421

aut tecto adsuetus coluber succedere et umbrae, pestis acerba boum, pecorique adspergere virus, fovit humum. cape saxa manu, cape robora, pastor, tollentemque minas et sibila colla tumentem deice. iamque fuga timidum caput abdidit alte, cum medii nexus extremaeque agmina caudae solvuntur, tardosque trahit sinus ultimus orbes. est etiam ille malus Calabris in saltibus anguis, squamea convolvens sublato pectore terga atque notis longam maculosus grandibus alvum, qui, dum amnes ulli rumpuntur fontibus et dum vere madent udo terrae ac pluvialibus Austris, stagna colit, ripisque habitans hic piscibus atram inprobus ingluviem ranisque loquacibus explet; postquam exusta palus, terraeque ardore dehiscunt, exsilit in siccum et flammantia lumina torquens saevit agris, asperque siti atque exterritus aestu. ne mihi tum molles sub divo carpere somnos neu dorso nemoris libeat iacuisse per herbas, cum positis novus exuviis nitidusque iuventa volvitur, aut catulos tectis aut ova relinquens, arduus ad solem et linguis micat ore trisulcis.

morborum quoque te causas et signa docebo. turpis oves temptat scabies, ubi frigidus imber altius ad vivum persedit et horrida cano bruma gelu, vel cum tonsis inlotus adhaesit sudor et hirsuti secuerunt corpora vepres. dulcibus idcirco fluviis pecus omne magistri perfundunt, udisque aries in gurgite villis mersatur missusque secundo defluit amni; aut tonsum tristi contingunt corpus amurca et spumas miscent argenti vivaque sulpura Idaeasque pices et pingues unguine ceras scillamque elleborosque graves nigrumque bitumen. non tamen ulla magis praesens fortuna laborum est,

422 namque.

434 exercitus. 449 et sulpura viva.

443 inlutus.

430

440

450

quam si quis ferro potuit rescindere summum
ulceris os; alitur vitium vivitque tegendo,
dum medicas adhibere manus ad vulnera pastor
abnegat et meliora deos sedet omina poscens.
quin etiam, ima dolor balantum lapsus ad ossa
cum furit atque artus depascitur arida febris,
profuit incensos aestus avertere et inter
ima ferire pedis salientem sanguine venam,
Bisaltae quo more solent acerque Gelonus;
cum fugit in Rhodopen atque in deserta Getarum
et lac concretum cum sanguine potat equino.
quam procul aut molli succedere saepius umbrae
videris, aut summas carpentem ignavius herbas
extremamque sequi aut medio procumbere campo
pascentem et serae solam decedere nocti ;
continuo culpam ferro compesce, priusquam
dira per incautum serpant contagia vulgus.

460

non tam creber agens hiemem ruit aequore turbo, 470 quam multae pecudum pestes. nec singula morbi corpora corripiunt, sed tota aestiva repente,

spemque gregemque simul cunctamque ab origine gentem.

tum sciat, aërias Alpes et Norica si quis.
castella in tumulis et Iapydis arva Timavi
nunc quoque post tanto videat desertaque regna
pastorum et longe saltus lateque vacantes.

hic quondam morbo caeli miseranda coorta est tempestas, totoque autumni incanduit aestu,

et genus omne neci pecudum dedit, omne ferarum, 480 corrupitque lacus, infecit pabula tabo.

nec via mortis erat simplex, sed ubi ignea venis omnibus acta sitis miseros adduxerat artus, rursus abundabat fluidus liquor omniaque in se ossa minutatim morbo collapsa trahebat.

saepe in honore deum medio stans hostia ad aram, lanea dum nivea circumdatur infula vitta,

