24. Clarissima aquarum omnium in toto orbe frigoris sa- 41 lubritatisque palma praeconio urbis Marcia est, inter reliqua deum munera urbi tributa; vocabatur haec quondam Aufeia, fons autem ipse Pitonia. Oritur in ultumis montibus Pelignorum, transit Marsos et Fucinum lacum, Romam non dubie petens; mox in specus mersa in Tiburtina se aperit a vi m. p. fornicibus structis perducta. Primus eam in urbem ducere auspicatus est Ancus Marcius unus e regibus, postea Q. Marcius Rex in praetura rursusque restituit M. Agrippa.

25. Idem et Virginem adduxit ab octavi lapidis deverti- 42 culo duo milia pass. Praenestina via; iuxta est Herculaneus rivos quem refugiens Virginis nomen optinuit. Horum amnium conparatione differentia supra dicta deprehenditur, cum quantum Virgo tactu praestat, tantum praestet Marcia haustu, quamquam utriusque iam pridem urbi periit voluptas, ambitione avaritiaque in villas ac suburbana detorquentibus publicam salutem.

26. Non ab re sit quaerendi aquas iunxisse rationem. 43 Reperiuntur in convallibus maxume et quodam convexitatis cardine aut montium radicibus. Multi septentrionalis ubique partis aquosas existumavere, qua in re varietatem naturae aperuisse conveniat. In Hyrcanis montibus a meridiano latere non pluit; ideo silvigeri ab aquilonis tantum parte sunt; at Olympus, Ossa, Parnasus, Appenninus, Alpes undique vestiuntur amnibusque perfunduntur; aliqui ab austro, sicuti in Creta Albi montes. Nihil ergo in his perpetuae observationis iudicabitur.

-

§ 41. deum, R. ad eum, V d. munera, Vdr. munere, Rßɣ. — turbe, V. Aufeia, R. Aufeta, d. aut foeta, V. Saufeia, Harduin. Pitonia, VRTd. Piconia, B. Marisos, V. Roma, V. in specus, RTd. in spectus, V. specu, aperit, T. aperint, VR. aperuit, d. a, OVRTd. Omitt. By. formicibus tructis perduc, V. Primum, R'. Q. Marcius, R. quae Marcius, V. que Marcius, d.

թ.

-

§ 42. deverticulo, ita nos scripsimus. diverticulo, VRdẞy. duo milia, V R. duobus millibus, dẞr. obtenuit ut, V. perennium, K. dicta, R. Omitt. V d. praestat, VRT. Omitt. dẞy. praestet, VR'd. praeter, R2. perit, V. avaritiaequae, V. detorquentibus, VRTdr (codd. Barbari).

decoquentibus, B.

27. Aquarum sunt notae iuncus aut harundo aut herba de 44 qua dictum est multumque alicui loco pectore incubans rana. Salix enim erratica et alnus aut vitex aut harundo aut hedera sponte proveniunt et conrivatione aquae pluviae in locum humiliorem e superioribus defluentis augurio fallaci, certiore 45 multo nebulosa exhalatione, ante ortum solis longius intuentibus, quod quidam ex edito speculantur proni terram attingente mento. Est et peculiaris aestumatio peritis tantum nota quam ferventissimo aestu secuntur dieique horis ardentissimis, qualis ex quoque loco repercussus splendeat; nam si terra sitiente umidior est ille, indubitata spes promittitur. Sed tanta oculorum intentione opus est ut indolescant, quod 46 fugientes ad alia experimenta decurrunt; loco in altitudinem pedum quinque defosso ollisque e figlino opere crudis aut peruncta pelvi aerea cooperto lucernaque ardente concamarata frondibus, dein terra, si figlinum umidum ruptumve aut in aere sudor vel lucerna sine defectu olei restincta aut etiam vellus lanae madidum reperiatur, non dubie promittunt aquas. Quidam et igne prius excocunt locum, tanto efficaciore vasorum argumento.

28. Terra vero ipsa promittit candicantibus maculis aut 47 tota glauci coloris; in nigra enim scaturigines non fere sunt perennes. Figularis creta semper adimit spes nec amplius puteum fodiunt, coria terrae observantes, ut a nigra descendat ordo supra dictus. Aqua semper dulcis in argillosa terra, frigidior in tofo; namque et hic probatur; dulcis enim levissimasque facit et colando continet sordis. Sabulum exilis 48 dictum est 26, 30. alicui, VRTd. VRTd. Om. ß. - fallacia, R'.

§ 44. incus, R'.

et herbae, d. aliqui, B. vites, 0. aut arundo,

§ 45. certiore multo nebulosa exhalatione, ita nos scripsimus. certior penebulosa exhalatione, VR'. certior multo nebulosa exhalatione, R2. certior est nebulosa exhalatio, d. certior multo nebulosa exhalatio est, Br. colis, R. quidam ex edito, R. quidam ex editu, d. qui etiam ex hedito, V. ex edito quidam, Br. tingente mento, VRd. mento attingente, ẞy. oris, V. quoque, V Rd. quohumidior, VR'd. utilior, R2. indibitata, V.

quo, B.

