occupet extremis in vicis balba senectus.
cum tibi sol tepidus plures admoverit aures,
me libertino natum patre et in tenui re
maiores pennas nido extendisse loqueris,
ut quantum generi demas, virtutibus addas;
me primis urbis belli placuisse domique,
corporis exigui, praecanum, solibus aptum,
irasci celerem, tamen ut placabilis essem.
forte meum si quis te percontabitur aevum,
me quater undenos sciat inplevisse Decembres,
collegam Lepidum quo dixit Lollius anno.

20

25

Horatius.

13

EPISTULARUM

LIBER SECUNDUS.

5

10

15

20

25

I.

Cum tot sustineas et tanta negotia solus,
res Italas armis tuteris, moribus ornes,
legibus emendes, in publica commoda peccem,
si longo sermone morer tua tempora, Caesar.
Romulus et Liber pater et cum Castore Pollux,
post ingentia facta deorum in templa recepti,
dum terras hominumque colunt genus, aspera bella
conponunt, agros adsignant, oppida condunt,
ploravere suis non respondere favorem
speratum meritis. diram qui contudit hydram
notaque fatali portenta labore subegit,
conperit invidiam supremo fine domari.
urit enim fulgore suo, qui praegravat artes
infra se positas: extinctus amabitur idem.
praesenti tibi maturos largimur honores
iurandasque tuum per numen ponimus aras,
nil oriturum alias, nil ortum tale fatentes.
sed tuus hic populus, sapiens et iustus in uno,
te nostris ducibus, te Grais anteferendo,
cetera nequaquam simili ratione modoque
aestimat et, nisi quae terris semota suisque
temporibus defuncta videt, fastidit et odit,
sic fautor veterum, ut tabulas peccare vetantes,
quas bis quinque viri sanxerunt, foedera regum
vel Gabiis vel cum rigidis aequata Sabinis,
pontificum libros, annosa volumina vatum

dictitet Albano Musas in monte locutas.
si, quia Graecorum sunt antiquissima quaeque
scripta vel optima, Romani pensantur eadem
scriptores trutina, non est quod multa loquamur:
nil intra est olea, nil extra est in nuce duri;
venimus ad summum fortunae, pingimus atque
psallimus et luctamur Achivis doctius unctis.
si meliora dies, ut vina, poemata reddit,
scire velim, chartis pretium quotus adroget annus.
scriptor abhinc annos centum qui decidit, inter
perfectos veteresque referri debet, an inter
viles atque novos? excludat iurgia finis.

30

35

'est vetus atque probus, centum qui perficit annos.'
quid, qui deperiit minor uno mense vel anno?
inter quos referendus erit? veteresne poetas,
an quos et praesens et postera respuat aetas?
iste quidem veteres inter ponetur honeste,
qui vel mense brevi vel toto est iunior anno.'
utor permisso, caudaeque pilos ut equinae
paulatim vello et demo unum, demo etiam unum,
dum cadat elusus ratione ruentis acervi,

40

45

qui redit in fastos et virtutem aestimat annis
miraturque nihil, nisi quod Libitina sacravit.
Ennius, et sapiens et fortis et alter Homerus,
ut critici dicunt, leviter curare videtur,
quo promissa cadant et somnia Pythagorea.
Naevius in manibus non est et mentibus haeret

50

paene recens? adeo sanctum est vetus omne poema.

ambigitur quotiens, uter utro sit prior, aufert

55

Pacuvius docti famam senis, Accius alti,

dicitur Afrani toga convenisse Menandro,

Plautus ad exemplar Siculi properare Epicharmi,

vincere Caecilius gravitate, Terentius arte.

hos ediscit et hos arto stipata theatro

60

spectat Roma potens: habet hos numeratque poetas ad nostrum tempus Livi scriptoris ab aevo.

interdum volgus rectum videt: est ubi peccat.

si veteres ita miratur laudatque poetas,

ut nihil anteferat, nihil illis conparet, errat: si quaedam nimis antique, si pleraque dure dicere credit eos, ignave multa fatetur,

