. Varietate lectionis, quam viri docti hucusque e codicibus attulerunt, diligenter explorata, non dubitamus, quin conditio, qua ad nos pervenit Catullus, uni debeatur codici, ex quo alii multi fluxerint, et vitia plurima antiquiora sint codicibus, qui adhuc in notitiam nostram venerint. Vd. infra ad LXVIII. 133. XXI, cf. LXVIII. 137. LV. 21. Carmina Catulli hominibus, qui post eum vivebant, in deliciis erant (ut vel ex æmulatione Propertii, Virgilii, Petronii et aliorum intelligi potest. vd. Statium ad LXVIII. 151.), atque assidue legebantur, cum ob argumenti venustatem, tum propter lepidam poëtæ lasciviam, quâ sæculum illud mirifice delectabatur. Exemplis sat multis hæc probari possunt. At, quod in his rebus fieri solet, non diu abfuerunt interpolationes vel ex imitatione, vel, quum lectores verba poëtæ amplius persequerentur, ex illustrandi arte ac supplendi libidine ortæ. Quæ cum ita sint, equidem vereor, ne nonnulla carmina tota ab aliis poëtis composita et ob simile argumentum Catullianis inserta sint, quod effici potuit eadem ratione, qua ordo carminum ita constitutus est, ut non modo eædem sententiæ in vicinis occurrant, vel res similes exponantur, sed vel sola quorumdam verborum similitudo spectetur. Sic, ut rem exemplis probem, carmen XCVII. sequitur XCVIII. ob verba crepidas lingere carbatinas et culum lingere carnificis; sic c. LXXVI. excipit LXXVII. ob verba eripere et pestem, XXIV. et sic alia. Sicuti vero interpolationis genus, quod in Catullo reperimus, aliud est atque in antiquissimis Græcis poëtis, ita via, quæ ad illud explorandum ducit, magis expedita et solida est, nec facile potest ad temerariam emendandi rationem aberrare. Non ignoti sunt illi homines, qui vel sua vel aliunde petita Catulli carminibus addiderunt. Pertinent vero cum ad antiquius, tum ad recentius ævum, quamvis in pluribus locis non accurate internosci possint. Inter illos retulerim Grammaticos, qui vel mutabant singula verba, vel versus novos adjiciebant suo ex ingenio; inter hos, homines sæculi XIV. et XV., qui in similibus aliorum sententiis deducendis et ad marginem adscribendis maxime laborabant, et mónachi, qui ut aliorum, ita etiam Catulli carminibus, quæ rem amatoriam tractant, adnotationes, maximam partem libidinosas, addere solebant ; unde sæpe mirabilis lectionis varietas. Quodsi ad editiones quoque respicias, tertio ordine commemorari possunt recentissimi interpolatores, ut erant Jov. Pontanus, Avantius et alii.

Catulli codices jam antiquioribus temporibus corruptos et a

grammaticis mutatos esse, luculenter apparet e loco Gellii, qui VII. noct. att. 20. ita: "Catullus quoque elegantissimus poëtarum in hisce versibus (XXVII. 1. sq.) Minister-ut lex Posth. jubet magistræ ebriosa acina ebriosioris, cum dicere ebrioso posset, &c. Qui ebrios autem Catullum dixisse putant, aut ebriosos (nam id quoque temere scriptum invenitur) in libros scilicet de corruptis exemplaribus factos inciderunt." Ad eos vero, qui postea poëtas Latinos interpolabant, referri debet Seneca, cujus nomen adscriptum est in Dresdensi codice, de quo infra dicam, ad Tibull. I. 2. 26. II. 3. 17. et 74. Etiam Catullum ab eo interpolatum esse, Vossius ad LXVII. p. 284. e Mediolanensi exemplari demonstravit, ubi adscriptum legebatur Seneca supplevit. Quis autem fuerit ille homo, nec Vossius, nec Heynius (præf. ad Tibull. p. 28.) compertum habebat. Præterea Vossius librum manu scriptum Æneidis vidisse se dicit, in quo Seneca priorum quatuor versuum, qui Æneidi præmittuntur, auctor nominabatur, et Lucani codices, in quibus septem primos versus addidisse dicebatur: Seneca, ut quidam volunt, avunculus Lucani. Quisquis ille fuerit, vel Florus cognomine Senecæ vocatus, vel alius, ad id genus interpolatorum pertinet, qui serioribus temporibus versus integros inserere, vel ex aliis locis deducere solebant. Catulli vero carmina ampliorem occasionem præbebant interpolationi, quam aliorum omnia, et quidem ob argumenti varietatem. Grammaticos sequuti sunt homines seculi XIV. et XV., quorum operæ nos debemus codices. Interpolationes plures ab his profecta sunt, ut ante me copiose et egregie probavit (loco LXVI. vs. 33 et 34.) Maffeius in 1. 1. T. II., nec opus est multa addi. Hujus quoque generis exemplum exhibet Cod. Voss. vs. 21. carm. LXXVI. Ac quem fugiat, monachos libidini suæ indulgentes, quum in viis publicis iis non liceret, grassatos esse in veterum libris tum in Græcis (ut Mosch. II. ult. vs.), tum in Latinis (ut lectio codd. Tibull. IV. 2. 24. correcta)? Catullum etiam conspurcarunt salacia illa ingenia, quibus poëtæ luxuries et lascivia vehementer placebant, ut memorabili exemplo infra explicabo.