§ 46. oculorum intentione, VRd. intentione oculorum, ẞr. defossi, V. pelvi, Vd. pelvia, R2. pelle, R1. concamarata, VR. concamerata, dßy. si figlinum, Rd. sit liginum, V. modidum, V. aquis, VR. Omitt. Td. igni, d.

exquocunt, V.

§ 47. toto clauci, V. Figulari et adimitur, B. ØVRTd. levesque, B.

eaturrigines, V.
spem, Gronov.

at

limosasque promittit, glarea incertas venas sed boni saporis, sabulum masculum et harena et carbunculus certas stabilisque et salubris, rubra saxa optumas speique certissimas, radices montium saxosae et silex hoc amplius rigentis. Oportet autem fodientibus umidiores adsidue respondere glaebas faciliusque ferramenta descendere. Depressis puteis sulphurata 49 vel aluminosa occurrentia putearios necant; experimentum huius periculi est demissa ardens lucerna, si exstinguitur; tunc secundum puteum dextra ac sinistra fodiunt aestuaria quae graviorem illum halitum recipiant. Eit et sine his vitiis altitudine ipsa gravior aer quem emendant adsiduo linteorum iactatu eventilando. Cum ad aquam ventum est, sine harenato opus surgit ne venae obstruantur. Quaedam aquae 50 vere statim incipiente frigidiores sunt quarum non in alto origo est, hibernis enim constant imbribus, quaedam canis ortu, sicut in Macedoniae Pella utrumque; ante oppidum enim incipiente aestate frigida est palustris, dein maxumo aestu in excelsioribus oppidi riget. Hoc et in Chio evenit simili ratione portus et oppidi. Athenis Enneacrunos nimbosa aestate frigidior est quam puteus in Iovis horto; at ille siccitatibus riget, maxume autem putei circa arcturum; IV. non ipsa aestate deficiunt omnesque quatriduo eo subsidunt, iam vero multi hieme tota, ut circa Olynthum, vere primum aquis redeuntibus. In Sicilia quidem circa Mes- 51 sanam et Mylas hieme in totum inarescunt fontes, aestate exundant amnemque faciunt. Apolloniae in Ponto fons iuxta mare aestate tantum superfluit et maxume circa canis ortum, parcius, si frigidior sit aestas. Quaedam terrae imbribus sic

§ 48. glarea, d. glaria, VR'. glarie, R. masculum, V d. masculi, R'. masculinum, R 2, et carbunculus, d. carbunculus, VRT. carbunculosa, B. certissimas, VR'. certissima, R. certissimae, dẞy. montiumque, VR. saxosae, Rd. saxosas, VR'. Oporteat, R. feramenta, V.

--

§ 49. ardent, V. extinguitur, VRd. extinguatur, Br. fodiunt, V. fodiuntur, RdB. graviorem, Vd. graviores, R. adsidue, R. harenato, VRTd (codd. Barbari). harena, B. obtruantur, V.

ortus, V.

aestu,

§ 50. aqua, V. — incipiente statim, d. constant, R2Td. constat, VR'. quadam, V. Macedoniae Pella, codd. Gel. Macedonia apellant, V. Macedonia appellam, R. Macedonia appellant, d. palustri, R'. Rd. astae, V. oppidis, VRTd. rigit, VR'. oppidi. Athenis, R. oppida thenis, V d. Enneacrunos, R. henne acrunus, V. Enneacynnos, d. gidior est aestuque, codd. Barbari. arcturum, R. auctorum, V. auctumnum, Td (ex corr.) non, VRTd, nam, ß. Olynthum, VR. Olympum, dr.

-

-

fri

ciores fiunt, velut in Narniensi agro, quod admirandis suis inseruit M. Cicero, siccitate lutum fieri prodens, imbre pulverem.

29. Omnis aqua hieme dulcior est, aestate minus, autumno 52 minume minusque per siccitates; neque aequalis amnium plerumque gustus est magna alvei differentia; quippe tales sunt aquae qualis terra per quam fluunt qualesque herbarum quas lavant suci; ergo iidem amnes parte aliqua reperiuntur insalubres. Mutant saporem et influentes rivi, ut Borysthenen, victique diluuntur; aliqui vero et imbre mutantur. Ter accidit in Bosporo ut salsi deciderent necarentque frumenta; totiens et Nili rigua pluviae amara fecere, magna pestilentia Aegypti.

30. Nascuntur fontes decisis plerumque silvis, quos arbo- 53 rum alimenta consumebant, sicut in Haemo obsidente Gallos Cassandro, cum valli gratia silvas cecidissent; plerumque vero damnosi torrentes conrivantur detracta collibus silva continere nimbos ac digerere consueta. Et coli moverique terram callumque summae cutis solvi aquarum interest; proditur certe in Creta expugnato oppido quod vocabatur Arcadia cessasse fontis amnisque qui in eo situ multi erant, rursus condito post sex annos emersisse, ut quaeque coepissent partes coli.

