nunc certe et misero fratri comes ire per umbras!
immortalis ego? aut quicquam mihi dulce meorum
te sine, frater, erit? o quae satis ima dehiscet
terra mihi Manisque deam demittet ad imos?
tantum effata caput glauco contexit amictu
multa gemens et se fluuio dea condidit alto.
Aeneas instat contra telumque coruscat
ingens arboreum et saeuo sic pectore fatur:

885

'quae nunc deinde morast? aut quid iam, Turne, retractas ? non cursu, saeuis certandum est comminus armis.

890

uerte omnis tete in facies et contrahe quidquid
siue animis siue arte uales: opta ardua pinnis
astra sequi clausumue caua te condere terra.
ille caput quassans 'non me tua feruida terrent
dicta, ferox: di me terrent et Iuppiter hostis.'
nec plura effatus saxum circumspicit ingens,
saxum anticum ingens, campo quod forte iacebat,
limes agro positus, litem ut discerneret aruis.
uix illud lecti bis sex ceruice subirent,
qualia nunc hominum producit corpora tellus :
ille manu raptum trepida torquebat in hostem
altior insurgens et cursu concitus heros.
sed neque currentem se nec cognoscit euntem
tollentemue manus saxumue immane mouentem;
genua labant, gelidus concreuit frigore sanguis.
tum lapis ipse uiri, uacuum per inane uolutus,
nec spatium euasit totum neque pertulit ictum.
ac uelut in somnis, oculos ubi languida pressit
nocte quies, nequiquam auidos extendere cursus
uelle uidemur et in mediis conatibus aegri
succidimus, non lingua ualet, non corpore notae
sufficiunt uires, nec uox aut uerba secuntur:
sic Turno, quacumque uiam uirtute petiuit,
successum dea dira negat. tum pectore sensus
uertuntur uarii. Rutulos aspectat et urbem
cunctaturque metu letumque instare tremescit :
nec quo se eripiat, nec qua ui tendat in hostem
nec currus usquam uidet aurigamue sororem.
cunctanti telum Aeneas fatale coruscat,
sortitus fortunam oculis, et corpore toto

895

900

905

910

915

920

eminus intorquet. murali concita numquam
tormento sic saxa fremunt, nec fulmine tanti
dissultant crepitus. uolat atri turbinis instar
exitium dirum hasta ferens orasque recludit
loricae et clipei extremos septemplicis orbes.
per medium stridens transit femur. incidit ictus
ingens ad terram duplicato poplite Turnus.
consurgunt gemitu Rutuli, totusque remugit

mons circum, et uocem late nemora alta remittunt.
ille humilis supplex oculos, dextramque precantem
protendens equidem merui nec deprecor' inquit ;
'utere sorte tua. miseri te siqua parentis
tangere cura potest, oro (fuit et tibi talis
Anchises genitor), Dauni miserere senectae
et me seu corpus spoliatum lumine mauis
redde meis. uicisti, et uictum tendere palmas
Ausonii uidere; tua est Lauinia coniunx:
ulterius ne tende odiis.' stetit acer in armis
Aeneas, uoluens oculos, dextramque repressit;

925

930

935

et iam iamque magis cunctantem flectere sermo
coeperat, infelix umero cum apparuit alto
balteus et notis fulserunt cingula bullis
Pallantis pueri, uictum quem uolnere Turnus
strauerat atque umeris inimicum insigne gerebat.
ille, oculis postquam saeui monimenta doloris
exuuiasque hausit, furiis accensus et ira
terribilis tune hinc spoliis indute meorum
eripiare mihi? Pallas te hoc uolnere, Pallas
immolat et poenam scelerato ex sanguine sumit,'
hoc dicens ferrum aduerso sub pectore condit
feruidus. ast illi soluontur frigore membra
uitaque cum gemitu fugit indignata sub umbras.

940

945

950

COPA.

Copa Syrisca, caput Graeca redimita mitella, crispum sub crotalo docta mouere latus, ebria fumosa saltat lasciua taberna,

ad cubitum raucos excutiens calamos: 'quid iuvat aestiuo defessum puluere abisse? quam potius uiduo decubuisse toro!

sunt topia et calybae, cyathi, rosa, tibia, chordae et trichila umbrosis frigida harundinibus;

est et uappa cado nuper diffusa picato,

est crepitans rauco murmure riuus aquae. est et Maenalio quae garrit dulce sub antro rustica pastoris fistula more sonans. sunt et Cecropio uiolae de flore corollae sertaque purpurea lutea mixta rosa; et quae uirgineo libata Achelois ab amne lilia uimineis attulit in calathis. sunt et caseoli, quos sirpea fiscina siccat, sunt autumnalis cerea pruna deae;

sunt et mora cruenta et lentis uua racemis et pendens iunco caeruleus cucumis castaneaeque nuces et suaue rubentia mala;

5

II

9

13

15

18

21

19

est hic munda Ceres, est Amor, est Bromius.

