 6, 21

142 sq. 'et...

faces' schol. Persii agros' Servius Aen. V 4 148 Diomedes 381 Priscianus 708 schol. Persii IV 13 151 Servius Aen. XII 47

III 103 143 sq. 'lucet

...

140 domuf y1b, Probi inst. cod. REFLET (F corr. in P) P REPLET M cf. IX 39 141 Quo cl ferebat. (t m. 2 in ras.) y 142 AT MIP 'Arcades ad portas ruere. . . multa tamen exemplaria: Arcades el portis ruere' Servius 143 fafcef y1

bc iung& el IUNGUN Mb

T

144 difcrimin& y

e r

eft in

PALLANTE M: 150 PROCVM

145 frigi 146 MARES P 148 AD R ras. b 149 FERETPRO M PHERETRO R fr&o y cf. VI 504 PALLANTE PRybcmy, confirmat Servius BIT R ADQVE R

A

HERET M heret (t in ras.) b herent 71 HAERENS

151 Ut by VOCIS Py UOCES (E corr. in I M

DOLOREST MY DOLORE EST Rbc

vocis laxata dolori est coni,

Heinsius, et dolori est Servius Danielis Aen. XII 47, quamquam thì

non haec, o Palla, dederas promissa parenti,
cautius ut saevo velles te credere Marti:

haut ignarus eram, quantum nova gloria in armis

et praedulce decus primo certamine posset.

155

primitiae iuvenis miserae bellique propinqui

dura rudimenta et nulli exaudita deorum

vota precesque meae! tuque, o sanctissima coniunx,

felix morte tua neque in hunc servata dolorem!

contra ego vivendo vici mea fata, superstes

160

restarem ut genitor. Troum socia arma secutum

obruerent Rutuli telis! animam ipse dedissem

atque haec pompa domum me, non Pallanta, referret!
nec vos arguerim, Teucri, nec foedera nec quas
iunximus hospitio dextras: sors ista senectae

165

TESTIMONIA.

152 Servius ecl. III 75 Aen. VIII 537 154 sq. haud . . . decus' Macrobius Sat. IV 6, 8 158 sq. 'tuque . tua' Macrobius Sat.

...

III 3, 6

VARIA LECTIO.

quoque dolore est Regin. exhibet (in Par. deest locus). 152 'duplex expositio est. aut enim hoc dicit: non mihi talia promittebas, ut crederem caulius te dimicaturum. . . aut certe non pro nonne et nempe accipiamus' Servius PALLAS Pу1 Palla testatur Servius ecl. III 75

S

DEDERAT P promifa b PARENTI libri alii non parenti, sed petenti legunt' Servius. precanti Peerlkampus. Ali post parenti fortiter interpungunt, ego sic intelligo: 'quae mihi promiseras ut cautus fores non congruunt cum his quae nunc video.' 153 ut in ras. b AVT R ut idem quod utinam hic esse putabat Faber 154 HAUD MPуbc Macrobii Par. 1, haud male: cf. X 325 155 CERMINE R

N

gaudia 156 MI

SERE Ry 158 PRAECES M PROCES P coiunx b 159 NEC Prib 160 EGO (G m. 2 add.) P UICI MEA FATA M vici mea fata ... multi sic distinguunt: contra ego vivendo vici, vitam scilicet filii, i. e. supervixi. . . ut mea fata per exclamationem dictum sit' Servius SVPERSTENS (NS item suprascr., sed eras.) P superstef. (l ult. m. 2 in ras.) y

N

fecută b 162 Obruere y

REFERET Mb

h

165 ofpicio y

164 NeR b

୮

rutili b 163 AD

ARGVEREM Ryl arguerim Ser

dextra 72 dextre y1 SISTA (S pr. eras.) P