475 Iapygis. 481 corripuit. 483 attraxerat.

inter cunctantes cecidit moribunda ministros.
aut si quam ferro mactaverat ante sacerdos,
inde neque inpositis ardent altaria fibris,
nec responsa potest consultus reddere vates,
ac vix suppositi tinguntur sanguine cultri
summaque ieiuna sanie infuscatur harena.
hinc laetis vituli vulgo moriuntur in herbis
et dulces animas plena ad praesepia reddunt;
hinc canibus blandis rabies venit, et quatit aegros
tussis anhela sues ac faucibus angit obesis.
labitur infelix studiorum atque inmemor herbae
victor equus fontesque avertitur et pede terram
crebra ferit; demissae aures, incertus ibidem
sudor et ille quidem morituris frigidus, aret
pellis et ad tactum tractanti dura resistit.
haec ante exitium primis dant signa diebus;
sin in processu coepit crudescere morbus,
tum vero ardentes oculi atque attractus ab alto
spiritus, interdum gemitu gravis, imaque longo
ilia singultu tendunt, it naribus ater

sanguis et obsess as fauces premit aspera lingua.
profuit inserto latices infundere cornu
Lenaeos; ea visa salus morientibus una ;
mox erat hoc ipsum exitio, furiisque refecti
ardebant ipsique suos iam morte sub aegra—
di meliora piis erroremque hostibus illum !—
discissos nudis laniabant dentibus artus.
ecce autem duro fumans sub vomere taurus
concidit et mixtum spumis vomit ore cruorem
extremosque ciet gemitus. it tristis arator
maerentem abiungens fraterna morte iuvencum,
atque opere in medio defixa relinquit aratra.
non umbrae altorum nemorum, non mollia possunt
prata movere animum, non qui per saxa volutus
purior electro campum petit amnis; at ima
solvuntur latera atque oculos stupor urguet inertes,
513 ardoremque. 519 reliquit.

490

500

510

521

530

540

ad terramque fluit devexo pondere cervix. quid labor aut benefacta iuvant? quid vomere terras invertisse graves? atqui non Massica Bacchi munera, non illis epulae nocuere repostae: frondibus et victu pascuntur simplicis herbae, pocula sunt fontes liquidi atque exercita cursu flumina, nec somnos abrumpit cura salubres. tempore non alio dicunt regionibus illis quaesitas ad sacra boves Iunonis et uris inparibus ductos alta ad donaria currus. ergo aegre rastris terram rimantur et ipsis unguibus infodiunt fruges montesque per altos contenta cervice trahunt stridentia plaustra. non lupus insidias explorat ovilia circum nec gregibus nocturnus obambulat; acrior illum cura domat; timidi dammae cervique fugaces nunc interque canes et circum tecta vagantur. iam maris inmensi prolem et genus omne natantum litore in extremo, ceu naufraga corpora, fluctus proluit; insolitae fugiunt in flumina phocae. interit et curvis frustra defensa latebris vipera et attoniti squamis adstantibus hydri. ipsis est aër avibus non aequus, et illae praecipites alta vitam sub nube relinquunt. praeterea iam nec mutari pabula refert quaesitaeque nocent artes; cessere magistri, Phillyrides Chiron Amythaoniusque Melampus. 550 saevit, et in lucem Stygiis emissa tenebris pallida Tisiphone Morbos agit ante Metumque, inque dies avidum surgens caput altius effert. balatu pecorum et crebris mugitibus amnes arentesque sonant ripae collesque supini. iamque catervatim dat stragem atque aggerat ipsis in stabulis turpi dilapsa cadavera tabo,

donec humo tegere ac foveis abscondere discunt. nam neque erat coriis usus nec viscera quisquam 549 cessare. 555 horrentes.

534 ipsi.

560

aut undis abolere potest aut vincere flamma ; ne tondere quidem morbo inluvieque peresa vellera nec telas possunt attingere putres ; verum etiam, invisos si quis temptaret amictus, ardentes papulae atque inmundus olentia sudor membra sequebatur, nec longo deinde moranti tempore contactos artus sacer ignis edebat.

563 temptarat.