Billeder på siden
PDF
ePub

Fertilis aestiva Nilus abundet aqua?
Nile pater, quanam possim te dicere causa
Aut quibus in terris occuluisse caput?
Te propter nullos tellus tua postulat imbres,
Arida nec pluvio supplicat herba Iovi.
Te canit atque suum pubes miratur Osirim
Barbara, Memphiten plangere docta bovem.
Primus aratra manu sollerti fecit Osiris

Et teneram ferro sollicitavit humum,
Primus inexpertae conmisit semina terrae
Pomaque non notis legit ab arboribus.
Hic docuit teneram palis adiungere vitem,
Hic viridem dura caedere falce comam:
Illi iocundos primum matura sapores

Expressa incultis uva dedit pedibus.
Ille liquor docuit voces inflectere cantu,
Movit et ad certos nescia membra modos,
Bacchus et agricolae magno confecta labore
Pectora tristitiae dissoluenda dedit.
Bacchus et adflictis requiem mortalibus affert,
Crura licet dura compede pulsa sonent.

23. pater] heisst der Fluss als Befruchter des Landes; der Scholiast zu Stat. Theb. 4, 709, wo der Nil gleichfalls pater genannt wird, sagt: Semina enim omnium rerum Aegypto infert Nilus, ut merito totam regionem prolificans pater eius ostendatur.

24. Die Frage nach den Quellen des Nils, die im Alterthum ebenso eifrig erörtert ward, wie bei uns, ist nun endlich gelöst. Vgl. Ovid

met. 2, 254 s.: Nilus in extremum fugit perterritus orbem occuluitque caput: quod adhuc latet. Hor. od. IV, 14, 45 s.: fontium qui celat origines Nilus.

28. bovem] den heiligen Stier des Osiris, den Apis, der in Memphis verehrt ward; vgl. Plin. n. h. 8, 46: bos in Aegypto etiam numinis vice colitur: Apim vocant. Non est fas, eum certos vitae excedere annos, mersumque in sacerdotum fonte enecant, quaesituri luctu alium, quem substituant; et donec invene

[blocks in formation]

rint, maerent, derasis etiam capitibus: nec tamen umquam diu quaeritur; inventus deducitur Memphim a sacerdotibus.

29. Osiris] war der Gott des Ackerbaus und des Weinbaus, daher Bacchus v. 39 und 41.

30. teneram] weil mit Nilschlamm bedeckt. Sonst galt Ceres als Erfinderin des Pfluges; vgl. Verg. georg. 1, 147 ss.; Ovid met. 5, 341 ss.; am. III, 10, 11 ss.; fast. 4, 401 ss.; Ceres aber entsprach der ägyptischen Isis, der Schwester des Osiris.

sollicitare] Verg. georg. 2, 418: sollicitanda tamen tellus, pulvisque movendus; Ovid fast. 4, 396. 36. incultis] noch ungeübt.

40. tristitiae dissolvere] von Traurigkeit befreien, eine griech. Construction; vgl. Hor. od. III, 17, 16: cum famulis operum solutis. Bacchus heisst Λύσιος und Λυαῖος, Liber.

42. Die Sclaven trugen oft Fussfesseln bei der Arbeit.

Non tibi sunt tristes curae nec luctus, Osiri,
Sed chorus et cantus et levis aptus amor,
Sed varii flores et frons redimita corymbis,
Fusa sed ad teneros lutea palla pedes
Et Tyriae vestes et dulcis tibia cantu

Et levis occultis conscia cista sacris.
Huc ades et Genium ludo Geniumque choreis
Concelebra et multo tempora funde mero:
Illius et nitido stillent unguenta capillo,

Et capite et collo mollia serta gerat.
Sic venias hodierne: tibi dem turis honores,
Liba et Mopsopio dulcia melle feram.

At tibi succrescat proles, quae facta parentis
Augeat et circa stet veneranda senem.

55

Nec taceat monumenta viae, quem Tuscula tellus
Candidaque antiquo detinet Alba Lare.

Namque opibus congesta tuis hic glarea dura
Sternitur, hic apta iungitur arte silex.
Te canit agricola, magna cum venerit urbe
Serus inoffensum rettuleritque pedem.
At tu, natalis multos celebrande per annos,
Candidior semper candidiorque veni.

45. Der Epheu war dem Bacchus heilig; dieser hiess daher: corymbifer: Ovid fast. I, 393. III, 767: hedera est gratissima Baccho; Ovid erzählt an letzterer Stelle, warum dies der Fall war.

46. Bacchus ward mit einem -langen (odnons) Talare dargestellt; an seinen Festen blies man die phrygische Flöte und trug in Körben geheimnissvolle Heiligthümer umher. 47. Tyriae vestes] Purpurgewänder, wie sie namentlich in Tyrus gefärbt wurden.

48. cista] vgl. zu Cat. Nr. XXV, 259 s.

levis] weil aus Ruthen zusammengeflochten.

49-64.,, Erscheine, o Gott, glückbringend zur Feier des Geburtstages; möge dieser noch oft gefeiert werden."

