Te duce, si qua manent, sceleris vestigia nostri Inrita perpetua solvent formidine terras. 15 Ille deum vitam adcipiet, divisque videbit Permixtos heroas, et ipse videbitur illis; Pacatumque reget patriis virtutibus orbem. At tibi prima, puer, nullo munuscula cultu, Errantis ederas passim cum baccare, tellus, 20 Mixtaque ridenti colocasia fundet acantho. lium Sabinum e pleniore Servio legeretur, crederet, jam Asconium Pedianum libro secundo de prætura urbana putare potuisse, Virgilium intellexisse de Julio et Augusto, qui menses nomina tum de D. Julio et Augusto Cæsare acceperant. 13 Te duce: auspice, a tuo inde consulatu; expiabitur primo omne scelus, quo contaminatum est hoc hominum genus: scilicet ut sanctior et castior atas succedere possit. sceleris vestigia nostri: belli civilis reliquias spectari, manifestum est. Nam perpetuum hoc, ut de bello civili ayos, scelus, prædicetur; Notum: Cui dalit partes scelus expiandi. Quo, quo, scelesti, ruitis. Nunc inprimis de illo tempore agitur, cum post Brundusinam pacem Sext. Pompeius adhuc maria Italia infestaret, et commeatu Romam intercluderet, Pex quidem etiam cum hoc paullo post apud Puteolos inita; verum, quod Rueus post hanc pacem Eclogam nostram scriptam arbitratur, unde scilicet tanto major aurei sæculi spes affulsisse videri posset, id propterea commode dici non potest, quia pax illa sequenti demum anno composita fuit; partus vero ille pueri adhuc eodem anno expectabatur, ut v. 11. et 61. Mox ornatus v. 14. pro eluentur, tollentur. 14. Inrita, abolita. formido est propter rò ayos et reatum ex scelere conceptum. 15, 16 Ille deum vitam a. aget vitam deorum, et inter deos heroesque. Adumbratum ex iis, quæ prædicantur de aurea ætates τε θεοὶ ἔζωον, ἀκηδέα θυμὸν ἔχοντες Νόσφιν ATE TE MÓvay etc. cf. Hesiod. Egy. v. 112. sqq. Erat enim hoc inter aurei sæculi bona, ut dii præsentes inviserent homines. Ovid. Fast. I. 251. et passim. 16. et ipse videbitur illis, scil. permixtus iis, h. e. admixtus erit. arauit iná≈nto, Aratus Phænom. 104. quem ante oculos habuit. 17. Pacatum ortem reget: etiam hoc ex aurea ætate, quod in ea pacata omnia sunt: obscurius est, quod addit, patrus virtutibus, omnino, majorum: et ad hoc, tanquam ad scopulum offendit quæ libet opinio de puero nascituro. Marcellorum quidem nomen in annalibus Romanis clarissimum: hactenus puer qui ex Octavia, Octaviani sorore, Marcello nupta, nunc autem Antonio desponsa, patriis virtutibus ornatus esse poterat: at quæ spes esse potuit ut ille orbem regeret? Non magis in puero ex Octaviano et Scribonia id locum habebat. Multo minus hæc cadunt in Pollionis, viri consularis, prolem. Regit orbem terrarum populus Romanus, regit postea princeps, at nec Senatus nec magistratus. 18 Felicitatis aureæ hujus ætatis, ex versibus forte Hesiodeis 1. l. 130. sqq. suborto commento, initia cum pueritia procedere facit, incrementa vero cum adolescentia, cum virili tandem et perfecta ætate vitam perfectissimam. nullo cultu, uti omnia in sæculo aureo nascebantur, Hesiod. 1. 1. v. 118. nagπὸν δ ̓ ἔφερε ζείδωρος άρερα Αὐτομάτη πολλόν råporov hic tamen, utpote in infantia ejus pueri, herbas tantum et flores sua sponte terra editos memorat; at fruges cum adolescentia v. 28. cum virili tandem ætate omne genus proventus terræ sponte nascetur v. 39. Ovidius adeo, sine semine, addit Met. I. 108. 19. Baccar; Plin. XXI. 6. s. 16. Bacchar quoque radicis tantum odoratæ est ; a quibusdam nardum rusticum appellatum.