Billeder på siden
PDF
ePub

ut te impietas stimulat? Pl. Rud. 869 viden me, ut rapior? (Hier findet keine Attraktion statt, sondern me ist wirkliches Objekt von viden, siehst du mich nicht?) Vgl. Mil. 1043. Capt. 557. Pseud. 657 H. Scin, quid te oro, Sure? Ps. Sciam, si dixeris. Ter. Heaut. 494. ME. Scin, quid nunc facere te volo? CH. Dic. [In einigen wenigen Stellen steht der Konjunktiv, wie Pl. Amph. 671 u. Ter Eun. 799 als von einer unentschiedenen Möglichkeit; Pers. 154 scin, quid facias? (was du thun sollst). So Cas. 2. 8, 54. Mil. 1034. Bacch. 1177.] Hingegen: Ter. Hec. 78 audin, quid dicam, Scirte? Si quaeret me uti tum dicas, si non quaeret, nullus dixeris. Heaut. 820 jam non sum iratus; sed scin, ubi sit nunc tibi | tua Bacchis? Ter. Eun. 1035 scin me, in quibus sim gaudiis? (Hier wegen der Attraktion, s. oben Nr. 3 S. 991.)

[ocr errors]

5. Endlich gebrauchen die vorklassischen Schriftsteller den Indikativ in scheinbaren abhängigen Fragsätzen, welche mit Relativpronomen: qui, quae, quod; ut, wie, quomodo, quemadmodum, quam ob rem; quam, wie sehr (vor einem Adjektive oder Adverb) eingeleitet werden und eigentlich theils Adjektivsätze theils adverbiale Korrelativsätze sind. Dieselben werden aber nur dann mit dem Indikative verbunden, wenn sie etwas objektiv Wirkliches, Gewisses, Bestimmtes ausdrücken. Dieselben relativen Wörter können auch als interrogative gebraucht und mit dem Konjunktive verbunden werden, als: Hanc rem, ut factast, eloquar, Pl. Amph. 1129 und: Amoris arteis eloquar, quemadmodum se expediant, Trin. 236. In dem ersteren Beispiele wird der objektive Thatbestand ausgedrückt, in dem letzteren wird der Gedanke des Nebensatzes subjektiv, d. h. aus dem Geiste des Redenden dargestellt: quem admodum amoris artes se expediant, ita eloquar, ut ego eas se expedire credo. Asin. 367 abi ad forum ad erum et narra haec, ut nos acturi sumus (narra haec ita, ut . . sumus). Men. 679 uxor rescivit rem omnem, ut factumst, ordine (statt des gewöhnlichen ut facta est). Vgl. Truc. 4. 3, 77. Bacch. 1097 omniaque, ut quicque actumst, memoravit (st. ut quaeque acta sunt). Vgl. Amph. 599. 441 quom illum contemplo et formam cognosco meam, quemadmodum ego sum, nimis similist mei (st. quemadmodo mea est). Bacch. 1063 dico, ut res se habet. Most. 459 non potest | dici, quam indignum facinus fecisti et malum. Vgl. Ter. Hec. 90. 645 nequeo satis, | quam hoc mihi videtur factum prave, proloqui. Vgl. Hec. 171. Pl. Stich. 363 qua causa missus es ad portam, id expedi. Vgl. Rud. 430. Amph. 50. Ter. Eun. 99. Pl. Most. 149 cor dolet, quom scio, ut nunc sum atque ut fui (= scio me talem, qui). Vgl. Pseud. 262. Aul. 4. 8, 7 indeque exspectabam, ubi aurum abstrudebat senex. Stich. 541 miror, quo evassurust apologus. Ter. Eun. 145 Multae sunt causae, quam ob rem hunc hominem cupio abducere.

6. Aber solche Stellen, in denen ein Substantiv, das auf einen Adjektivsatz bezogen ist, aus dem Hauptsatze in diesen versetzt ist (s. §. 195), darf man nicht für indirekte Fragen halten. Solche Satzgefüge finden sich zu allen Zeiten. Pl. Men. 685 video, quam rem agis (d. i. video rem, quam agis). Mil. 377 nimis mirumst facinus, quo modo haec hinc huc transire potuit (d. i. mirum facinus est is modus, quo . . potuit) u. sonst. C. Cat. m.

