T

5. Τῶν ὄντων τὰ μὲν ἐστὶν ἀγαθὰ, τὰ δὲ κακὰ, τὰ δ ̓ ἀδιάφορα. ̓Αγα θὰ μὲν οὖν αἱ ἀρεταὶ καὶ τὰ μετέχοντα αὐτῶν. Κακὰ δὲ, κακίαι,3 καὶ τὰ μετέχοντα κακίας. Αδιάφορα δὲ, τὰ μεταξὺ τούτων, πλοῦτος, ὑγίεια, ζωή, θάνατος, ἡδονὴ, πόνος. Πόθεν οἶδας ; οὕτως 4 ̔Ελλάνικος " λέγει ἐν τοῖς Αἰγυπτιακοῖς. Τί γὰρ διαφέρει τοῦτο εἰπεῖν, ἢ ὅτι Διογένης· ἐν τῇ ἠθικῇ, ἢ Χρύσιππος, ἢ Κλεάνθης;" βεβασάνικας οὖν αὐτὸ καὶ δόγμα σεαυτοῦ πεποίησαι· δείκνυε πῶς εἴωθας ἐν πλοίῳ χειμάζεσα θαι μέμνησαι ταύτης τῆς διαιρέσεως, ὅταν ψοφήσῃ τὸ ἱστίον. Καὶ ἀνακραυγάσοντί σοι ἐάν τις κακόσχολος παραστὰς 5 εἴπῃ, λέγε μοι

Alia sunt bona, alia mala, alia indifferentia. Bona igitur sunt virtutes, et quæ accedunt ad eas. Mala vero sunt vitia, et quæ ad vitium accedunt: indifferentia autem, quæ medium locum tenent, ut divitiæ, sanitas, vita, mors, voluptas, labor. Unde nosti? Sic Hellanicus loquitur in Egyptiacis. Quid vero interest hoc dixerim, an vero Diogenes in morali philosophia, aut Chrysippus, aut Cleanthes? Exquisivisti igitur illud, et decretum tuum fecisti. Ostende quomodo soleas in navi tempestatem ferre. An meministi ejus divisionis, quando stridet velum et crepat? Si quis forte male otiosus assistens, dum vociferaris, tecum ita loquatur, dic mihi tu per Deos quæ prius

3 Κακία ascripsit Sciopp.4 4 Οὕτως abest. Idem.—5 Idem: ἀνακραυγάσης ἄν

σὺ πρὸς τοὺς Θεοὺς, ἃ πρώην ἔλεγες, μὴ κακία ἐστὶ τὸ ναυαγῆσαι· μή τι κακίας μετέχον ; οὐκ ἄρα ξύλον ἐνσείσεις αὐτῷ ; τί ἡμῖν καὶ σοὶ, ἄνθρωπε; ἀπολλύμεθα, καὶ σὺ θέλων παίζεις. *Αν δέ σε ὁ Καΐσαρ μεταπέμψηται κατηγορούμενον, μέμνησαι 7 τῆς διαιρέσεως. 6. Αν τις σοὶ εἰσιόντι καὶ ὠχριῶντι ἅμα καὶ τρέμοντι προσελθὼν εἴπῃ, τί τρέμεις, ἄνθρωπε; περὶ τίνων σοὶ ἐστὶν ὁ λόγος ; μήτι ἔσω ὁ Καῖσαρ ἀρε τὴν καὶ κακίαν τοῖς εἰσερχομένοις δίδωσι; τί μοι ἐμπαίζεις καὶ σὺ πρὸς τοῖς ἐμοῖς κακοῖς ; ὅμως, φιλόσοφε, εἰπέ μοι, τί τρέμεις ; οὐχὶ θάνατος ἐστὶ τὸ κινδυνευόμενον, ἢ δεσμωτήριον, ἢ πόνος τοῦ σώματος, ἢ φυγὴ, ἢ ἀδοξία ; τί γάρ ἄλλο ; μήτι κακία; μήτι μετέχον κακίας; σὺ οὖν τίνα πρὸς ταῦτα ἔλεγες; τί ἐμοὶ καὶ σοὶ, ἄνθρωπε; ἀρκεῖ ἐμοὶ τὰ ἐμὰ κακά. Καὶ καλῶς λέγεις· ἀρκεῖ γάρ σοι τὰ σὰ κακὰ, ἡ ἀγέννεια, ἡ δειλία, ἡ ἀλαζονεία, ἣν ἀλαζονεύου ἐν τῇ σχολῇ καθήμενος. 7. Τί τοῖς ἀλλοτρίοις ἐκαλλωπίζου ; τί Στωϊκὸν ἔλεγες σεαυτὸν ; τηρεῖτε οὕτως ἑαυτοὺς ἐν οἷς πράσσετε, καὶ εὑρήσετε τίνος ἐσθ ̓ αἱρέσεως. Τοὺς πλείστους ὑμῶν ̓Επικουρείους εὑρήσετε, ὀλίγους τινὰς Περιπατητικοὺς, καὶ τούτους ἐκλελυμένους. His ille auditis insolentissimus adolescens obticuit, tanquam si ea omnia non ab Epicteto in quosdam alios, sed ab Herode in eum dicta essent.

