C. PLINI SECUNDI

NATURALIS HISTORIAE ·

LIBER XXIII.

PROOEM. SECT. 1. Peracta cerealium in medendo quoque § 1 natura est omniumque quae ciborum aut florum odorumve gratia proveniunt supina tellure. Non cessit his Pomona partisque medicas et pendentibus dedit, non contenta protegere arborumque umbra alere quae diximus, immo veluti indignata plus auxili inesse his quae longius a caelo abessent quaeque postea coepissent; primum enim homini cibum fuisse inde et sic inducto caelum spectare pascique et nunc ex se posse sine frugibus.

2. Ergo Hercule has partes in primis dedit vitibus, non 2 contenta delicias etiam et odores atque unguenta omphacio et oenanthe ac massari, quae suis locis diximus, nobiliter instruxisse. Plurumum, inquit, homini voluptatis ex me est; ego sucum vini, liquorem olei gigno, ego palmas et poma totque varietates neque ut tellus omnia per labores, aranda tauris,

Ad hunc librum toti sunt excussi Vad; sed desunt in Vd § 27-30., in a § 37-54. § 1. omnium quae, V. odorumve, V Tad. odorumque, B. cessit his, ad. cessitis, V. medicas et, adv. medicasset, V. medicas, B. pendentibus, adv. peridentibus, V. pendentibus quoque, B. umbra alere, VTad. alere umbra, By. veluti, V d. velut, aẞy. quaeque, Va. 7, d. hominibus, K. Vd. inductos, aß. spectasse, K.

inducto,

§ 2. has partes, r. artes, VTady. has partes primas, Pint. delicias, Va. delicta sed, d. masuari, a. diximus 12, 130–133. De massari nihil antea Plin. dixit. hominis, V d. voluptati, a. ut tellus, d. vitellus, V. t&ubis, a. aranda tauris, a. arant data curis, V d.

PLIN. IV.

-

1

terenda areis, deinde saxis, ut quando quantove opere cibi fiant? At ex me parata omnia, nec cura laboranda sed sese porrigentia ultro et, si pigeat attingere, etiam cadentia. Certavit ipsa secum plusque utilitatis causa genuit etiam quam voluptatis.

3. Folia vitium et pampini capitis dolores inflammationes- 3 que corporum mitigant cum polenta, folia per se ardores stomachi ex aqua frigida, cum farina vero hordei articularios morbos; pampini triti et inpositi tumorem omnem siccant, sucus eorum dysintericis infusus medetur. Lacrima vitium, quae veluti cummis est, lepras et lichenas et psoras nitro ante praeparatas sanat; eadem cum oleo saepius pilis inlitis psilotri effectum habet maxumeque quam virides accensae vites exsudant, qua et verrucae tolluntur. Pampini 4 sanguinem exscreantibus et mulierum a conceptu defectioni diluti potu prosunt. Cortex vitium et folia arida volnerum sanguinem sistunt ipsumque volnus conglutinant. Vitis albae viridis tunsae suco inpetigines tolluntur. Cinis sarmentorum vitiumque et vinaceorum condylomatis et sedis vitiis medetur ex aceto, item luxatis et ambustis et lienis tumori cum rosaceo et ruta et aceto; item igni sacro ex vino citra oleum adspergitur et intertrigini, et pilos absumit. Dant et biben- 5 dum cinerem sarmentorum ad lienis remedia aceto consparsum, ita ut bini cyathi in tepida aqua bibantur utque qui biberit in lienem iaceat. Claviculae ipsae quibus repunt vites tritae ex aqua potae sistunt vomitionum consuetudinem. Cinis vitium cum axungia vetere contra tumores pro- 6

ut quandoque tanto labore cibi fiant, Pint. At, om. r. — nec cura laboranda, VTd. nec curvo aboranda, a. nec curvo adoranda (adaranda, K) aratro, r. nec curvo laboranda, r. nec curvo adoranda aratro, nec cura laboranda, B.

gummaxi

quam, Va. cum, Td.