4, 12

ramus,

[ocr errors]

1

[ocr errors]

nihil admirabilius, quam, quo modo mortem filii tulit. L. agr. 2. 18, 49 patefacio vobis, quas isti . . insidias se posuisse arbitrantur contra Cn. Pompeji dignitatem (d. i. patef. v. insidias, quas) 3. 4, 15 quoniam, qua de causa et quorum causa ille hoc promulgavit, ostendi (d. i. ostendi causam, de qua et propter quos promulgavit). Fin. 4. 24, 67 at quo utuntur argumento ad probandum, operae pretium est considerare (d. i. o. pr. est argumentum considerare, quo utuntur). R. Am. 30, 83 quaeubi (= in quo loco) maleficium et est et inveniri potest (d. i. q. locum, in quo oder ubi . . potest). Off. 2. 7, 23 hujus tyranni interitus declarat, quantum odium hominum valet ad pestem (d. i. decl. tantum odium h., quantum valet ad p.; valeat nur cd. Bern. c.). Caes. B. C. 2. 32, 11 diligentiam nostram aut quem ad finem adhuc res processit, cur praeteream? (d. i. cur praeteream d. n. aut finem, ad quem . processit). C. Tusc. 1. 13, 29 quaere, quorum demonstrantur sepulcra in Graecia; reminiscere, quoniam es initiatus, quae tradantur mysteriis. (Hier steht erstens der Indikativ = quaere eos, quorum dem. s., dann der Konj. mit subjektiver Beziehung auf den Geist des Angeredeten.) Apul. Met. 9, 30 princ. accipe igitur, quem ad modum . . cuncta . . cognovi (d. i. accipe modum, ad quem . . cognovi). Auch nicht solche Stellen, in welchen vor dem Relative ein Demonstrativ oder Substantiv ergänzt werden kann, als: C. Cat. m. 6, 18 senatui, quae sunt gerenda, praescribit (d. i.: ea, quae s. g.). Tusc. 4. 36, 77 nosti, quae sequuntur. Sall. C. 20, 5 sed ego, quae mente agitavi, omnes jam antea divorsi audistis. Gell. 1. 3, 17 video, quo usque progressus est (d. i. video id, quo . . est). Jedoch lassen sich solche Sätze auch als abhängige darstellen, und alsdann muss natürlich der Konjunktiv stehen. Bei Liv. 34. 3, 5 id modo quaeritur, si majori parti..prodest lässt sich der Indikativ dadurch erklären, dass die Bedeutung von si zwischen wenn und ob schwankt; Weissenb. vergleicht C. Att. 4. 15, 1 mihi gratum, si Eutychides tuam erga me benevolentiam cognoscet. 15, 25 an probas, si cogitamus. Auch gehören nicht hierher die Stellen, in welchen die Ausdrücke nescio, quis, quid; nescio, qui, quae, quod; nescio, quomodo mit dem Indikative verbunden werden. Dieselben sind dadurch entstanden, dass man den Konjunktiv sit oder fiat wegliess und nun dieselben als einfache unbestimmte Pronomen behandelte, so dass also das Verb nescio allen Einfluss auf den Modus verlieren musste. Diese Ausdrücke gehören gleichfalls allen Zeiten an. Pl. Merc. 369 nescio quid meo animost aegre (irgend Etwas). Amph. 830 nescio quis praestigiator hanc frustratur mulierem. 424 nescio unde haec hic spectavit (= alicunde). Merc. 864 nescio quoia vox ad auris mi advolavit (= alicujus). Pers. 99 prope me hic nescio quis loquitur. Rud. 608 ibi ego nescio quomodo | iratus videor mediam arripere simiam (= aliquo modo). So auch: Ter. Phorm. 247 o Phaedria, incredibile quantum erum anteeo sapientia. C. Tusc. 1. 11, 24 sed nescio quomodo, dum lego, assentior; quom posui librum, assensio omnis dabitur. 3. 6, 12 minime assentior iis, qui istam nescio quam indolentiam magno opere laudant. Ebenso: mirum quantum, nimium quantum u. dgl. c. indic. Liv. 2. 1, 11 id mirum quantum profuit ad concordiam civitatis. (Entstanden aus: profuit, mirum est, quantum sit.) [Vgl. auch über diese Ausdrücke Bd. I, §. 5, Anm. 4 S. 9 f.]

