agmina densentur campis, Argiuaque pubes
Auruncaeque manus, Rutuli ueteresque Sicani
et Sacranae acies et picti scuta Labici;
qui saltus, Tiberine, tuos sacrumque Numici
litus arant Rutulosque exercent uomere colles
Circaeumque iugum, quis Iuppiter Anxurus aruis
praesidet et uiridi gaudens Feronia luco;
qua Saturae iacet atra palus gelidusque per imas
quaerit iter uallis atque in mare conditur Vfens.
Hos super aduenit Volsca de gente Camilla
agmen agens equitum et florentis aere cateruas,
bellatrix, non illa colo calathisue Mineruae
femineas adsueta manus, sed proelia uirgo
dura pati cursuque pedum praeuertere uentos.
illa uel intactae segetis per summa uolaret
gramina nec teneras cursu laesisset aristas,
uel mare per medium fluctu suspensa tumenti
ferret iter celeris neque tingueret aequore plantas.
illam omnis tectis agrisque effusa iuuentus
turbaque miratur matrum et prospectat euntem,
attonitis inhians animis, ut regius ostro
uelet honos leuis umeros, ut fibula crinem
auro internectat, Lyciam ut gerat ipsa pharetranı
et pastoralem praefixa cuspide myrtum.

598. Nihil hoc uersu magis uexatum. duae eius extant interpretationes, quarum neutra nobis satisfacit. (1) sunt qui, interpuncto post uocem portus,' ita intellegunt: 'omnisque portus (ultimusque uitae portus, qui mors est) in limine (in propinquo est).' sed durum esse uidetur hoc sensu 'omnis,' durius etiam ut portus in limine' sit : nedum probemus Ruhkopfium et Forbigerum limen' pro 'fine uitae' sumentes, interpretantesque : 'omne mihi auxilium ante pedes paratumque est seni.' (2) sed uel haec faciliora putamus quam illam alteram rationem, quae, deleto puncto, uerbum 'spolior' cum uerbo 'parta' per que particulam connectit. nihil enim ineptius quam dicere Latinum, peperisse se quietem spoliarique funere felici,' ac non potius, sed spoliari. iam uero illud funere felici spolior,' nisi sua mole stet claudens sententiam, nimium quantum langueat. quibus perpensis eo adducti sumus ut cum Heynio Marklandoque imperfectum esse locum crederemus, et uel excidisse uel a poeta supplendum fuisse aliquid huiusmodi post u. 598, 'spesque metusque uiae pono longosque labores :' i. e. 'inque limine portus pono omnis spes &c.,' quod in u. 600 dicitur ' rerum relinquo habenas."

P. VERGILI MARONIS

AENEIDOS

LIBER OCTAV VS.

Vt belli signum Laurenti Turnus ab arce extulit et rauco strepuerunt cornua cantu, utque acris concussit equos utque impulit arma, extemplo turbati animi, simul omne tumultu coniurat trepido Latium saeuitque iuuentus effera. ductores primi Messapus et Vfens contemptorque deum Mezentius undique cogunt auxilia et latos uastant cultoribus agros. mittitur et magni Venulus Diomedis ad urbem, qui petat auxilium et Latio consistere Teucros, aduectum Aenean classi uictosque Penatis inferre et fatis regem se dicere posci edoceat multasque uiro se adiungere gentis Dardanio et late Latio increbrescere nomen.

quid struat his coeptis, quem, si Fortuna sequatur, euentum pugnae cupiat, manifestius ipsi

quam Turno regi aut regi apparere Latino.

5

10

15.

Talia per Latium. quae Laomedontius heros cuncta uidens magno curarum fluctuat aestu,

atque animum nunc huc celerem, nunc diuidit illuc,
in partisque rapit uarias perque omnia uersat :
sicut aquae tremulum labris ubi lumen aënis
sole repercusso aut radiantis imagine lunae
omnia peruolitat late loca iamque sub auras
erigitur summique ferit laquearia tecti.

20

25

nox erat, et terras animalia fessa per omnis
alituum pecudumque genus sopor altus habebat:
cum pater in ripa gelidique sub aetheris axe
Aeneas, tristi turbatus pectora bello,
procubuit seramque dedit per membra quietem.
huic deus ipse loci fluuio Tiberinus amoeno
populeas inter senior se attollere frondes
uisus (eum tenuis glauco uelabat amictu
carbasus, et crinis umbrosa tegebat harundo),

30

tum sic adfari et curas his demere dictis:

35

'O sate gente deum, Troianam ex hostibus urbem

qui reuehis nobis aeternaque Pergama seruas,

expectate solo Laurenti aruisque Latinis,

hic tibi certa domus, certi, ne absiste, penates; neu belli terrere minis: tumor omnis et irae concessere deum.

iamque tibi, ne uana putes haec fingere somnum, litoreis ingens inuenta sub ilicibus sus,

40

triginta capitum fetus enixa, iacebit

alba solo recubans, albi circum ubera nati:

45

hic locus urbis erit, requies ea certa laborum,

ex quo ter denis urbem redeuntibus annis
Ascanius clari condet cognominis Albam.