Jam vero, quæ hucusque a me disputata sunt, observationibus quibusdam illustrabo, ad quas conscribendas mihi erant hæc subsidia. Præter antiquas editiones Brixiensem anni 1486. Ve. netas 1493. 1500. Aldinam utramque, Guarini et quæ post eas editæ, consulere mihi licuit Vincentinam anni 1481. Cujus usum mihi Heynius pro summa ejus in me benevolentia et pro

humanitate, quam non, ut plerique, specie profitetur, sed animo habet, concessit. In exemplari vero, quod apud me est, mánu adscriptæ sunt variæ lectiones, quarum maxima pars litera P. notatur. Ex locis, in quibus plenum nomen exstat, collegi, lectiones ita, ut dixi, signatas, esse Francisci Puccii, et a docto quodam viro, qui et suas addidit, scriptas. Puccius partim e codicibus, quorum mentio in nonnullis locis fit, reposuit lectiones, partim conjecturas suas in margine notavit, quod satis expositum a Santenio in præf. ad Propert. Quis vero fuerit vir doctus, cujus manu hæ adnotationes scriptæ, non ausim affirmare; tamen suspicor fuisse Perreium, cujus emendationes et lectiones ex Aldino exemplari excerpsit Burmannus ad Prop.-Ad Tibull. enim locum II. 6. 45. in meo exemplo hæc adscripta leguntur: Pontanus necat; forte legi potest : lena vetat miserum recipi furtimque tabellas, et hæc Heynius ad Tib. ex excerpt. Perreii allegat. Sic etiam ad vs. 13. primæ eleg. Propertii (ad quem duæ tantum adnotationes pertinent) hæc: Psillei vetustus c. sed lego hyllei; et hoc e libro Ant. Perreii affert Burmannus ad h. 1.--Lectiones Codicis manu scripti, qui in bibliotheca Regia asservatur, describi et mecum communicari jussit Dassdorfius, vir. cl., ad adjuvandas literas pro humanitate sua maxime paratus. Idem est liber, e quo lectiones adtulerunt Heynius ad Tibullum, Barthius ad Propertium. Quamquam sub exitum sæculi XIV. exaratus videtur, reperiuntur tamen in eo plures lectiones notatu dignæ et sæpe vestigia corruptionis; sæpius aliorum codicum lectiones sua auctoritate confirmat.

De carminis I. versibus 9 et 10. omnes Catulli interpretes loquuti sunt; at nemo omnium ita eos restituit, ut auctoritate librorum ac linguæ ratione probari possent. Antiquissimæ editiones Vicent. Brix. et Venett. ita exhibent vers. octavum:

Qualecunque quidem, o patroa virgo,

quam lectionem probarunt Puccius, Vossius et Vulpius, mutato verbo quidem in quod. Aliam lectionem patrona, jam a Parthenio commemoratam, Palladius recipiendam censuit. Utra antiquior sit, explorare non potui. Jovianus Pontanus, scriba regius et alii, teste Palladio et Perrei., emendarunt: qualecunque per ora

