cetera nec feturae habilis nec fortis aratris.
interca, superat gregibus dum laeta iuventas,
solve mares; mitte in Venerem pecuaria primus,
atque aliam ex alia generando suffice prolem.
optima quaeque dies miseris mortalibus aevi
prima fugit; subeunt morbi tristisque senectus
et labor, et durae rapit inclementia mortis.
semper erunt, quarum mutari corpora malis
semper enim refice ac, ne post amissa requiras,
anteveni, et subolem armento sortire quotannis.

:

nec non et pecori est idem delectus equino.
tu modo, quos in spem statues submittere gentis,
praecipuum iam inde a teneris inpende laborem.
continuo pecoris generosi pullus in arvis
altius ingreditur et mollia crura reponit;
primus et ire viam et fluvios temptare minantes
audet, et ignoto sese committere ponti,
nec vanos horret strepitus. illi ardua cervix
argutumque caput, brevis alvus obesaque terga,
luxuriatque toris animosum pectus. honesti
spadices glaucique, color deterrimus albis

et gilvo. tum, si qua sonum procul arma dedere,
stare loco nescit, micat auribus et tremit artus,
collectumque fremens volvit sub naribus ignem.
densa iuba, et dextro iactata recumbit in armo;
at duplex agitur per lumbos spina, cavatque
tellurem et solido graviter sonat ungula cornu.
talis Amyclaei domitus Pollucis habenis
Cyllarus et, quorum Grai meminere poetae,
Martis equi biiuges et magni currus Achilli.
talis et ipse iubam cervice effudit equina
coniugis adventu pernix Saturnus, et altum
Pelion hinnitu fugiens inplevit acuto.

70

80

90

hunc quoque, ubi aut morbo gravis aut iam segnior

annis

deficit, abde domo nec turpi ignosce senectae.

63 iuventus. 69 mavis.

72 dilectus.

85 premens.

100

frigidus in Venerem senior, frustraque laborem ingratum trahit, et, si quando ad proelia ventum est, ut quondam in stipulis magnus sine viribus ignis, incassum furit. ergo animos aevumque notabis praecipue; hinc alias artes prolemque parentum et quis cuique dolor victo, quae gloria palmae. nonne vides, cum praecipiti certamine campum corripuere ruuntque effusi carcere currus, cum spes arrectae iuvenum, exsultantiaque haurit corda pavor pulsans? illi instant verbere torto et proni dant lora, volat vi fervidus axis s; iamque humiles, iamque elati sublime videntur aëra per vacuum ferri atque adsurgere in auras; nec mora nec requies; at fulvae nimbus harenae tollitur, umescunt spumis flatuque sequentum : tantus amor laudum, tantae est victoria curae. primus Erichthonius currus et quattuor ausus iungere equos, rapidusque rotis insistere victor. frena Pelethronii Lapithae gyrosque dedere inpositi dorso atque equitem docuere sub armis insultare solo et gressus glomerare superbos. aequus uterque labor, aeque iuvenemque magistri exquirunt calidumque animis et cursibus acrem, quamvis saepe fuga versos ille egerit hostes et patriam Epirum referat fortesque Mycenas Neptunique ipsa deducat origine gentem.

his animadversis instant sub tempus et omnes inpendunt curas denso distendere pingui, quem legere ducem et pecori dixere maritum : florentesque secant herbas fluviosque ministrant farraque, ne blando nequeat superesse labori invalidique patrum referant ieiunia nati. ipsa autem macie tenuant armenta volentes, atque, ubi concubitus primos iam nota voluptas sollicitat, frondesque negant et fontibus arcent. saepe etiam cursu quatiunt et sole fatigant,

125 pecoris . . . magistrum. 130 voluntas.