-Odor est ei cinnamomo proximus. Formam Dioscorides satis accurate descripsit, sed, qualis illa sit, inter recentiores nondum constat. Fascinum depellere creditum esse, discimus inf. Ecl. VII. 27. 20. Colocasium s. colocasia, planta palustris Ægyptia, latissimis foliis, caule spectabili, quo quidem non minus ac radicis bulbo vesci solent; fabas esu gratas pro fructu habet: Circa haec demum tempora in Italia seri coepisse, ex Plinio colligere licet; non tamen post victam demum ab Augusto Ægyptum. Notissima etiam nunc hæc planta est inter Ægyptios nomine Culcas. Acanthus h. 1. est Ægyptia arbor, Acaciae genus. Cf. ad Ecl. III. 45. ridens est florens, pulcher; notissimo usu vocis ridere, yɛhậv, yávos, yavoda, et similium, etiam in vernaculo sermone. Ipsæ lacte domum referent distenta capellæ Ubera; nec magnos metuent armenta leones. Ipsa tibi blandos fundent cunabula flores. Occidet et serpens, et fallax herba veneni 25 Occidet; Assyrium vulgo nascetur amomum. At, simul heroum laudes et facta parentis Jam legere, et quæ sit poteris cognoscere virtus; Molli paullatim flavescet campus arista, Incultisque rubens pendebit sentibus uva; 30 Et duræ quercus sudabunt roscida mella. 21-25 Ipse, sponte, nullo ducente, ut satis notum. Sic aural pro autóμara Theocr. Idyll. XI. 12. et mox v. 23. ipsa cunabula. quod ex his flores sponte nascuntur, ductum est ex iis, quae de deorum præsentia et pavila passim narrantur: tellurem sub eorum gressu et obtutu virescere ac florescere. 24. herba veneni, Græco more pro venenata; eadem fallax, ut Georg. II. 152. nec miseros fallunt aconita legentes. Occidet, verum ut herba moritur. 25. Assyrium-amomum: quod genus fruticis aromatici est. v. ad Ecl. III. 89. Assyrium vero, cum Armeniæ et Media ea planta esset. 26, 27 Ubi adoleveris. Hoc splendide énuntiatum. heroum laudes sunt facta laude digna, ut xλéa avgv gav apud Homer. Iliad. X, 520. Parens, cujus facta legere poterit, aut ipse Octavianus est, si de Scriboniæ puero agitur; aut si, de Octavia partu, C. Marcellus; cujus tamen virtus cum parum nobilis et celebrata sit, arripienda foret conjectura, a Martino ad v. 15. proposita, ut forte infans ille ab Octaviano adoptatus, aut certe in pacis conditionibus aliqua ratione ei insigniter prospectum fuerit. Cum tamen et hujus rei fides laboret, altera lectio: facta paTentum h. majorum, tamquam tutior amplectenda erit. 27. qua-sit virtus, pro, virtutem cognoscere: frequenti poëtarum, inprimis Homerico, usu. Nimis argute ad philosophia disciplinam trahunt. 28-30 Ubi puer adoleverit, major jam terræ cultus et felicitas erit (conf. ad 18.); nascentur sponte fruges, uvæ, mel. Quod sponte hæc fiunt, ex omni consilio poëtæ manifestum etsi non satis diserte expressum est. Disertius Horat. Epod. 16. 43. Reddit ubi Cererem tellus inarata quotannis, Et imputata floret usque vinea; Germinat et munquam fallentis termes oliva, etc. Hæc ornate extulit. Mollis arista quo sensu dicta sit, ambigitur: communi usu et ratione erit, quae adhuc est in herba, gramen tritici, herba. Sic Seneca Epist. 124. cum folliculo se exserit spica mollis. Ita arista improprie dicta. Atque ita poëtam sensisse nullus dubito: nova segete sponte enata paullatim ager efflorescet. Si vero aristam proprie dictam contendas, ut sit spica frugis jam adulta et fir mata, quandoquidem flavescet adjectum est, tum in epitheto mollis hærebis; et aut accipiendum erit, ut sit lævis: cum nunc grana tenuibus quibusdam et acutis acubus, tamquam vallis, obsita sint, novo miraculo arista tum erunt glabræ; aut molles erunt teneræ, quod aristarum epitheton Æn. VII. 809. habetur: nec teneras cursu læsisset aristas. Ita molles h. e. tenere arista, ut mollis acanthus, mollis juncus, molle siler. 