tandem progreditur magna stipante caterua,
Sidoniam picto chlamydem circumdata limbo.
cui pharetra ex auro, crines nodantur in aurum,
aurea purpuream subnectit fibula uestem.
nec non et Phrygii comites et laetus Iulus
incedunt. ipse ante alios pulcherrimus omnis
infert se socium Aeneas atque agmina iungit.
qualis ubi hibernam Lyciam Xanthique fluenta
deserit ac Delum maternam inuisit Apollo
instauratque choros, mixtique altaria circum
Cretesque Dryopesque fremunt pictique Agathyrsi;
ipse iugis Cynthi graditur, mollique fluentem
fronde premit crinem fingens atque inplicat auro,
tela sonant umeris: haut illo segnior ibat

140

145

Aeneas, tantum egregio decus enitet ore.

150

postquam altos uentum in montis atque inuia lustra,

ecce ferae saxi deiectae uertice caprae

decurrere iugis; alia de parte patentis

transmittunt cursu campos atque agmina cerui

puluerulenta fuga glomerant montesque relincunt. at puer Ascanius mediis in uallibus acri

155

gaudet equo, iamque hos cursu, iam praeterit illos,
spumantemque dari pecora inter inertia uotis
optat aprum aut fuluom descendere monte leonem.
Interea magno misceri murmure caelum
incipit, insequitur commixta grandine nimbus:
et Tyrii comites passim et Troiana iuuentus
Dardaniusque nepos Veneris diuersa per agros
tecta metu petiere; ruunt de montibus amnes.
speluncam Dido dux et Troianus eandem
deueniunt, prima et Tellus et pronuba Iuno
dant signum fulsere ignes et conscius aether
conubiis, summoque ulularunt uertice Nymphae.
ille dies primus leti primusque malorum
causa fuit. neque enim specie famaue mouetur
nec iam furtiuum Dido meditatur amorem :
coniugium uocat, hoc praetexit nomine culpam.
Extemplo Libyae magnas it Fama per urbes,
Fama, malum qua non aliud uelocius ullum:
mobilitate uiget, uiresque adquirit eundo,

:

160

165

170

175

parua metu primo, mox sese attollit in auras ingrediturque solo et caput inter nubila condit. illam Terra parens, ira inritata deorum,

extremam, ut perhibent, Coeo Enceladoque sororem progenuit pedibus celerem et pernicibus alis,

180

monstrum horrendum ingens. cui quot sunt corpore plumae tot uigiles oculi: subter, mirabile dictu,

tot linguae, totidem ora sonant, tot subrigit auris.

185

nocte uolat caeli medio terraeque per umbram stridens, nec dulci declinat lumina somno; luce sedet custos aut summi culmine tecti turribus aut altis, et magnas territat urbes, tam ficti prauique tenax quam nuntia ueri. haec tum multiplici populos sermone replebat gaudens et pariter facta atque infecta canebat: uenisse Aenean Troiano sanguine cretum, cui se pulchra uiro dignetur iungere Dido; nunc hiemem inter se luxu, quam longa, fouere regnorum inmemores turpique cupidine captos. haec passim dea foeda uirum diffundit in ora. protinus ad regem cursus detorquet Iarban, incenditque animum dictis atque aggerat iras. Hic Hammone satus rapta Garamantide Nympha templa Ioui centum latis inmania regnis, centum aras posuit uigilemque sacrauerat ignem, excubias diuom aeternas, pecudumque cruore pingue solum et uariis florentia limina sertis. isque amens animi et rumore accensus amaro dicitur ante aras media inter numina diuom multa Iouem manibus supplex orasse supinis : 'Iuppiter omnipotens, cui nunc Maurusia pictis gens epulata toris Lenaeum libat honorem,

aspicis haec? an te, genitor, cum fulmina torques, nequiquam horremus, caecique in nubibus ignes terrificant animos et inania murmura miscent? femina, quae nostris errans in finibus urbem

190

195

2CO

205

210

181, 2. Hos uersus punctis distinximus ut Nauckius, quem uid. (Zeitschrift f. Gymn. Vol. XXVIII. p. 709).

193. hiemem Nauckio uidetur esse accus. temp., inter se fouere i. q. 'se inuicem fouere.'

exiguam pretio posuit, cui litus arandum.
cuique loci leges dedimus, conubia nostra
reppulit ac dominum Aenean in regna recepit.
et nunc ille Paris cum semiuiro comitatu,
Maeonia mentum mitra crinemque madentem
subnexus, rapto potitur: nos munera templis
quippe tuis ferimus famamque fouemus inanem.'
Talibus orantem dictis arasque tenentem
audiit Omnipotens, oculosque ad moenia torsit
regia et oblitos famae melioris amantis.
tum sic Mercurium adloquitur ac talia mandat:
'uade age, nate, uoca Zephyros et labere pinnis,
Dardaniumque ducem, Tyria Karthagine qui nunc
expectat fatisque datas non respicit urbes,
adloquere et celeris defer mea dicta per auras.
non illum genetrix nobis pulcherrima talem

promisit Graiumque ideo bis uindicat armis;

sed fore qui grauidam imperiis belloque frementem
Italiam regeret, genus alto a sanguine Teucri
proderet, ac totum sub leges mitteret orbem.
si nulla accendit tantarum gloria rerum
nec super ipse sua molitur laude laborem,
Ascanione pater Romanas inuidet arces?