[ocr errors]

Wie nescio quis u. s. w. c. indic., so findet sich auch scio quid, scio ut, scio quo, scio qua. Pl. Aul. 2. 1, 54 EU. Novi hominem, hau malum mecastor. ME. Ejus cupio filiam | virginem mihi desponderi. Verba ne facias, soror; | scio quid dictura's: hanc esse pauperem. (Entstanden aus: dictura es aliquid, scio, quid sit.) Stich. 112 A. At ego ex te exquaero atque ex istac tua sorore. P. Edepol, pater, | scio ut oportet esse: si sint ita, ut ego aequom censeo. Entstanden aus: oportet esse, scio, ut sit.) Most. 876 scio, quo properas: gestis aliquo. 968 scio qua me ire oportet et, quo venerim, novi locum. Auch kann ein kleines Wort dazwischen stehen. Bacch. 78 B. Scio ego quid ago. P. Et ego pol scio quid metuo. Vgl. Mil. 36. Jedoch ist zu bemerken, dass diese Beispiele verhältnissmässig nur selten sind und auch der Konjunktiv vorkommt, wo man den Indikativ erwarten sollte, als: Epid. 4. 2, 8 scio, quid erres, und nie wie nescio quam rem c. indic. auch scio quam rem c. ind., sondern stäts c. conj. gebraucht wird, als: scio, quam rem gerat Mil. 577. Aul. 3. 6, 38, scio, quam rem geras 5. 17.

7. In der Lebhaftigkeit der Rede kann eine Frage auch nach einem vorhergehenden Verb direkt ausgesprochen werden. Ter. Andr. 1. 1, 18 quin tu uno verbo dic: Quid est, quod me velis? C. Rosc. Am. 43, 125 primum hoc videamus: ejus hominis bona qua ratione venierunt aut quo modo venire potuerunt? Att. 7. 12, 4 si discedet Pompejus, quo aut qua aut quid nobis agendum est? Nescio. 14. 13, 2 si est bellum civile futurum, quod certe erit, si Sextus in armis permanebit, quid nobis faciendum est? Ignoro. C. Tusc. 1. 5, 10 dic, quaeso: Num te illa terrent? Ebenso, wenn die Frage einen Ausruf ausdrückt. Att. 8. 13, 2 et vide, quam conversa res est! Att. 10. 12, 5 in hoc (negotio) si quod opáλua, vides, quam turpe est! 13. 18, pr. vides, propinquitas quid habet! Fin. 2. 34, 115 quaero enim de te: Si sunt di, ut vos etiam putatis, qui (wie) possunt esse beati, quom voluptates corpore percipere non possint! Lael. 25, 96 meministis Q. Maximo, fratre Scipionis, et L. Mancino consulibus, quam popularis lex de sacerdotiis C. Licini Crassi videbatur! [So 11, 37 Videtis, quam nefaria vox! (sc. est) vgl. Seyffert.]

In allen übrigen, also in den weitaus meisten Fällen, d. h. überall, wo der Hauptsatz und der Nebensatz innig mit einander verknüpft sind, der Hauptsatz als solcher seine volle Geltung behauptet, der Nebensatz oder Fragsatz nicht das Übergewicht hat, sondern nur ein unselbständiges, dem Hauptsatze untergeordnetes und von ihm abhängiges Glied bildet, gebrauchen die vorklassischen Schriftsteller ebenso wie die späteren den Konjunktiv. So z. B. Pl. Pers. 144 quin dicis, quid facturus sis? 281 dicisne mi, ubi sit Toxilus? 278 etiam dicis, ubi sit, venefice? Ter. Hec. 698 redduc uxorem aut, quam ob rem non opus sit, cedo. Pl. Merc. 170 opsecro hercle oroque, ut; istuc quid sit actutum indices. Ter. Phorm. 445 abi, vise, redieritne jam an nondum domum. Amph. 1128 ego Tiresiam conjectorem advocabo et consulam, | quid faciundum censeat. Stich. 57 quaeramus, nobis quid facto usus sit. Amph. 270 observabo, quam rem agat. Accius (Ribb. Trag. p. 218, 34) id ego semper sic mecum agito et comparo, | quo pacto magnam molem minuam. Pl. Men. 114 rogitas, | quo ego eam, quam rem agam, quid negoti

[ocr errors]

geram, quid petam, quid feram, quid foris egerim. Cato R. R. 39, 12 quaerito, quid fieri possit. Nur höchst selten begegnen in diesen Fragsätzen Beispiele, in denen der Indikativ steht, und dieselben sind zum Theil kritisch unsicher.