30. sudabunt, stillabunt, eliquabunt. Videntur antiqui hoc ætatis aureæ bonum dupliciter extulisse, ut aut mel, quod in quercubus apes faciunt, tam copiosum esset, ut in terram deflueret; aut ut folia ilignea mel eliquarent et sudarent pro glutine, quod nunc illa folia certis temporibus obsidet. Sic Ovid. Met. I. 112. Georg. I. 131. mellaque decussit folüis, de Jovis ætate; et hunc in sensum dictum h. 1. quare et roscida mella accipio, quæ roris more per folia guttatim se colligebant. Ejusmodi mel ex certis arboribus, v. c. palma, in Media, Arabia, variisque Asiæ locis legi memoratur. Esse id ayev illud Ai, quo Joannes usus est, putant nonnulli, et sub Manna nomine ex Suida complexus est Salmas. in Diss. sua de Manna. Apud Constantinum 1. 1. Exλngŵv dù meúunç λayóvav Minitos pés vaua ex priore ratione exponitur: Duris ex picearum truncis mellis latex fluxit. Transtulere poëtae hoc idem naturæ miraculum ad prodigia et miracula, quæ in Bacchicis initiis jactabantur, ut dei præsentia mella passim defluerent arborum truncis. Horat. II. Carm. 19. 11. Pauca tamen suberunt priscæ vestigia fraudis, Alter erit tum Tiphys, et altera quæ vehat Argo 35 Delectos heroas; erunt etiam altera bella; Atque iterum ad Trojam magnus mittetur Achilles. 31-36 Pauca tamen. Heroum erit hæc ætas, nondum illa Saturnia: ad quam per istam exactam rerum orbis redibit. Enarrat adeo poëta illa, quæ ab heroica vita non abfuere. vestigia fraudis, sceleris, agrégas aras, ut 13. sceleris vestigia nostri, h. mala et vitia nonnulla, ex serioribus ætatibus inolita, quæ cum Saturniorum temporum simplicitate et innocentia non satis conveniunt; ut navigatio, urbium munitio, aratio; quæ omnia cum adulta pueri ætate cessabunt v. 37. Cum in vate versemur, interpreti subsistendum in hoc phantasmate poëtico; nec quarendus eventus, qui respondeat. Magis argute itaque quam vere ad res ejus anni referas, quod post Brundusinam pacem metus de Sexti Pompeii classibus adhuc supererat, quem annus sequens pace Puteolana sublatum vidit. 34. Indulget sibi poëta, ea, quæ heroicis ætatibus evenisse narrantur, commemorando; Argonautarum scilicet navigationem, et Achivorum ad Trojam expeditionem. 37-45 Cum virili ætate perfectum ab omni parte redibit sæculum Saturnium, aurea atas. Ab hac itaque aberunt omnes pestes et mala vitæ, quæ per cupiditates hominum inferuntur. Contra omnium rerum ubique per terrarum orbem copia erit summa, omnis feret omnia tellus, ut navigatione externa bona ne petere quidem necesse sit. Nulla adeo erit navigatio v. 38. 39.; erit contra frugum omniumque e terra nascentium proventus sine cultu 40. sqq. quæ est perpetua laus ætatis aureæ, ex antiquo sermone petita, Quid? quod adeo loquendi mos invaluit, ut etiam populi, qui justitiam colit, vita eodem modo redhibeatur ab Hesiodo Op. 232. sq. 236. 237. Ad v. 38-40. nulla opera humana indigebit ager. Genus operæ in vitium cura est amputatio, v. ad I. 57. II. 70. 