§ 3. Folio, r. Ceterum v. Dioscor. 5, 1. pampini, Vd. pampina, a. pampino, r. pampini triti, a d. pampini trita, V. medetur infusus, d. mis, V. gummi, a dẞr. Nos litteram c restituimus. pilis, om. d'. meque, Tad. maxime quae, V. maximeque aqua, ß. exudant, V. § 4. Vitis albae. tolluntur, om. r. suco, VTad. petiginis, V. vina eorum, V. condylomati, V d.

succo et thure, B. intumori, Va. tam ori, d.

sacro igni, d. intertrigini, VTd. intertrigines, aß.

§ 5. sarmentorum, V d. sarmento, a'. sarmenti, a2. ad lienis, Va. lienis ad, d. consparsum, V. conspersum, dẞr. compressum, a. bini, ad. vini, V. in lienem, a. in liene, V d. ex, Va. et ex, dẞy. § 6. mox et, a. mox ei, V d. item, omitt. Vad. ortus, V. oleo, a. partes vel cum oleo, Td.

partes cum

ficit, fistulas purgat, mox et persanat, item nervorum dolores frigore ortos contractionesque, contunsas vero partis cum oleo, carnis excrescentis in ossibus cum aceto et nitro, scorpionum et canum plagas cum oleo. Corticis per se cinis conbustis pilos reddit.

4. Omphacium qua fieret ratione incipientis uvae puber- 7 tate, in unguentorum loco docuimus; nunc ad medicinam de eo pertinentia indicabimus. Sanat ea quae in umore sint ulcera, ut oris, tonsillarum, genitalium; oculorum claritati plurumum confert, scabritiae genarum ulceribusque angulorum, nubeculis, ulceribus quacumque in parte manantibus, cicatricibus marcidis, auribus purulente limosis. Mitigatur vehementia eius melle aut passo. Prodest et dysintericis, sanguinem exscreantibus, anginis.

5. Omphacio cohaeret oenanthe quam vites silvestres fe- 8 runt, dicta nobis in unguenti ratione. Laudatissima in Syria, maxume circa Antiochiae et Laodiceae montis et ex alba vite; refrigerat, adstringit, volneribus inspergitur, stomacho inlinitur, utilis urinae, iocineri, capitis doloribus, dysintericis, coeliacis, cholericis, contra fastidia obolo ex aceto pota. Siccat manantis capitis eruptiones, efficacissima ad vitia quae sint in umidis, ideo et oris ulceribus et verendis ac sedi cum melle et croco. Alvom sistit, genarum scabritiem emen- 9 dat oculorumque lacrimationes, ex vino stomachi dissolutionem, ex aqua frigida pota sanguinis exscreationes. Cinis eius ad collyria et ad ulcera purganda et paronychia et pterygia probatur; uritur in furno, donec panis percoquitur. Massaris

docuimus 12, 130. 131.

§ 7. Omfacium, V. Ceterum v. Dioscor. 5, 6. de eo, ad. deo, V. humore, VT d. numero, a'. numera, a 2. humido, Br. humidis, Dalec. sint, Va. sunt, Tdẞr.

V a.

V.

tonsellarum, V.

quamcunque,

auribus, Hard. ex Dioscor. τа лvoрpouvτa. ossibus, ad ßr. ussibus, purulentis et limosis, K. Mitigatur, VTd. Fatigatur, a. Frangitur,

թ. et, om. a. anginis, Vd. sanguinis, a. Om. r.

iocineri, a.

-

§ 8. serunt, V. Ceterum v. Dioscor. 5, 5. dicta 12, 132. nobis, Va. a nobis, dẞr. Laoditiae, V. montes. Et ex alba vite stomacho, a. in stomacho, V d. iocineris, V d. doloris, . dolori, V. coeliacis, cholericis, V. Omitt. adry. aßy. ideo, Vad. ideoque, B. sede, V d.

