AD

SERENISSIMUM

DELPHINUM

CAROLUS RUEUS

E SOC. JESU.

ARMA tibi, LODOICE, Sinit jam firmior ætas,
Arma ferunt Musa: blandis illæ artibus olim
Te puerum solita molles formare sub annos;
Bella modo, æratasque acies, animasque superbas
Heroum veterum, et magnæ capita ultima Romæ
Æneamque Ilumque, sacro tibi vertice Pindi
Deducunt alacres, tuaque ultro ad limina sistunt.
Aspicis insignes lauro Parnasside vultus,
Horrentemque comam, et rorantia tela cruore,
Bellatorum habitus? Non hæc tibi nomina primum
Nota, nec insuetæ percellunt lumina formæ.
Jamdudum faciles oculos per sæcula ducens,
Et seriem, et casus, et fortia mente retractas
Facta virum: nec te tantum excitat æmulus ardor
Nitentem celeri laudum ad fastigia gressu;
Jussa etiam, et MAGNI stimulant exempla parentis.
Atque is, credo equidem, cœptis te in talibus angit
Interdum timor, Emathium qui Persidis olim

Delph, et Var. Clas.

Virg.

A

Victorem summos inter vexabat honores ;

Ne deesset factis vox olim digna canendis.
Forsan, ut hic vatem Pelidæ invidit Homerum ;
Tu quoque, postgenitis avidus transmittere nomen,
Æneæ invideas Andini plectra Maronis;

Major et Ænea, majorque futurus Achille.

Ne tamen ille animum metus urgeat: aurea postquam
Flumina Castaliis fudit REX MAXIMUS arvis;
Fertilis in vates omnis se gleba resolvit,
Qualis in armatos tellus Cadmæa maniplos.
Jam chorus æqualis procerum, jam Gallica pubes
Romulidum numeris cantuque assuescit olorum
Auspice te: mox apti omnes tua dicere bella;
Totque tui quondam, quot erunt ea bella, Marones.
Ipse nemus linquens placidum, ripasque beatas
Elysia Lethes, Francas Romanus in auras
Virgilius, vatum dux antistesque tuorum,

Sponte venit: non ille modos et Franca per artem
Verba sonans, nostroque recens simulatus amictu;
Sed gravis ut quondam, et Latii Luparæ a canore
Tecta replens litui, Versaliaque arva pererrans,
Ausonia in trabea et Sarrano lucidus ostro.

Non tamen hoc habitu, non hoc se more ferentem
Dura Palatinæ carpent ludibria turbæ.
Hæc fuerint prius: insano cum Gallia fastu
Sermonis Latii probro sibi verteret usum.
Ex quo autem, invitæ nutricis ab ubere raptus,
Pieridum in gremio consuesti ducere somnos,
Regalis puer, et Latiæ ridere Minervæ :

Redditus hinc nostris honor artibus, hinc duce vates
Virgilio penetrant aulas atque aurea regum
Atria: turba audax, ignaræ plebis iniquos
Ulta sales per te, et levium secura jocorum.
Quantus Tænarios fines Ephyreaque tecta
Lesbius intravit vates, quem fluctibus atris
Merserat impia gens et surdi ad carmina nautæ :

At Delphin, blandi CAPTUS DULCEDINE CANTUS,

Ionio e magno terris invexit amicis
Mirantem, et tuto celebrantem e littore munus.
Non aliter, LODOICE, tuo nunc munere prodit
Ille novam in lucem veteri conspectus honore
Virgilius tantum radios sonitumque refringit,
Audiri vulgo patiens, patiensque videri ;

:

Et recta vocum serie, numerisque solutis,
Digna rudes fingens olim ad modulamina vates.
Juverit hoc alios: nihil hoc tibi simplice cultu,
Hac nihil arte opus est: pleno dudum ore sonantem
Virgilium, et magnos capis alto pectore sensus.
Ille suas tibi pandere opes, sua furta fateri
Sæpe amat. Augusto qualis Priameïa fata,
Tartareamque domum, et Tyrios narrabat amores :
Cum spoliis Arabum gravis, et Gangetide præda,
Baiarum hic fontes lætamque reviseret urbem,
Victrices mulcens Andino carmine curas.