49. genius] der Gott der Geburt und der Geburtsfeste.

60

51. An Festtagen salbte und bekränzte man die Bilder der Götter. 53. hodierne] Vocativ; vgl. Prop. Nr. XLII, 5.

[ocr errors]

54. Mopsopio] attisch, so genannt nach einem mythischen Könige Mopsopus. Der hymettische Honig war berühmt.

55. Messala hatte zwei Söhne. 56. veneranda] auch die Söhne sollen sich Ruhm und Ansehen erwerben.

57. Messala erneuerte die Latina via, welche von Rom zwischen Tusculum und den Albanerbergen hindurch nach dem Süden führte.

58. Alba antiquo Lare] das altehrwürdige Alba; auch Städte hatten ihren Lar.

candida] weiss von dem grauen Kalkstein, auf dem sie erbaut war; daher Alba.

61. magna urbe] beachte den blossen Ablativ, wie bei rus, domus. agricolá]. - 63. natalis] Genius.

[blocks in formation]

II. Buch II.

Nr. V (c. 1).

Quisquis adest, faveat: fruges lustramus et agros,
Ritus ut a prisco traditus extat avo.
Bacche, veni, dulcisque tuis e cornibus uva
Pendeat, et spicis tempora cinge, Ceres.
Luce sacra requiescat humus, requiescat arator,
Et grave suspenso vomere cesset opus.
Solvite vincla iugis: nunc ad praesepia debent
Plena coronato stare boves capite.
Omnia sint operata deo: non audeat ulla
Lanificam pensis inposuisse manum.
Casta placent superis pura cum veste venite
Et manibus puris sumite fontis aquam.
Cernite, fulgentes ut eat sacer agnus ad aras

V. Wie am 11. Mai die fratres Arvales um den alten ager Romanus herumwandelten und den Göttern, deren Schutz sie die Gefilde empfahlen, besonders der Ceres, dem Mars, Bacchus und den Lares rurales, ein Ferkel, ein Lamm und ein Kalb opferten (daher suovetaurilia genannt), so that dies auch jeder fromme Landmann für sein eigenes Gut Ende April, indem er den Göttern eines der genannten Thiere weihte. Auch Tibull begeht das Fest der Feldumwandlung (ambarvale; Festus: ambarvalis hostia est, quae rei divinae causa circum arva ducitur ab eis, qui pro frugibus faciunt d. h. opfern, wie odεw, EÇε) auf seinem Gütchen. - Das Gedicht ist erst nach 27 vor Chr. verfasst, da in ihm der Triumph des Messala (vgl. Nr. IV) erwähnt wird, etwa um 23-22.

1-12. Beginn der feierlichen Handlung.

1. Mit den Worten favete linguis (Hor. od. III, 1, 2; welcher casus ist linguis?) wurden die Anwesenden bei Beginn des Opfers zu feierlichem Schweigen aufgefordert. Vgl. Verg. georg. I, 338 ss., wo das Am

barvalienfest geschildert wird.

[blocks in formation]

2. tradere] wird gewöhnlich von der Ueberlieferung alter religiöser Gebräuche gesagt.

3. Bacchus ward mit Hörnern dargestellt, er hiess xeoαopógos, ταυροκέρως; so erwähnt Horaz das goldene Horn des Bacchus, od. II, 19, 29 s. Hörner sind das Sinnbild der Fruchtbarkeit und der Kraft; cornu copiae (das Füllhorn): Hor. ep. I, 12, 29 und od. I, 17, 15 s.

4. Vgl. Hor. c. s. 29 s.: fertilis frugum pecorisque tellus spicea donet Cererem corona; daher hiess sie spicifera. Ovid fast. 4, 615 s.; am. III, 10, 36.

8. Vgl. Ovid fast. 1, 663 s.: state coronati plenum ad praesepe iuvenci: cum tepido vestrum vere redibit opus.

10. Alle Arbeit soll am Tag der Feldweihe ruhn, auch die Wollarbeit der Weiber.

12. manibus puris] Hes. oya καὶ ἡμ. 724: μηδέ ποτ ̓ ἐξ ἠους Διὶ λείβειν αἴθοπα οἶνον χερσὶν ἀνίπτοισιν, μηδ' ἄλλοις ἀθανά

τοισιν.

13-24. Die Opfer und Gebete. 13. fulgentes] brennend.

Vinctaque post olea candida turba comas.
Di patrii, purgamus agros, purgamus agrestes:
Vos mala de nostris pellite limitibus,
Neu seges eludat messem fallacibus herbis,
Neu timeat celeres tardior agna lupos.
Tum nitidus plenis confisus rusticus agris
Ingeret ardenti grandia ligna foco,

Turbaque vernarum, saturi bona signa coloni,
Ludet et ex virgis extruet ante casas.
Eventura precor: viden ut felicibus extis
Significet placidos nuntia fibra deos?
Nunc mihi fumosos veteris proferte Falernos
Consulis et Chio solvite vincla cado.
Vina diem celebrent: non festa luce madere
Est rubor, errantes et male ferre pedes.
Sed 'bene Messalam' sua quisque ad pocula dicat,
Nomen et absentis singula verba sonent.

eat] das Opferthier wurde an einem losen Strick geführt, damit es freiwillig zu gehn schiene; drei Mal führte man es um das Feld, ehe man es opferte.