23

25

est tuguri custos, armatus falce saligna,
sed non et vasto est inguine terribilis.
huc calybita ueni: lassus iam sudat asellus;
parce illi, Vestae delicium est asinus.
nunc cantu crebro rumpunt arbusta cicadae,
nunc uaria in gelida saepe lacerta latet.
si sapis, aestiuo recubans te prolue uitro
seu, uis crystallo ferre nouos calices.
eia age pampinea fessus requiesce sub umbra
et grauidum roseo necte caput strophio,

30

formosus tenerae decerpens ora puellae.

a pereat cui sunt prisca supercilia! quid cineri ingrato seruas bene olentia serta ? anne coronato uis lapide ossa tegi?

pone merum et talos.

pereat qui crastina curat! mors aurem uellens 'uiuite' ait, 'uenio.'

35

MORETV M.

Iam nox hibernas bis quinque peregerat horas excubitorque diem cantu praedixerat ales, Simylus exigui cultor cum rusticus agri, tristia uenturae metuens ieiunia lucis, membra leuat uili sensim demissa grabato sollicitaque manu tenebras explorat inertis uestigatque focum, laesus quem denique sentit. paruulus exusto remanebat stipite fomes et cinis obductae celabat lumina prunae. admouet his pronam submissa fronte lucernam et producit acu stuppas umore carentis, excitat et crebris languentem flatibus ignem. tandem concepto tenebrae fulgore recedunt; oppositaque manu lumen defendit ab aura et reserat cellae quae peruidet ostia clavi. fusus erat terra frumenti pauper aceruus: hinc sibi depromit quantum mensura patebat, quae bis in octonas excurrit pondere libras.

Inde abit adsistitque molae paruaque tabella, quam fixam paries illos seruabat in usus, lumina fida locat; geminos tum ueste lacertos liberat et cinctus uillosae tegmine caprae praeuerrit cauda silices gremiumque molarum. aduocat inde manus operi, partitus utrimque : laeua ministerio, dextra est intenta labori. haec rotat adsiduum gyris et concitat orbem (tunsa Ceres silicum rapido decurrit ab ictu), interdum fessae succedit laeva sorori

alternatque uices. modo rustica carmina cantat

agrestique suum solatur uoce laborem,
interdum clamat Scybalen. erat unica custos,
Afra genus, tota patriam testante figura,
torta comam labroque tumens et fusca colore,
pectore lata, iacens mammis, compressior aluo,
cruribus exilis, spatiosa prodiga planta.
*continuis rimis calcanea scissa rigebant.*
hanc uocat atque arsura focis inponere ligna
imperat et flamma gelidos adolere liquores.
Postquam impleuit opus iusto uersatile fine,
transfert inde manu fusas in cribra farinas
et quatit, ac remanent summo purgamina dorso,
subsidit sincera foraminibusque liquatur
emundata Ceres. leui tum protinus illam
componit tabula, tepidas super ingerit undas;
contrahit admixtos tum fontes atque farinas
transuersa duratque manu liquidoque coacto
interdum grumos spargit sale. iamque subactum
leuat opus palmisque suum dilatat in orbem
et notat inpressis aequo discrimine quadris.
infert inde foco (Scybale mundauerat aptum
ante locum) testisque tegit, super aggerat ignes,
dumque suas peragit Volcanus Vestaque partes,
Simylus interea uacua non cessat in hora,
uerum aliam sibi quaerit opem, neu sola palato
sit non grata Ceres, quas iungat comparat escas.
non illi suspensa focum carnaria iuxta,
durati sale terga suis truncique, uacabant,
traiectus medium sparto sed caseus orbem
et uetus adstricti fascis pendebat anethi:

30

35

40

45

50

* 55

ergo aliam molitur opem sibi prouidus herbis. Hortus erat iunctus casulae, quem uimina pauca

60

65

et calamo rediuiua leui munibat harundo,
exiguus spatio, uariis sed fertilis herbis.
nil illi derat, quod pauperis exigit usus:
interdum locuples a paupere plura petebat.
nec sumptus erat illud opus sed recula curae.
si quando uacuum casula pluuiaeue tenebant
festaue lux, si forte labor cessabat aratri,
horti opus illud erat. uarias disponere plantas