8

dicebas. Num malum est naufragium facere? Num ad malum accedit? Non tu fustem illi impinges in caput ? Quid mecum tibi est, o homo ? perimus, et tu ludis ultro. Si vero te Cæsar advocet accusatum, recordare hujus divisionis. Si quis tibi ingredienti et pallenti simul et trementi occurrens dicat: Quid tremis, homo? De qui. bus tibi est sermo? An intus Cæsar virtutem et vitium ingredientibus dat? Quid et tu insultas meis malis? Tamen, philosophe, dic mihi quid tremis? Nonne mortis est periculum, aut carceris, aut laboris corporis, aut exilii, aut ignominiæ? An istud vitium? An affine vitio? Tu igitur quid de his diristi? Quid mihi tecum est homo? Sufficiunt mihi mea mala. Et recte dicis; sufficiunt enim tibi tua mala, ignobilitas, timiditas, superbia, qua superbis in schola sedens. Quid alienis ornabaris? Quid Stoicum dicebas te ipsum? Observate igitur vos in iis quæ facitis, et invenietis cujus sitis secta. Plerosque vestrum Epicureos invenietis, paucos aliquos Peripateticos, et eos dissolutos.

σοι κακὸς χόλος πως παραστάς.--6 Λέγε μοι σὺ τοὺς θεοὺς ἃ πρώην: Sic quidem et apud Arrianum. Sed Regius monstrat aliquid vitii subesse: λεγε μοι τους τέους σοι απρωην. Scribe: λέγε, μὰ τοὺς θεοὺς, μοι, ἃ πρώην ἔλεγες. Eodem spectat, quod ex suo notavit Carrio : λεγε μοι τους θεους σια πρωην. J. F. Gronov. Scioppins notat: λέγεμοι τοὺς θεούς σοι συ.—7 • Κατηγορούμενον τι ποιήσεις. His ille, &c. ut reliqua Græca absint. Sciopp.8 Hujus periodi nec in vett, nec in recentioribus publicationibus ullum est vestigium. Nos primi e libro Buslidiano ante annos multos in Antiquis nostris eruimus, et necessario desiderabantur.' Carrio.-9 Scioppius notat: adulescens.

CAP. III.

a

Quod Chilo Lacedæmonius consilium anceps pro salute amici cepit, quodque est circumspecte et anxie considerandum, an · pro utilitatibus amicorum delinquendum aliquando sit: notataque inibi et relata quæ Theophrastus et M. Cicero super ea re scripserunt.