[blocks in formation]

17. Vgl. Verg. georg. 1, 225 s.: multi ante occasum Maiae coepere, sed illos expectata seges vanis elusit avenis.

19. tum] wenn ihr unsere Bitten erhört..

nitidus] im festlichen Anzuge.

20 ss. Man zündete bei diesen Festen Freudenfeuer an und baute Laubhütten.

21. satur] begütert; vgl. Hor. epod. 2, 65 s.

24. Vgl. Tib. I, 8, 3: nec mihi sunt sortes nec conscia fibra deorum.

25-82. Das Festmahl; Lob der ländlichen Götter und des Landlebens.

[blocks in formation]

25. Die besten Weine, Falerner und Chier, sollen die Festtafel zieren; man mischte den süssen Chier mit dem herben Falerner; vgl. Hor. sat. I, 10, 24: ut Chio nota si commixta Falernist.

war.

fumosos] der Wein ward in Rauchkammern aufbewahrt; am Krug schrieb man den Namen des Consuls an, unter welchem der Wein gewonnen Guter Falerner musste etwa fünfzehn Jahr alt sein. Vgl. Varro de r. r. 1, 65: genera sunt vini, in quo Falerna, quae quanto plures annos condita habuerunt, tanto, cum prompta sunt, fructuosiora.

Falernos] sc. cados, was aus dem folgenden Vers leicht zu ergänzen ist.

26. vincla] der Wein ward im Krug verkorkt und zugepicht.

29. bene Messalam] sc. valere iubeo; so rief man bene vos, bene te etc.; vgl. Ovid fast. 2, 637 s.: et „Bene vos, bene te, patriae pater, optime Caesar" dicite suffuso ter sacra verba mero.

30. Er möge oft während des Mahles genannt werden.

Gentis Aquitanae celeber Messala triumphis
Et magna intonsis gloria victor avis,

Huc ades adspiraque mihi, dum carmine nostro
Redditur agricolis gratia caelitibus.

Rura cano rurisque deos. his vita magistris
Desuevit querna pellere glande famem:
Illi conpositis primum docuere tigillis

Exiguam viridi fronde operire domum,
Illi etiam tauros primi docuisse feruntur

Servitium et plaustro supposuisse rotam.
Tum victus abiere feri, tum consita pomus,

Tum bibit inriguas fertilis hortus aquas,
Aurea tum pressos pedibus dedit uva liquores
Mixtaque securo est sobria lympha mero.
Rura ferunt messes, calidi cum sideris aestu
Deponit flavas annua terra comas.
Rure levis verno flores apis ingerit alveo,
Conpleat ut dulci sedula melle favos.
Agricola adsiduo primum satiatus aratro
Cantavit certo rustica verba pede

Et satur arenti primum est modulatus avena
Carmen, ut ornatos diceret ante deos,
Agricola et minio suffusus, Bacche, rubenti

31. triumphis] poet. Plural, wie Nr. IV, 5; gemeint ist der Triumph des Messala wegen des aquitanischen Krieges, 27 vor Chr.

32. intonsi avi] die ersten Barbiere kamen im J. 300 aus Sicilien nach Rom.

34. agricolis caelit.] Bacchus und Ceres.

36. Eicheln als Nahrung erwähnt auch Verg. georg. 1, 147 ss.: prima Ceres ferro mortalis vertere terram instituit, cum iam glandes atque arbuta sacrae deficerent silvae et victum Dodona negaret; Ovid met. 1, 103 ss.; fast. 4, 395 ss.; Tib. II, 3, 69: glans aluit veteres.

42. inriguus] activ, wie auch bei Verg. georg. 4, 32: inriguumque bibant violaria fontem; ebenso riguus: georg. 2, 485: rigui amnes. Sonst passiv: Hor. sat. II, 4, 16: inriguo nihil est elatius horto.

35

40

45

50

44. securo] weil er von Sorgen befreit.

46. comas] hier die Aehren, sonst das Laub der Bäume; vgl. Ovid am. III, 10, 11 s.: prima Ceres docuit turgescere semen in agris falce coloratas subsecuitque comas.

47. Beachte die Form rure statt ruri, die auch in Prosa statt dieser vorkommt.

verno alveo] zweisilbig; das Adjectiv steht nach dichterischem Sprachgebrauch statt des Adverbiums: im Frühling.

52. ornatos] die Götterbilder wurden bei festlichen Gelegenheiten mit Kränzen geschmückt.

53. Die Winzer rötheten ihr Gesicht nach der Weinlese mit Mennig, „der Farbe, die Bacchus selbst mit andern Göttern in alten Bildnissen als Andeutung des Gedeihens trug": Voss. Vgl. Plin. n. h. 33, 7:

« ForrigeFortsæt »