215

220

225

230

quid struit? aut qua spe inimica in gente moratur, 235 nec prolem Ausoniam et Lauinia respicit arua?

nauiget haec summa est, hic nostri nuntius esto.'
Dixerat. ille Patris magni parere parabat
imperio et primum pedibus talaria nectit
aurea, quae sublimem alis siue aequora supra
seu terram rapido pariter cum flamine portant.
tum uirgam capit: hac animas ille euocat Orco
pallentis, alias sub Tartara tristia mittit,

240

dat somnos adimitque, et lumina morte resignat. illa fretus agit uentos, et turbida tranat

245

nubila. iamque uolans apicem et latera ardua cernit Atlantis duri, caelum qui uertice fulcit,

217. subnixus (codd. fere omn.). subnexus R. Maduig. 246. Nauckius apicem ait esse coronam capitis, latera ardua autem pectora lassitudine conuolsa, necui montis ac uiri descriptiones confusae esse uideantur. sed mirum est hoc sensu epitheton ardua.

Atlantis, cinctum adsidue cui nubibus atris
piniferum caput et uento pulsatur et imbri,
nix umeros infusa tegit, tum flumina mento
praecipitant senis, et glacie riget horrida barba.
hic primum paribus nitens Cyllenius alis

constitit; hinc toto praeceps se corpore ad undas
misit, aui similis, quae circum litora, circum
piscosos scopulos humilis uolat aequora iuxta.
*haut aliter terras inter caelumque uolabat
litus harenosum [ad] Libyae uentosque secabat
materno ueniens ab auo Cyllenia proles.*
ut primum alatis tetigit magalia plantis,
Aenean fundantem arces ac tecta nouantem
conspicit. atque illi stellatus iaspide fulua
ensis erat, Tyrioque ardebat murice laena
demissa ex umeris, diues quae munera Dido
fecerat et tenui telas discreuerat auro.
continuo inuadit: 'tu nunc Karthaginis altae
fundamenta locas pulchramque uxorius urbem
extruis heu regni rerumque oblite tuarum?
ipse deum tibi me claro demittit Olympo
regnator, caelum ac terras qui numine torquet,
ipse haec ferre iubet celeris mandata per auras:

250

255

260

265

270

quid struis? aut qua spe Libycis teris otia terris? si te nulla mouet tantarum gloria rerum,

nec super ipse tua moliris laude laborem,

Ascanium surgentem et spes heredis Iuli

respice, cui regnum Italiae Romanaque tellus
debentur.' tali Cyllenius ore locutus
mortalis uisus medio sermone reliquit,

275

et procul in tenuem ex oculis euanuit auram. At uero Aeneas aspectu obmutuit amens,

arrectaeque horrore comae, et uox faucibus haesit.

280

ardet abire fuga dulcisque relinquere terras,

attonitus tanto monitu imperioque deorum.

heu quid agat? quo nunc reginam ambire furentem audeat affatu? quae prima exordia sumat?

atque animum nunc huc celerem, nunc diuidit illuc, 285 in partisque rapit uarias perque omnia uersat.

haec alternanti potior sententia uisa est.

Mnesthea Sergestumque uocat fortemque Serestum, classem aptent taciti sociosque ad litora cogant, arma parent et, quae rebus sit causa nouandis, dissimulent; sese interea, quando optima Dido nesciat et tantos rumpi non speret amores, temptaturum aditus et quae mollissima fandi tempora, quis rebus dexter modus. ocius omnes imperio laeti parent ac iussa facessunt.

At regina dolos (quis fallere possit amantem?)
praesensit motusque excepit prima futuros,
omnia tuta timens. eadem impia Fama furenti
detulit armari classem cursumque parari.

saeuit inops animi totamque incensa per urbem
bacchatur, qualis commotis excita sacris
Thyias, ubi audito stimulant trieterica Baccho
orgia nocturnusque uocat clamore Cithaeron.
tandem his Aenean compellat uocibus ultro:

290

295

300

'Dissimulare etiam sperasti, perfide, tantum posse nefas tacitusque mea decedere terra ? nec te noster amor nec te data dextera quondam nec moritura tenet crudeli funere Dido?

305

quin etiam hiberno moliris sidere classem,

et mediis properas aquilonibus ire per altum, crudelis? quid si non arua aliena domosque ignotas peteres, sed Troia antiqua maneret, Troia per undosum peteretur classibus aequor?

310

mene fugis? per ego has lacrimas dextramque tuam te, quando aliud mihi iam miserae nihil ipsa reliqui, per conubia nostra, per inceptos hymenaeos,

315

si bene quid de te merui, fuit aut tibi quicquam dulce meum, miserere domus labentis et istam, oro, siquis adhuc precibus locus, exue mentem. te propter Libycae gentes Nomadumque tyranni odere, infensi Tyrii; te propter eundem

320

extinctus pudor et, qua sola sidera adibam,

fama prior. cui me moribundam deseris, hospes ? hoc solum nomen quoniam de coniuge restat.

quid moror? an mea Pygmalion dum moenia frater 325 destruat, aut captam ducat Gaetulus Iarbas?

saltem siqua mihi de te suscepta fuisset