LACEDÆMONIUM' Chilonem," unum ex illo inclyto numero sapientium, scriptum est in libris eorum qui vitas resque gestas clarorum hominum memoriæ mandaverunt,c cum die vitæ suæ postremo eum inibi mors occuparet, ad circumstantes amicos sic locutum : Dicta mea, inquit, factaque in ætate longa pleraque omnia fuisse non pœnitenda, forsitan vos etiam sciatis. Ego certe in hoc quidem tempore non fallo me, nihil esse quicquam commissum a me, cujus memoria rei aliquid pariat ægritudinis: nisi profecto illud unum sit, quod rectene an perperam fecerim, nondum mihi plane liquet. Super amici capite judex cum duobus aliis fui. 2. Lex ita fuit, uti eum hominem condemnari necesse esset. Aut amicus igitur capitali

e

f 2

perdendus,

4 Quod nondum omnino mihi certum est utrum bene an male fecerim. * Cum agebatur de amici vita. f Supplicio capitali.

1 In vetustis exemplaribus caput hoc magna parte mutilatum est, et incipit ab his verbis: Hic autem Chilo, præstabilis homo sapientiæ, &c. quod restituit ex antiquo Buslidiano exemplari Gulielm. Canter. Nov. Lect. 11. 6.-2 Capitalis legit G. Canterus. 'Mendosum hunc locum esse, jam pridem notaverunt docti viri, qui pro capiti perdendus rescribendum censuere capitali perdendus; sed quo sensu quave ratione, mihi hactenus non liquet. Legendum existimo capite paniendus.' Lamb. Sic Carrio, cum in libro unico, unde Canterus hane partem sectionis hujus vulgavit, esset capitalis; miratus tamen et ipse genus

NOTÆ

• Chilonem] Chilo Lacedæmonius Philosophus, unus e septem Græciæ sapientibus, jam senior erat circa Olympiadem LII. sive annum ante Christum circiter DLXXII. Cum Pisæ filium in ludis Olympicis victorem

amplecteretur præ gaudio expiravit, ut refert Laërtius. Nomen habuit a magnitudine labiorum; xexos enim labrum significat: Chilo igitur Græce idem est quod Labeo Latine.

aut adhibenda fraus legi fuit. Multa cum animo meo ad casum tam ancipitem medendum consultanti3 visum est id quod feci, præ hoc quod erant alia, toleratu facilius. Taci.tus ad condemnandum sententiam tuli: his, qui simul judicabant, ut absolverent, persuasi. Sic mihi et judicis et amici officium in re tanta salvum fuit.h4 Sed hanc capio ex eo facto molestiam, quod metuo ne a perfidia et culpa non abhorreat,i in eadem re eodemque tempore, inque communi negotio, quod mihi optimum factus duxerim, diversum ejus aliis suasisse. 3. Hic autem Chilo præstabilis homo sapientia,*7 quonam usque debuerit contra legem contraque jus pro amico progredi, dubitavit; eaque res in fine quoque vitæ ipso animum ejus anxit: et alii deinceps multi philosophiæ sectatores, ut in libris eorum scriptum est, satis anquisites satisque solicite' quæsierunt, ut verbis quæ scripta sunt, ipsis utar, εἰ δεῖ βοηθεῖν τῷ φίλῳ παρὰ τὸ δίκαιον, καὶ μέχρι πόσου, καὶ ποῖα. Ea verba significant, quæsisse eos, an nonnunquam contra jus contrave morem faciendum pro amico sit, et in qualibus, et in quibus causis, et quemnam9 adusque modum. 4. Super hac quæstione cum ab aliis, sicuti dixi, multis, tum vel diligentissime a Theophrasto disputatur, viro in philosophia Peripatetica mo

m

& Plurima mecum revolvens ut occurrerem erentui tam periculoso, putavi id quod egi, mitius esse ratione habita eorum quæ facere poteram. Ita consului officio judicis et amici. Ne sit aliquid fraudis et peccati. k Vir insignis sapientiæ. 1 Diligenter et studiose. An oportet subvenire amico contra jus, et ad quem

usque modum, et quali in re.