V. Terrae quoque motus profundunt sorbentque aquas, 54 sicut circa Pheneum Arcadiae quinquiens accidisse constat; sic et in Coryco monte amnis erupit posteaque coeptus est coli. Illa mutatio mira ubi causa nulla evidens adparet, sicut

§ 51. circa, omitt. VRT dr. canis ortum, VR d. canis ortu, Tr. Narniensi, VR 2d (codd. Barbari). Arniensi, R'.

res, V.
inseruit M., om. V. luctum, R.

§ 52. dulcior est, V d. dulcior, Rßy.

sicio

admirandis suis

minus, R. minus autem, V. autem minus, dẞr. autumno minime, om. r. minusque, Vd. psisque, R (ex corr.) sicitates, V. plurumque, V. albei, V. qualesque, Rd. qualesve, VT. alia, r. Boristenen, VR. Borysthenem, dßy. diluntur, V. imbribus, K. Ter, V R. Ger, d. Nili rigua; pro his vv. habent niligua VR, inligna, d.

§ 53. alumenta, V. Hiemo, V. Ceterum haec sumpsit Plinius ex Seneca nat. quaest. 3, 11., qui idem Theophrasto auctore utitur. corrigantur, V Rd. ut quaeque, VR. `uti quaeque, dẞr.

§ 54. fenium, R'. finium, V. praene, R2. apenninum, aquas aream die, V. sic et in, V Rd. sicut et in, r. que, VRTd. posteaquam, B.

lus, V.

d.

Arcadiae, Rd. Corryco, V. postea

mira ubi, codd. Gel. miraculis, Rd. miracu

in Magnesia e calida facta frigida, salis non mutato sapore; et in Caria, ubi Neptuni templum est, amnis qui fuerat ante dulcis mutatus in salem est. Et illa miraculi plena, Arethu- 55 sam Syracusis fimum redolere per Olympia, verique simile, quoniam Alpheus in eam insulam sub ima maria permeet. Rhodiorum fons in Chersoneso nono anno purgamenta egerit. Mutantur et colores aquarum, sicut Babylone lacus aestate rubras habet diebus XI. Et Borysthenes aestatis temporibus 56 caeruleus fertur quamquam omnium aquarum tenuissimus ideoque innatans Hypani, in quo et illud mirabile, austris flantibus superiorem Hypanim fieri. Sed tenuitatis argumentum et aliud est quod nullum halitum, non modo nebulam emittit. Qui volunt diligentes circa hoc videri, dicunt aquas graviores post brumam fieri.

VI. 31. Ceterum a fonte duci fictilibus tubis utilissimum 57 est crassitudine binum digitorum conmissuris pyxidatis ita ut superior intret, calce viva ex oleo levigatis. Libramentum aquae in centenos pedes sicilici minumum erit; si cuniculo veniet, in binos actus lumina esse debebunt. Quam surgere in sublime opus fuerit, plumbo veniat; subit altitudinem exortus sui. Si longiore tractu veniet, subeat crebro descendatque ne libramenta pereant. Fistulas denum pedum lon- 58 gitudinis esse legitimum est et, si quinariae erunt, sexagena

calida

Magnesia e, d. Magnesiae, VR. Magneside, T. Magnesia, Br. facta frigida, VRd. calidam facta frigida, O. calidas factas frigidas, ßy. salis, VRTd. solis, O. alias, B.

Carua, 8.

ea insula, VRd.

Cherroneso, VB.

§ 56. Hypani, R2Td. Hispani, VR'.

omnis, V d.

sub ima maria, d. /// suBabylone, VR. Babyloniae, dß.

illut, V. Hypani, R2Td. Hispani, VR. aliut, V. emittit, V. emittat, Rdßy. diligens, R. haec, d.

$57. tubis, om. R'. Ceterum totum hunc locum Plinius sumpsit ex Vitruv. 8, 6. sicilici minimum erit, R'Td. suilici minimum erit, R2. siciliciminis numerit, V. sicilici misnumerit, p. sicilicimis mimerit, p. sicilicimus invenerit, d. sursum elici minimum erit, ß. cuniculo, VRTd. uno cuniculo, B. actus, VRd. adactus, B. lumina, RT d. lumine, V. laminae, B. VRTd. per quas, B. plumbo, VRTd. e plumbo, Br. veniat, VRTd. Om. B. crebo, V. pereat, V.

VR'.

bonos, V. Quam,

§ 58. sexagena, R2d. sexageno, V. sexagene, R'. pendere, R2d. pondere, Denaria appellatur, VTK. Denaria appellantur, Rd. Denariae appellantur, By. ei, V. anfractu omni; ita haec verba nos collocavimus. omni