Ebenso gebrauchen die vorklassischen Schriftsteller in den uneigentlichen abhängigen Fragsätzen (§. 226) den Konjunktiv wie die späteren. Pl. Rud. 64 adulescenti alii narrant, ut res gesta sit. Ter. Andr. 867 ostendam, erum quid sit pericli fallere. 936 nunc primum audio, | quid illo sit factum. Eun. 66 sentiet, qui vir siem. Pl. Most. 726 vita quam sit brevis, cogita. Ter. Heaut. 934 nescis, quid doleum. Andr. 737 ego, quid agas nil intellego. Hec. 529 demiror, | quid sit, quam ob rem tanto opere omnis nos celare volueris. Andr. 234 vereor, quid siet. [Mit Übergang zum Indik. Ter. Andr. 649 f. nescis, quantis in malis vorser miser, | quantasque hic consiliis mihi conflavit sollicitudines, wenn nicht conflarit zu lesen ist.] Nach dem Beispiele der vorklassischen Dichter haben auch die späteren in abhängigen Fragsätzen nicht selten den Indikativ gebraucht. Verg. E. 5, 7 aspice, ut antrum | silvestris raris sparsit labrusca racemis. G. 1, 57 nonne vides, croceos ut Tmolus odores, | India mittit ebur. A. 2, 739 erravitne via seu lassa resedit, | incertum. 6, 771 qui juvenes! quantas ostentant, adspice, vires. 857 aspice, ut insignis spoliis Marcellus opimis | ingreditur. 8, 191 aspice . ., | disjectae procul ut moles desertaque montis stat domus u. 8, 352 hoc nemus quis deus incertum est, habitat deus.

§. 228. Wort- oder Nominalfragen.

1. Die Wort- oder Nominalfragen,, d. h. diejenigen Fragen, in welchen der Fragende über ein einzelnes Wort im Satze (Subjekt, Attributiv, Objekt) eine Antwort zu erhalten wünscht, werden durch substantivische, adjektivische oder adverbiale Fragpronomen eingeleitet, als: quis, quid; qui, qualis, quantus; ecquis, (ec- entst. aus ecce, s. I. §. 141, 6, ecquis fragt stäts mit grossem Nachdruck; in direkten Fragen zeigt es an, dass man mit Bestimmtheit eine negative Antwort erwartet; in negativen Fragen drückt es überhaupt ein lebhaftes Gefühl, eine erregte Stimmung, eine Gemüthsbewegung aus), ecquisnam; numquis (s. I. §. 141, 6, numquis drückt Zweifel, Schwanken, Ungewissheit aus und lässt daher in der Regel auf eine negative Antwort schliessen), numquisnam; quisnam, quidnam (I. §. 141, 6); ubi, unde, quo, quando, ecquando, ecquandone (selten), numquando, cur, cur non, quidni, warum nicht, letzteres immer mit dem Konjunktive und nur in direkten Fragen (über den Unterschied zwischen cur non und quidni s. in den Beispielen), qui, wie, quên (entstanden aus qui, wie, warum, und ne, nicht), warum nicht, bei zudringlichen Fragen, die statt des Imperativs gebraucht werden, quomodo, quemadmodum, ut, wie (letzteres als eigentliches Fragwort in der direkten Frage nur vorklass., dann erst seit Livius; klassisch nur dann, wenn die Frage die Geltung eines Ausrufes hat, in der indirekten aber klassisch),