65

70

et sapit et mecum facit et love iudicat aequo. non equidem insector delendave carmina Livi esse reor, memini quae plagosum mihi parvo Orbilium dictare: sed emendata videri pulchraque et exactis minimum distantia miror. inter quae verbum emicuit si forte decorum, si versus paulo concinnior unus et alter, 75 iniuste totum ducit venditque poema.

indignor quicquam reprehendi, non quia crasse conpositum inlepideve putetur, sed quia nuper, nec veniam antiquis, sed honorem et praemia posci. recte necne crocum floresque perambulet Attae 80 fabula si dubitem, clament periisse pudorem

cuncti paene patres, ea cum reprehendere coner, quae gravis Aesopus, quae doctus Roscius egit: vel quia nil rectum, nisi quod placuit sibi, ducunt, vel quia turpe putant parere minoribus et, quae 85 inberbes didicere, senes perdenda fateri.

iam Saliare Numae carmen qui laudat, et illud, quod mecum ignorat, solus volt scire videri, ingeniis non ille favet plauditque sepultis, nostra sed inpugnat, nos nostraque lividus odit. 90 quodsi tam Graecis novitas invisa fuisset

quam nobis, quid nunc esset vetus? aut quid haberet, quod legeret tereretque viritim publicus usus? ut primum positis nugari Graecia bellis coepit et in vitium fortuna labier aequa, 95 nunc athletarum studiis, nunc arsit equorum, marmoris aut eboris fabros aut aeris amavit, suspendit picta voltum mentemque tabella, nunc tibicinibus, nunc est gavisa tragoedis: sub nutrice puella velut si luderet infans,

100 quod cupide petiit, mature plena reliquit.

quid placet aut odio est, quod non mutabile credas? hoc paces habuere bonae ventique secundi. Romae dulce diu fuit et sollemne reclusa mane domo vigilare, clienti promere iura, 105 cautos nominibus rectis expendere nummos, maiores audire, minori dicere, per quae crescere res posset, minui damnosa libido. mutavit mentem populus levis et calet uno

scribendi studio: pueri patresque severi

fronde comas vincti cenant et carmina dictant. ipse ego, qui nullos me adfirmo scribere versus, invenior Parthis mendacior. et prius orto

110

sole vigil calamum et chartas et scrinia posco. navem agere ignarus navis timet; abrotonum aegro non audet nisi qui didicit dare; quod medicorum est, 115 promittunt medici; tractant fabrilia fabri:

scribimus indocti doctique poemata passim.

hic error tamen et levis haec insania quantas virtutes habeat, sic collige: vatis avarus

125

non temere est animus; versus amat, hoc studet unum; 120 detrimenta, fugas servorum, incendia ridet; non fraudem socio puerove incogitat ullam pupillo; vivit siliquis et pane secundo, militiae quamquam piger et malus, utilis urbi, si das hoc, parvis quoque rebus magna iuvari. os tenerum pueri balbumque poeta figurat, torquet ab obscenis iam nunc sermonibus aurem, mox etiam pectus praeceptis format amicis, asperitatis et invidiae corrector et irae, recte facta refert, orientia tempora notis instruit exemplis, inopem solatur et aegrum. castis cum pueris ignara puella mariti

130

disceret unde preces, vatem nisi Musa dedisset? poscit opem chorus et praesentia numina sentit, caelestes inplorat aquas docta prece blandus, avertit morbos, metuenda pericula pellit,

135

inpetrat et pacem et locupletem frugibus annum: carmine di superi placantur, carmine Manes. agricolae prisci, fortes parvoque beati,

condita post frumenta levantes tempore festo

140

corpus et ipsum animum spe finis dura ferentem, cum sociis operum, pueris et coniuge fida, Tellurem porco, Silvanum lacte piabant,

floribus et vino Genium memorem brevis aevi.
Fescennina per hunc inventa licentia morem
versibus alternis obprobria rustica fudit,
libertasque recurrentes accepta per annos
lusit amabiliter, donec iam saevus apertam
in rabiem coepit verti iocus et per honestas

145