quod virorum; Aldinæ et cum iis aliæ receperunt hanc correc tionem ita, qualecunque quidem ora per virorum. Lucas Fruterius (in Verisimil. II. c. ult.) eodem fere modo correxit, per ora vulgi. Utrumque quam ineptum sit, non opus est pluribus demonstrem. Statius vero, cum in MSS. libris se invenisse dixisset, qualecunque quod patrona virgo (ut legitur in cod. Dresdensi quoque), novam emendandi occasionem præbuit viris doctis. Ipse, aliorum correctionibus metri causa rejectis, emendavit, q. quod est, patrona virgo; Scaliger levi mutatione lites se componere ex more putavit, scribens, patrima virgo, quod a pluribus receptum. Meleager voluit, quod o Peranna virgo. Recentissimi editores, nimis securi, lectione quod o patrona virgo acquieverunt. Patro nam vero virginem antiquiores interpretes explicarunt compatriotam meam, vel, tuam (Corneli) civem. Attamen aliis, puellæ patrocinio non contentis, deæ videbantur in scenam producendæ, quæ vereor ne machina admotæ sint. Parthenius et Palladius intelligunt Musam, poëtarum patronam; alii, inter quos Guarinus et Doeringius, Minervam patronam; Scaliger et Vulpius Mimervam patre natam; Ant. Sabellicus (in annot. ad Plinium. vd, Gruteri Lampas I. p. 162.) Dianam patroam, i. e. a patre nomi natam; Vossius Vestam, cui rerum omnium primitiæ offerantur, Munckerus (ad Antonin. Liberal. c. 40.) vulgatam lectionem defendens, Minervam putat dici patronam, quod opifices et docti sub ejus patrocinio sint, tamen addit emendationem, perenną virgo. Equidem hæc enarravi, ne incidam in negligentiæ suspicionem; ineptias pluribus illustrare non attinet. Minervam a poëta invocari posse, non erat, quod multis demonstrarent. At Catullus non potuit eam ita invocare, ut hoc loco fecisse eum putant. Quod unus omnium sensisse videtur Raphael. Eglinus Iconius (qui Catulli casta carmina edidit 1603.) hanc proferens emendationem, etsi non probandam, tamen memoratu dignam qualecunque quod est, patrone, per te plus uno &c. Minerva quod a poëta non nisi incerto nomine virginis designatur, in suspicionem ipsum hoc verbum ducit, nec aliorum exemplis confirmatur, Nam verbum patrona, i. e. quæ mihi patrocinatur, ad quamcunque deam vel virginem referri potest. Quodsi enim Minervæ patrocinium impetrare voluisset poëta, certe aliis verbis et accuratiori descriptione usus fuisset. Recte igitur fecisse videntur critici, quum lectionem patrona repudiarunt. At epitheton, quod substitui volebant, patroa, quid significet, ipsi nondum explicarunt, quamquam Vulpius in lexicis Latinis reponendum pu

tabat. Græcorum usu verbi πarρ os probare non licet. Deinde nihil languidius dici potuit, quam versus illi cum antecedenti ita conjuncti :

Quare babe tibi, quidquid hoc libelli est,
Qualecunque, quod, o patrona virgo,
Plus uno maneat perenne seclo.

quod Statium jure commovit, ut aliquid deesse censeret. Denique vero inepta adeo mihi videbatur oratio, ut hoc carmen, quotiescunque legerem, semper mihi excitaret risum. Et poëtam, antea de lepido suo libello nugisque suis satis facete cum Cornelio loquutum, qui aliam quamcunque deam sibi patronam pro ingenio suo electurus fuisset, quam severam illam Minervam, paulo post altius se efferre et Minervæ tutelam, qua libellus æternus servetur, implorare, quis videat sine risu? Verum non ita fecit noster, nec scripsit hos versus, Verba enim patrona virgo in codicibus antiquioribus non legi, testes sunt Muretus, qui codice optimæ notæ usus est, et Lucas Fruterius in Verisimil. 1. 1. qui ita: Lacuna in Mss. In Catullo meo (codice) ad marginem: patrona virgo. Unde patet, Pontanum non voluisse codicis corrupta verba emendare, sed supplere. Quæ cum ita sint, recte cepisse mihi videtur Parthenius mentem interpolatoris, verba illa de puella, sive Lesbia, sive alia, explicans. Plures, ut videtur, in hoc loco interpolando elaborarunt, quorum alius, cum vel carmini aliquid deesse, vel in laudem auctoris aliquid addendum existimaret, ultimum versum adscripsit; qui quidem ad formu larum genus pertinet, quod Grammatici in promptu habebant, Quomodo vero prior versus in textum receptus sit, e codicum vestigiis demonstrari potest. Alterum vestigium latet in verbo quod, ad vocabulum quare in nonnullis libris adpositum (ut testatur etiam excerpt. P.). Scripsisse videtur interpolator, quod plus uno maneat perenne seclo. Ut vero v. quod ab aliena manu profectum est, ita etiam tritum illud qualecunque. Tertius quidam hos sequutus videtur, qui, ut glossema et versus alienus quodammodo conjungerentur, vel in gratiam suæ puellæ, reliquam lacunam, metri ratione non habita, expleret, quod patrona virgo. Alterum antiquæ lectionis vestigium, non minimi momenti, cernitur in vs. octavo. Nam in omnibus Codicibus vel desideratur voc. est (ut in Dresdensi), vel legitur quidquid est libelli : et ita habent editiones Vicent. Brix. et Venett. Qua lectione reposita, et absona illa puellæ imploratione omissa, optime clauditur