Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt Belgæ, aliam Aquitani, tertiam, qui ipsorum linguâ Celtæ, nostrâ Galli, appellantur. Hi omnes linguâ, institutis, legibus, inter se differunt. Hoc conditus antro Martius anguis erat, cristis præsignis et auro. Postero die castra ex eo loco movent. Idem facit Cæsar ; equitatumque omnem, ad numerum quatuor millium, quem ex omni Provinciâ et Æduis atque eorum sociis coactum habebat, præmittit, qui videant quas in partes hostes iter faciant. Terra feras cepit, volucres agitabilis aër. Sanctius his animal, mentisque capacius altæ, Dumnorix gratiâ et largitione apud Sequanos plurimùm poterat; et Helvetiis erat amicus, quòd ex eâ civitate Orgetorigis filiam in matrimonium duxerat. Interea volucres Pyroeis, et Eöus, et Æthon, Erant omnino itinera duo, quibus itineribus domo exire possent: unum per Sequanos, angustum et difficile, inter montem Juram et flumen Rhodanum, vix quà singuli carri ducerentur; mons autem altissimus impendebat, ut facilè perpauci prohibere possent. Fons erat illimis, nitidis argenteus undis, Quem neque pastores, neque pastæ monte capellæ Non sunt in senectute vires. Ne postulantur quidèm vires a senectute. Ergo et legibus et institutis vacat ætas nostra muneribus iis, quæ non possunt sine viribus sustineri. Impius hæc tam culta novalia miles habebit? Equidem efferor studio patres vestros, quos colui et dilexi, videndi; neque verò eos solùm convenire aveo, quos ipse cognovi, sed illos etiam de quibus audivi et legi et ipse conscripsi. Fortunate senex, ergo tua rura manebunt; Et tibi magna satis, quamvis lapis omnia nudus, Nec verò dubitet agricola quamvìs senex quærenti cui serat respondere: Diis immortalibus, qui me non accipere modò hæc a majoribus voluerunt, sed etiam posteris prodere. Sicelides Musæ, paullo majora canamus. Non omnes arbusta juvant, humilesque myricæ. Semper boni assiduique domini referta cella vinaria, olearia, etiam penaria est, villaque tota locuples est: abundat porco, hædo, agno, gallinā, lacte, caseo, melle. Vis ergo inter nos, quid possit uterque vicissim Nec verò segetibus solùm et pratis et vineis et arbustis res rusticæ lætæ sunt, sed etiam hortis et pomariis; tum pecudum pastu, apium examinibus, florum omnium varie tate. De grege non ausim quicquam deponere tecum: Venio nunc ad voluptates agricolarum, quibus ego incredibiliter delector, quæ nec ulla impediuntur senectute, et mihi ad sapientis vitam proximè videntur accedere. Et tumulum facite, et tumulo superaddite carmen : Non enim solùm ipsa fortuna cæca est, sed eos etiam plerùmque efficit cæcos, quos complexa est. Itaque efferuntur ferè fastidio et contumacia, neque quidquam insipiente fortunato intolerabilius fieri potest. Dicite: quandoquidem in molli consedimus herbā. Id si ita est ut optimi cujusque animus in morte facillimè evolet tamquàm e custodia vinculisque corporis, cui censemus cursum ad Deos faciliorem fuisse quàm Scipioni? Quocirca mærere hoc ejus eventu vereor ne invidi magis quàm amici sit. Huc ades, ô formose puer. Tibi lilia plenis Ecce ferunt Nymphæ calathis; tibi candida Naïs, Omnia verò, quæ secundùm naturam fiunt, sunt habenda in bonis. Quid est autem tam secundùm naturam quàm senibus emori? quod idem contingit adolescentibus, adversante et repugnante natura. Non ego vos posthac, viridi projectus in antro, Quamobrem si cadit in sapientem animi dolor, qui profecto cadit, nisi ex ejus animo exstirpatam humanitatem arbitramur, quæ causa est cur amicitiam funditùs tollamus e vitā, ne aliquas propter eam suscipiamus molestias ? Est boni viri, quem eundem sapientem licet dicere, hæc duo tenere in amicitia: primùm, ne quid fictum sit neve simulatum; deinde, non solùm ab aliquo allatas criminationes repellere, sed ne ipsum quidèm esse suspiciosum. Ut enim benefici liberalesque sumus, non ut exigamus. gratiam, neque enim beneficium feneramur, sed natură propensi ad liberalitatem sumus; sic amicitiam non spe mercedis adducti, sed quòd omnis ejus fructus in ipso amore inest, expetendam putamus. Ego si Scipionis desiderio me moveri negem, quàm id rectè faciam viderint sapientes; sed certè mentiar. Moveor enim tali amico orbatus, qualis, ut arbitror, nemo unquam erit; ut confirmare possum, nemo certè fuit. Sed non egeo medicinā: me ipse consolor. Itaque cives potiores quàm peregrini, propinqui quàm alieni: cum his enim amicitiam natura ipsa peperit; sed ea non satis habet firmitatis. Namque hoc præstat amicitia propinquitati, quòd ex propinquitate benevolentia tolli potest, ex amicitia non potest. Sublata enim benevolentia, amicitiæ nomen tollitur, propinquitatis manet. Sin erunt aliqui reperti, qui pecuniam præferre amicitia sordidum existiment, ubi eos inveniemus, qui honores, magistratus, imperia, potestates, opes amicitiæ non anteponant, ut, quum ex altera parte proposita hæc sint, ex altera jus amicitiæ, non multò illa malint ? Imbecilla enim natura est ad contemnendam potentiam. Domus est imis in vallibus antri Abdita, sole carens, non ulli pervia vento, Tristis, et ignavi plenissima frigoris, et quæ Igne vacet semper, caligine semper abundet. Vallis erat piceis et acutâ densa cupressu, Diffugiunt stellæ, quarum agmina cogit Fecerat exiguas jam Sol altissimus umbras ; Ver erat æternum, placidique tepentibus auris Et modò quà graciles gramen carpsêre capellæ, H |