Hunc sequere, et factis, et magni vatis amore:
Utraque digna tuis laus moribus, utraque fatis.
Jamque adeo belli strepitus Martisque labores
Mitibus adjunxti studiis: te Dola frementem
Horruit ad muros, ignesque ac tela minantem;
Nil tamen hæc mites turbarunt prælia Musas.
Tu quoque, cum magnis ætas matura triumphis
Mox aderit, sive Austriacam tremefeceris Arcton,
Seu magis Hesperia penetrabis claustra Pyrenes ;
Musarum salibus duros asperge labores :
Martia nil mites turbabunt prælia Musæ.

LUTETIÆ PARISIORUM.

KAL. OCTOB. ANNO M. DC. LXXV.

PRÆFATIO.

FUIT iis hominibus, qui scripta veterum explanarunt, hoc in omni ætate familiare vitium: ut se primum, auctorem deinde suum, illustrandos ornandosque susceperint ; eos, quorum scriberent gratia, nullo admodum in loco ac numero habuerint. Aut enim scribere otiosis videntur volu isse, quibus ad libelli intelligentiam interdum satis exigui multa et magna commentationum volumina placere possent; aut eruditis viris et maximarum rerum cognitione jam imbutis, qui levia et communia fastidirent. Qui vero primos juvenum conatus adjuvare non a sua dignitate alienum duceret, vix e tota interpretum gente unus atque alter inventus est. Idcirco hanc partem, prope depositam a ceteris, tanto studiosius suscipi voluit, qui est ab Rege Christianissimo Serenissimi Delphini' institutioni præpositus, Illustrissimus Montauserii Dux ; quanto regii alumni indolem ad pernoscenda veterum opera propensiorem videbat: atque ut Princeps optimus prodesse jam tum inciperet suis, et orbis utilitati natum se intelligeret; hæc privatorum ejus studiorum qualiacumque subsidia, publica facere etiam visum est.

His ego auctoribus ac ducibus, in hac Virgilii explanatione, præter brevitatis nitorisque studium, id inprimis mihi proposui; publicis commodis, non meæ me laudi servire. Igitur versibus interpretationem, notas interpretationi subjeci. Et eum quidem interpretationis optimum esse duxi modum: primum ut esset continua; ne, dum omitto facilia, nonnulla etiam, ut fit, difficilia præterirem : tum ut expedita poëticis numeris versuum sententia redderetur, plano rectoque ordine, verbis totidem aliis; ut, præter vim sensumque verborum, etiam eorum copia compararetur. In notis neglexi nihil, cujus in legendo Virgilio usus esse aliquis posset; nihil ad solam literaturæ ostentationem usurpavi.

Atque id quidem mihi a summis viris impositum quanta fide perfecerim, declarabit fructus, ut spero, non mediocris inde percipiendus. Quam sit autem scite prudenterque institutum, ex iisdem ipsis consilii auctoribus existimare jam nunc licet. Qui enim in informandis maximi Principis moribus tantam, non civilis modo militarisque prudentiæ, sed literatæ etiam sapientiæ vim præ se semper tulit, Carolus Sancta-Mauræus Montauserii Dux; potuit is ad eandem sapientiam parum tutum ac facilem ipsi aditum aperire? Potuit ad veram eruditionem non optima quæque præsidia conquirere vir Divinis humanisque doctrinis excultissimus, Episcopus Condomiensis, Jacobus Benignus Bossuetius? Horum ego monitis, auctoritati, prudentiæ non decederem, quibus Rex sapientissimus suas regnique sui spes omnes unice commisit? Præsertim cum curis meis consilia plerumque accederent Petri Danielis Huetii, cujus in moderandis Serenissimi Principis studiis secundæ sunt partes. Is, cum et doctrinæ fama multum apud ceteros, et morum suavitate plus apud me aliquid possit; effecit amicitiæ suæ lenociniis, communicatis etiam mecum notis in Virgilium quibusdam suis, ne tanto me operi ómnino imparem putarim.

In quo, quid præter alios interpretes præstiterim, facile intelliget, quisquis eos aliquando attigerit: quorum qui