V d.

a d.

§ 9. genarum, Va. germanum, d. scabritiem, r. excreationes, OV Tad. exscreationem, B. et pterygia, Vad. pterygia, ß. quatur, Vaẞr. Massatis, V d.

forno, V.

refrigerat, K. doloribus, ad. sint, V d. sunt,

potae,

scabiem, Vadẞy.
purganda et, V. purganda,
percoquitur, d. perco-

*

odoribus tantum gignitur, omniaque ea aviditas humani ingeni nobilitavit rapere festinando.

CAP. I. 6. Maturescentium autem uvae vehementiores 10 nigrae; ideo vinum ex his minus iucundum; suaviores albae, quoniam e tralucido facilius accipitur aer. Recentes stomachum et spiritus inflatione alvom turbant; itaque in febri damnantur, utique largiores; gravedinem enim capiti morbumque lethargum faciunt. Innocentiores quae decerptae diu pependere, qua ventilatione etiam utiles fiunt stomacho aegrisque; nam et refrigerant leviter et fastidium auferunt.

7. Quae in vino aut in dulci conditae fuere caput temptant. 11 Proxumae a pensilibus in palea servatae; nam e vinaceis servatae et caput et vesicam et stomachum infestant, sistunt tamen alvom, sanguinem exscreantibus utilissimae; quae vero in musto fuere peiorem vim etiamnum habent quam quae in vinaceis; sapa quoque inutilis stomacho facit. Saluberrimas 12 putant medici in caelesti aqua servatas, etiamsi minume iucundas, sed voluptatem earum in stomachi ardore sentiri et in amaritudine iecoris fellisque vomitione et in choleris, hydropicis cum ardore febrium aegrotantibus. At in ollis servatae et os et stomachum et aviditatem excitant; paulo tamen graviores existumantur fieri vinaceorum halitu. Uvae florem in cibis si edere gallinacei, uvas non attingunt.

8. Sarmenta earum in quibus acini fuere adstringendi vim 13 habent, efficaciora ex ollis.

9. Nuclei acinorum eandem vim optinent. Hi sunt qui in vino capiti dolorem faciant; tosti tritique stomacho utiles

§ 10. uvarum, K. ideo, Vad. ideoque, Br. et ralucido, d. et e tralucido, V. etlucido, a. e translucido, ẞr. et spiritus, Brot. et spiritum, V Tadß. inflatione, VTad. inflammatione, O. inflant, B. alvum, VTad. alvumque, B. Hard. coniecit: Recentes stomachum spiritus inflatione alvumque turbant, secutus Dioscoridem 5, 3: ἐκταράσσει κοιλίαν καὶ ἐμπνευματοῖ στόμαχον; at propter codicum scripturam etiam h. 1. errorem Plinii agnosco, quo accedit, quod per Harduini coniecturam verba spiritus inflatione turbant ad utrumque, et stomachum et alvum, pertinent contra sententiam Dioscoridis. gravidinem, V. capitis, K. lethargum, OVTad. lethargicum, Br.

§ 11. Quae, Vd. Quae autem, aßy. aut in dulci, Vd (Murbac. ap. Cornar. ad Dioscor. 4, 11.) aut dulci, a. et dulci, K. dulci, By. Eadem qua h. 1. ratione opponuntur sibi vinum et dulce 20, 161. condita, Vd. a, VT d. ea, a. sunt, Murbac. Br. paleas, V. e vinaceis, Tad. et vinaceis, V. in vinaceis, Br. etiamnunc, Vd. inutiles stomacho, V d. stomacho inutiles, aẞr.

-

§ 12. Saluberrimas, a. Saluberrimum, V d. ardore sentiri et, d. ardores sentiri et, V. ardores sentient, a. iecoris, a. coris, V. oris, K. cordis, Td.