42-45 Novum ac mirum phantasma in vaticinio! pecudis color nativus erit purpureus, croceus, ac roseus. Hoc ita declaravit, ut tingendi necessitatem abfore dicat. Mentiri lana dicitur, dum fucum imbibit, alieno colore tingitur. Ad Etruscam disciplinam referre hoc vult cum Servio Grammaticus ap. Macrob. III. 7.; ex ea enim: purpureo aureove colore ovis ariesve si aspergatur: principi generis claritatem significari. Potest hoc ita se habere; potuit tamen nec minus poëtæ satis esse, ut lanæ pulchritudinem in gregibus inter fausta et læta adspectu aureæ ætatatis numeraret. 44. mutabit vellera luto, permutabit, adeoque tinget, inficiet, naturalem velleris colorem ipse, sponte, naturæ beneficio, non opera hominum, purpura et luto, ut naturalis color jam purpureus sit et aureus. Luteum seu lutum, ac lutea, herbæ genus, qua tincta lana flavo et croceo colore inficitur. Sandycem v. 45. a Virgilio pro herbæ genere habitam esse, post Plinium XXXV. 6. credunt Interpretes; de natura tamen coloris nihil dixit poëta; coloris tantum genus indicare voluit, quo vellus ovillum splendeat: ut sandyx sit color sandycis, et ornate dixit, quod erat; habebunt agni vellus rubrum nemine tingente. Est vero coloris seu pigmenti ge Talia sæcla, suis dixerunt, currite, fusis Adgredere o magnos (aderit jam tempus) honores, O mihi tam longæ maneat pars ultima vitæ, nus ex metallo; interdum etiam factitium, ex 46, 47 Dixerunt Parcæ suis fusis: O talia sacla, currite! pro vulgari: o fila. Pro filo ex colo deducto fata sunt, seu sæcla: hæc neri dicuntur; ut apud Homerum toties xa fata alicui destinare, nendo scil. ̓Αλλ ̓ οὔ μοι τοῦτον ἐπέκλωσαν θεοὶ ὄλβον. Habuit autem, quod jam Macrob. VI. 1. vidit, Maro ante oculos Catull. LX. 320. sqq. ubi est Currite fusi. Sed vos, quæ fata sequuntur, Currite ducentes subtemina, currite, fusi. Tum 47. Concordes stabili fatorum numine Parca. fala sunt stabilia, immutabilia, iisque numen h. vis et potestas æque ac voluntas divina tribuitur. Parca concordes fatis, h. in fatis hominum rerumque definiendis et constituendis. Solent autem poëtae modo in Duptiis modo in natalibus Parcas, Moiças, adhibere fata canentes. 48-52 Dicere hæc ivo de puero, jam ad virilem illam ætatem adulto, existimandus est poëta, impatienter ferens moram, et jam animo providens præsagia ac prodigia, quæ magnam rerum mutationem portendunt. 49. magnum Jovis incrementum, alumnus et nutricius, θρέμμα Διός, διοτρεφής, ut: Jove natus. cf. Cerda. 50. Eorum, quæ sequuntur, ambigua est et structura et sententia: Potest prior versus : Adspice convexo nutantem pondere mundum per se accipi tanquam phantasma propheticum seu visum prodigii, quod instantem rerum inversionem portendit: universi terrarum orbis motus ac tremor. mundus nutans convexo pondere ornate dictus pro: mundus convexus, cælum convexum, nutans: bene tribuitur cælo moles, pondus, inprimis in motu. Nutat autem et concuti tur orbis terrarum, tamquam adventu et apparitione numinis, quod in impavelas deorum fieri sollenne est. Quæ sequuntur, cum antecedente jungere licet, ut et ipsa terra, mare, cœlum, nutent; utque subjiciatur sic ad declarandam caussam: adspice ut omnia lætantur venturo seclo, instante magna illa rerum inversione. Ita mutatio mundi futuri lætum ac faustum signum habendum. Quemadmodum in dei præsentia terra moveri ac contremiscere et quasi exultare ac tripudiare solet: quod adeo ad deum agrestem Horatius retulit, III. Carm. 18. 