qui, wie, quare, quamobrem wesshalb, quam (gewöhnlich mit Adjektiven und Adverbien, seltener mit Verben), wie sehr, quantopere (mit Verben), wie sehr u. s. w. Quis has litteras scripsit? Cujus litteras affers? Quem librum legis? Unde venisti? Quando ex itinere redisti? Quid agis? Quid tua agit, uxor? Ut valet? (Wie geht es ihr?) Pl. Trin. 51. Ut vales? Rud. 1304. Quid agis? Ut vales? Pers. 204. Satin salve, inquit, L. Volumni? Ut sese in Samnio res habent? Liv. 10. 18, 11. In indirekter Frage: Quos neque ut convenire potuerit,, neque qua ratione inducere, potes ostendere, C. R. Am. 29. 79. 24, 66. Cato m. 8, 26. 10, 31 videtis, ut cett. Fin. 5. 17, 48. Vgl. Pis. 2, 3. Als Ausruf: Quid? Quae postea sunt in eum congesta, ut sustinuit? Di immortales, sustinuit? Immo vero ut contempsit ac pro nihilo putavit! Mil. 24, 64. Vgl. Fin. 5. 22, 61. Videte, ut hoc iste correxerit! Verr. 1. 45, 115. Deus falli qui potuit? C. N. D. 3. 31, 76. Quin tu ergo rogas? Pl. Asin. 30. Quin ego hanc jubeo tacere, quae loquens lacerat diem? 291. Quin, quod est ferundum, fers? Ter. Phorm. 429. THR. Quid nunc agimus? CN. Quin redeamus? (Warum wollen wir nicht zurückkehren? Vgl. Pl. Capt. 857. 1) Quin igitur expergiscimini? Sall. C. 20, 14 (warum erwacht ihr nicht? erwacht doch). Quin conscendimus equos? Liv. 1. 57, 7. Quin tu urges istam occasionem? C. Fam. 7. 8, 2. Quidni possim? C. Tusc. 5. 5, 12. de or. 2. 67, 273. p. Quint. 21, 69. Verr. 2. 33, 80. Fam. 3. 7, 5. Aber Sen. ep. 52, 9 quidni non permittam? ist wol mit Haase 2) so zu erklären: quidni? non permittam? Während auf cur non eine Antwort verlangt wird, z. B. Ter. Andr. 518 S. Quom intellexeras | id consilium capere, quor non dixti extemplo Pamphilo? DA. Quis igitur eum ab illa abstraxit nisi ego?, wird durch quidni auf lebhafte Weise in der Form einer Frage eine Versicherung, Bejahung ausgesprochen, als: Ter. Heaut. 907 CH. Hem, Clinia haec fieri videbat? ME. Quid ni? Mecum una simul gewiss). Vgl. 914. Bei Plautus oft durch ego getrennt. Amph. 434 quid ego ni negem, qui egomet siem? Mil. 1120 quid ego ni ita censeam? 1311 quid ego ni fleam? Quisnam hoc facinus perpetravit? (wer denn?) Noch dringender wird die Frage, wenn zu dem Fragworte tandem gesetzt wird, als: Quis tandem hoc dicere ausus est? (wer hat es denn wol gewagt?) Ter. Andr. 871 ecquid te pudet? (= nullo modo). C. Cluent. 26, 71 ecquid me adjuvas, Balbe, ne gratis rei publicae serviamus. Verr. 2. 4, 11 ecquem existimatis unquam . . tanta cupiditate esse defensum? (= neminem sine dubio). Fam. 7. 16, 3 quid agatis et ecquid in Italiam venturi sitis, fac plane sciam. Br. 6, 22 mihi in mentem venit vereri, ecquodnam curriculum aliquando sit habitura tua natura admirabilis. Ph. 13. 11, 24 quid esses, si tibi ille non tam multa tribuisset? Ecquo te tua virtus provexisset? (= certe non). Verr. 2. 17, 43 quae, malum, ista fuit amentia? Ecquando te rationem factorum tuorum redditurum putasti? Ecquando his de rebus tales viros audituros existimasti? Vgl. Liv. 3. 67, 10. C. Fin. 4. 24, 67 illud dubium, ad id, quod summum bonum dicitis, ecquaenam fieri possit accessio. Vgl. Vat. 16, 38. Fin. 5. 22, 63 quotiens hoc agitur, ecquandone (sc. agitur) nisi admira

1) Mehr vorklassische Beispiele s. b. Holtze II, p. 314 sqq. Reisig's Vorlesungen S. 410.

[blocks in formation]
« ForrigeFortsæt »