haut incerta cano. nunc qua ratione quod instat
expedias uictor, paucis, aduerte, docebo.
Arcades his oris, genus a Pallante profectum,
qui regem Euandrum comites, qui signa secuti,
delegere locum et posuere in montibus urbem
Pallantis proaui de nomine Pallanteum.
hi bellum adsidue ducunt cum gente Latina;
hos castris adhibe socios et foedera iunge.
ipse ego te ripis et recto flumine ducam,
aduersum remis superes subuectus ut amnem.
surge age, nate dea, primisque cadentibus astris
Iunoni fer rite preces, iramque minasque
supplicibus supera uotis. mihi uictor honorem
persolues. ego sum, pleno quem flumine cernis
stringentem ripas et pinguia culta secantem,
caeruleus Thybris, caelo gratissimus amnis.
hic mihi magna domus, celsis caput urbibus, exit.'

K. V.

10

50

55

бо

65

Dixit, deinde lacu fluuius se condidit alto, ima petens; nox Aenean somnusque reliquit. surgit et aetherii spectans orientia solis lumina rite cauis undam de flumine palmis sustinet ac talis effundit ad aethera uoces: 'Nymphae, Laurentes Nymphae, genus amnibus undest, tuque, o Thybri tuo genitor cum flumine sancto, accipite Aenean et tandem arcete periclis.

quo te cumque lacus miserantem incommoda nostra
fonte tenet, quocumque solo pulcherrimus exis,
semper honore meo, semper celebrabere donis,
corniger Hesperidum fluuius regnator aquarum,
adsis o tantum et propius tua numina firmes.'
sic memorat geminasque legit de classe biremis

70

75

remigioque aptat, socios simul instruit armis.

80

Ecce autem subitum atque oculis mirabile monstrum,

candida per siluam cum fetu concolor albo

procubuit uiridique in litore conspicitur sus:

quam pius Aeneas tibi enim, tibi, maxuma Iuno,

mactat sacra ferens et cum grege sistit ad aram.

85

Thybris ea fluuium, quam longa est, nocte tumentem
leniit, et tacita refluens ita substitit unda,
mitis ut in morem stagni placidaeque paludis

sterneret aequor aquis, remo ut luctamen abesset.
ergo iter inceptum celerant rumore secundo.
labitur uncta uadis abies: mirantur et undae,
miratur nemus insuetum fulgentia longe
scuta uirum fluuio pictasque innare carinas.
olli remigio noctemque diemque fatigant
et longos superant flexus uariisque teguntur
arboribus uiridisque secant placido aequore siluas.
sol medium caeli conscenderat igneus orbem,
cum muros arcemque procul ac rara domorum
tecta uident, quae nunc Romana potentia caelo
aequauit (tum res inopes Euandrus habebat).
ocius aduertunt proras urbique propinquant.

90

95

100

65. Nos cum C. R. distinximus, ut urbes (futurae) sint Roma et Ostia. alii (ut W. F. L.) cum Seruio delent comma post 'urbibus,' ut caput' pro fonte sit, urbes autem in Etruria,

Forte die sollemnem illo rex Arcas honorem Amphitryoniadae magno diuisque ferebat ante urbem in luco. Pallas huic filius una, ùna omnes iuuenum primi pauperque senatus tura dabant, tepidusque cruor fumabat ad aras. ut celsas uidere rates atque inter opacum adlabi nemus et tacitis incumbere remis, terrentur uisu subito cunctique relictis consurgunt mensis. audax quos rumpere Pallas sacra uetat raptoque uolat telo obuius ipse

et procul e tumulo 'iuuenes, quae causa subegit ignotas temptare uias? quo tenditis?' inquit.

'qui genus? unde domo ?. pacemne huc fertis an arma?' tum pater Aeneas puppi sic fatur ab alta

paciferaeque manu ramum praetendit oliuae: Troiugenas ac tela uides inimica Latinis,

quos illi bello profugos egere superbo.

Euandrum petimus. ferte haec et dicite lectos
Dardaniae uenisse duces socia arma rogantis.'
obstipuit tanto percussus nomine Pallas:
'egredere o quicumque es' ait coramque parentem
adloquere ac nostris succede penatibus hospes ;'
excepitque manu dextramque amplexus inhaesit.
progressi subeunt luco fluuiumque relincunt.
Tum regem Aeneas dictis adfatur amicis:
'optume Graiugenum, cui me Fortuna precari
et uitta comptos uoluit praetendere ramos,

non equidem extimui, Danaum quod ductor et Arcas
quodque a stirpe fores geminis coniunctus Atridis;
sed mea me uirtus et sancta oracula diuom
cognatique patres, tua terris didita fama,
coniunxere tibi et fatis egere uolentem.

Dardanus, Iliacae primus pater urbis et auctor,
Electra, ut Grai perhibent, Atlantide cretus,
aduehitur Teucros; Electram maxumus Atlas
edidit, aetherios umero qui sustinet orbes.
uobis Mercurius pater est, quem candida Maia
Cyllenae gelido conceptum uertice fudit;
at Maiam, auditis si quicquam credimus, Atlas,
idem Atlas generat, caeli qui sidera tollit.

115

120

125

135

140