14. Spargit agrestes tibi silva frondes, haud dubie nutantibus cacuminibus. Alter modus jungendi verba est, ut unicump rædicatum sit: Adspice, ut lætantur omnia: et ut in enumeratione partium mundus ornetur: convexo nutantem pondere mundum, h. e. simpliciter libratum mole sua æqualiter. Est vero sic Græca structura: Adspice mundum, terras etc. ut lætantur, pro: aspice, ut mundus etc. omnia lætantur. Et vastæ utique cuivis moli ac ponderi tribui hoc potest, ut nutare cum vi et devÓTT dicatur, ut de ruina tamen aut dissolutione nihil significetur. Sic rami pondere nutant apud Ovid. Art. II. 263. Nec aliter acceperat Constantini Interpres. Quo minus hanc interpretationem præferam, movet me, quod ita mundus et cælum 50. 51. non bene discerni possunt. 53-59 O mihi tam; adumbratum ad Hesiodi ductum 1. 1. 174. sqq. Sit mihi tam longa vita, cumque ejus non nisi extrema pars ea tempora attingere possit, pro eo dixit: longa pars ultima vita. 54. Spiritus, ingenii vis vigorque poëticus: et mihi sit tantus, quantum ejus spiritus sat erit ad facta tua dicenda. 55. Non me c. Tanta erunt tua facta; tanta erit, tamque magnifica ac divina materia tuæ laudis, ut ingenium meum ab ea excitatum, inflammatum et diviniore spiritu Orphei Calliopea, Lino formosus Apollo. Incipe, parve puer; cui non risere parentes, actum, supra omnes excellere, et ipsos deos canendo vincere possit. 56. adsit, uti invocati dii adsunt, opem ferunt, favent poëtis. 60-63 Incipe, p. p. risu cognoscere matrem, vulgari ratione esset: nascere, puer! nam decimus jam mensis agitur, justumque adeo matri utero ferenti tempus expletum. Omnia hæc ornavit, ut poëta: cum decem menses memorat, fastidia addit, cum temporis hujus decursu satis jam magna oneris sui taedia ei sint. Exprimit porro rem a signo valde jucundo, a voluptate et lætitia matris, cum qua recens natum infantem intuetur; ut eo risu se quasi matrem probare videri possit. Vix dici potest, quantum h. 1. trepident interpretes, qui ab antiquissimis inde temporibus (verum tamen Julius Sabinus vidit) ad risum pueri matri arridentis hæc retulerunt. At hoc non admittunt seqq. cui non risere parentes: Scilicet poëta volebat: incipe in dias auras prodire, et oculos in matrem conjicere, eamque quasi ex hoc, quod tibi ea arridet, agnoscere. Poëticum sensum ad talia afferre necesse est. 62. cui non risere parentes, Nec. Exprimit id, quod jam dicendum erat: risum hunc matris ad puellum natum lætitiam matris arguere, eumque expectandum esse ei puero nato, qui matri gratissimus sit, quippe qui aliquando inter heroes et deos locum sit habiturus: a contra rio; quæ conversio rationi poëticæ valde consentanea est. Quem infantem recens natum tali cum risu non excepere ulnis suis parentes, adeoque de nato puero non lætati sunt, est is ingratus et invenustus homo, adeoque ad deorum vitam et consortium admitti non potest, quod puero promiserat vs. 15. Conveniret adeo in eum, quod Pindarus ait Pyth. β, 80. γόνον οὔτ ̓ ἐν ἀνδράσι γερασφόρον, οὔτ ̓ iv Dev vóμos, de Centauro Ixionis f. aut quod apud Homerum est, Jeŵv åéxnti yεvia Te Teapiμev тe Odyss. y, 28. Designari autem recepti inter deos herois vita duabus rebus solet, convictu cum Jove et deæ alicujus conjugio. Sic de Hercule Horat. Od. IV. 8.30. Jovis interest optatis epulis, idemque Heben conjugio accipit. cf. Virg. Georg. I.31. Hæc interpretatio uti simplicissima, ita verissima est. Ad Vulcanum hactenus respici potest, quod, cum ejus deformiter nati aspectu Juno parum delectata fuisset, ita ut eum de cælo præcipitaret Hymn. in Apoll. 316. sqq. exclusus ille est (ad tempus certe, nam aliis locis in consilio Jovis nominatur) deorum consessu et convivio, et a dea Minerva spretus, cujus ille conjugium appetierat. |