120

130

150

cum graviter tunsis gemit area frugibus, et cum surgentem ad Zephyrum paleae iactantur inanes. hoc faciunt, nimio ne luxu obtunsior usus sit genitali arvo et sulcos oblimet inertes, sed rapiat sitiens Venerem interiusque recondat. rursus cura patrum cadere et succedere matrum incipit, exactis gravidae cum mensibus errant. non illas gravibus quisquam iuga ducere plaustris, 140 non saltu superare viam sit passus et acri carpere prata fuga fluviosque innare rapaces. saltibus in vacuis pascunt et plena secundum flumina, muscus ubi et viridissima gramine ripa, speluncaeque tegant et saxea procubet umbra. est lucos Silari circa ilicibusque virentem plurimus Alburnum volitans, cui nomen asilo Romanum est, oestrum Grai vertere vocantes, asper, acerba sonans, quo tota exterrita silvis diffugiunt armenta; furit mugitibus aether concussus silvaeque et sicci ripa Tanagri. hoc quondam monstro horribiles exercuit iras Inachiae Iuno pestem meditata iuvencae. hunc quoque, nam mediis fervoribus acrior instat, arcebis gravido pecori, armentaque pasces sole recens orto aut noctem ducentibus astris. post partum cura in vitulos traducitur omnis, continuoque notas et nomina gentis inurunt, et quos aut pecori malint submittere habendo aut aris servare sacros aut scindere terram et campum horrentem fractis invertere glaebis. cetera pascuntur virides armenta per herbas; tu quos ad studium atque usum formabis agrestem, iam vitulos hortare viamque insiste domandi, dum faciles animi iuvenum, dum mobilis actas. ac primum laxos tenui de vimine circlos cervici subnecte; dehinc, ubi libera colla servitio adsuerint, ipsis e torquibus aptos 144 gramina ripae. 163 studia.

166 circos.

160

iunge pares et coge gradum conferre iuvencos;
atque illis iam saepe rotae ducantur inanes
per terram et summo vestigia pulvere signent;
post valido nitens sub pondere faginus axis
instrepat et iunctos temo trahat aereus orbes.
interea pubi indomitae non gramina tantum
nec vescas salicum frondes ulvamque palustrem,
sed frumenta manu carpes sata; nec tibi fetae
more patrum nivea inplebunt mulctraria vaccae,
sed tota in dulces consument ubera natos.

sin ad bella magis studium turmasque feroces,
aut Alphea rotis praelabi flumina Pisae
et Iovis in luco currus agitare volantes,
primus equi labor est animos atque arma videre
bellantum lituosque pati tractuque gementem
ferre rotam et stabulo frenos audire sonantes ;
tum magis atque magis blandis gaudere magistri
laudibus et plausae sonitum cervicis amare.
atque haec iam primo depulsus ab ubere matris
audeat, inque vicem det mollibus ora capistris
invalidus etiamque tremens, etiam inscius aevi.
at tribus exactis ubi quarta accesserit aestas,
carpere mox gyrum incipiat gradibusque sonare
compositis sinuetque alterna volumina crurum,
sitque laboranti similis ; tum cursibus auras,
tum vocet, ac per aperta volans ceu liber habenis
aequora vix summa vestigia ponat harena;
qualis Hyperboreis Aquilo cum densus ab oris.
incubuit, Scythiaeque hiemes atque arida differt
nubila tum segetes altae campique natantes
lenibus horrescunt flabris, summaeque sonorem
dant silvae, longique urguent ad litora fluctus ;
ille volat simul arva fuga, simul aequora verrens.
hic vel ad Elei metas et maxima campi

sudabit spatia et spumas aget ore cruentas, Belgica vel molli melius feret esseda collo. 190 acceperit. 202 hinc.

188 audiat.

204 bellica.

170

180

190

200

tum demum crassa magnum farragine corpus

crescere iam domitis sinito: namque ante domandum ingentes tollent animos prensique negabunt

verbera lenta pati et duris parere lupatis.

210

sed non ulla magis vires industria firmat, quam Venerem et caeci stimulos avertere amoris, sive boum sive est cui gratior usus equorum. atque ideo tauros procul atque in sola relegant pascua post montem oppositum et trans flumina lata, aut intus clausos satura ad praesepia servant. carpit enim vires paulatim uritque videndo femina, nec nemorum patitur meminisse nec herbae dulcibus illa quidem inlecebris, et saepe superbos cornibus inter se subigit decernere amantes. pascitur in magna Sila formosa iuvenca : illi alternantes multa vi proelia miscent vulneribus crebris; lavit ater corpora sanguis, versaque in obnixos urguentur cornua vasto

220

230

cum gemitu; reboant silvaeque et longus Olympus. nec mos bellantes una stabulare, sed alter victus abit longeque ignotis exsulat oris, multa gemens ignominiam plagasque superbi victoris, tum, quos amisit inultus, amores; et stabula aspectans regnis excessit avitis. ergo omni cura vires exercet et inter dura iacet pernox instrato saxa cubili, frondibus hirsutis et carice pastus acuta, et temptat sese, atque irasci in cornua discit arboris obnixus trunco, ventosque lacessit ictibus, et sparsa ad pugnam proludit harena. post ubi collectum robur viresque refectae, signa movet, praecepsque oblitum fertur in hostem ; fluctus uti, medio coepit cum albescere ponto, longius ex altoque sinum trahit, utque volutus ad terras inmane sonat per saxa, neque ipso

223 magnus.

230 pernix. 237 ut in medio.

235 receptae.