loquendi, suspicatusque excidisse vocem sententia. Alii advocant ut priscam scripturam, capili perdendus: quod si est, quid propius, promtiusve, quam capitis perdendus Plantino sermone?' J. F. Gronov.-3 Alias, consultari.-4 Forte fuisset Thys. Sed nugatur: nam Canterus edidit fuisset: at in margine ponit, Forte fuit. sed hanc.' Jac. Gronov.-5 Conjicit Thysius optimum factum. 6 Alias, et hic autem.-7 Sic ex duobus Carrio; etsi fateatur non suppetere sibi exempla hujus locutionis, præstabilis aliqua re.'-8 Vulgo, inquisite.-9 Pro quemnam vulg. quenquam. Fulv. Reg. et Rott. habent: et in qualibus causis et quemnam usque ad modum: ut et nonnulli apud Carrionem.-10

NOTE

Theophrasto] Is philosophus ex urbe Eresso in Insula Lesbo oriundus, ob sermonis suavitatem, quasi di

vina tantum loqueretur, Theophrastus est ab Aristotele appellatus, cum prius Tyrtamus diceretur. Post mor

destissimo doctissimoque. Eaque disputatio scripta est, si recte meminimus, in libro ejus de amicitia primo. Eum librum M. Cicero' videtur legisse, cum ipse quoque librum de amicitia componeret. Et cetera quidem, quæ sumenda a Theophrasto existimavit, ut ingenium facundiaque ejus fuit, sumsit et transposuit commodissime aptissimeque: hunc autem locum, de quo satis quæsitum esse dixi," omnium rerum aliarum difficillimum strictim atque cursim transgressus est: neque ea, quæ a Theophrasto pensim 1o atque enucleate scripta sunt, executus est, sed, anxietate illa et quasi morositate disputationis prætermissa, genus ipsum rei tantum paucis verbis notavit. Ea verba Ciceronis, si

10

His igitur finibus uten

recensere quis vellet, apposui. 5. dum esse arbitror, ut, cum emendati mores amicorum sunt, tum sit inter eos omnium rerum, consiliorum, voluntatum, sine ulla exceptione communitas: ut etiam si qua fortuna acciderit, ut minus justæ voluntates amicorum adjuvandæ sint, in quibus eorum aut caput agatur aut fama, declinandum de via sit, modo ne summa turpitudo sequatur: est

n Quem dixi cadere maxime in disputationem. • Tractavit paucis et leviter. P Neque ea explicavit quæ Theophrastus composuit diligenter et clare.

a Sed evitans molestiam ac velut fastidium hujus dissertationis, locutus est solum generaliter de hac quæstione.

* Sentio igitur hunc adhibendum esse modum, ut quando proba est indoles amicorum tunc reperiatur inter eos communitas omnium rerum, &c.

Ita ut si quo casu evenerit, ut obsequendum sit non tam æquis amicorum desideriis in ea re, in qua subeunt periculum vitæ et honoris, recedendum sit ab aquitate.

NOTE

tem Aristotelis ejus scholam rexit Athenis, Olympiade cxiv. ante Christum cccxxiv. Laërtius, Tzetzes et Suidas. Tanto omnium plausu docuit ut ad eum audiendum discipuli circiter bis mille confluerent, quod Laërtius et Hesychius referunt. Vixit, Hieronymo teste, cvII. annos.

d M. Cicero] Eloquentiæ Romanæ princeps, postquam Consulatum et amplissimos in Republica magistratus cum summa dignitate gessisset, a satellitibus Antonii, in quem declamaverat, trucidatus est anno ætatis LXIV. Urbis conditæ DCCXI. ante Christum XLIV. Omnia incrementa sua,' ut ait Velleius,' sibi debuit vir novitatis nobilissimæ, et ut vita clarus, ita ingenio maximus, qui effecit ne quorum arma Romani vicerant, eorum ingenio vincerentur.' A. Gell.

e Philosophia Peripatetica] Peripa tetici, sectæ Aristotelicæ philosophi, sic dicti ἀπὸ τοῦ περιπατεῖν, circumambulare, quod inambulantes disputarent in Lyceo. Cic. Acad. I. Delph. et Var. Clas.

F