Billeder på siden
PDF
ePub

injussu tuo extra ordinem nunquam pugnaverim, non si certam victoriam videam. So auch in si nihil aliud wenn auch nichts Anderes. Liv. 22. 29, 11 et, si nihil aliud, gratorum certe nobis animorum gloriam dies hic dederit. Si maxime wenn auch noch so sehr. C. Ac. 1. 4, 15 ut caelestia vel procul esse a nostra cognitione censeret, vel, si maxime cognita essent, nihil tamen valere ad bene vivendum. Quint. 10, 35 si maxime velim. 19, 60 si maxime deberetur.

[ocr errors]

Anmerk. Wenn C. Fam. 16, 7 die Lesart der cdd.: iis enim ventis istinc navigatur, qui si essent, nos Corcyrae non sederemus" richtig wäre, so müsste si auch in der Bedeutung wenn nicht gebraucht worden sein; aber die Lesart ist ohne Zweifel verderbt und statt si muss ni = si non (s. §. 218, 7) gelesen werden: wenn diese Winde nicht wären, so würden wir nicht zu C. sitzen.

4. Si quidem (e ye), wenn ja, wenn nämlich, wird gebraucht, wenn eine Begründung des Vorhergehenden in der Form eines Bedingungssatzes eingeleitet wird. C. Tusc. 1. 1, 3 quom apud Graecos antiquissimum e doctis genus sit poëtarum, si quidem Homerus fuit et Hesiodus ante Romam conditam. 1. 23, 54 principium exstinctum nec ipsum ab alio renascetur nec ex se aliud creabit, si quidem necesse est a principio oriri omnia. 3. 4, 8 ne ista gloriosa sapientia non magno aestimanda est, si quidem non multum differt ab insania. Lael. 24, 89 molesta veritas, si quidem ex ea nascitur odium, quod est venenum amicitiae. Cato m. 16, 56 in agris erant tum senasores, id est senes, si quidem aranti L. Quinctio Cincinnato nuntiatum est eum dictatorem esse factum. Si quidem c. conj. impf. aut plpf. wird oft elliptisch in Erwiderungen mit Ironie gebraucht. C. Tusc. 2. 17, 39 abducet Patrocles (Eurypylum), credo, ut conlocet in cubili, ut volnus obliget. Si quidem homo esset. Sed nihil minus. (D. i. recte quidem crederem, si homo esset.) Fin. 3. 4, 12 istuc quidem, inquam, optime dicis; sed quaero, nonne tibi faciendum idem sit. .? Si quidem, inquit, tollerem; sed relinquo. (D. i. recte quidem quaereres, si tollerem, sed.) Mil. 18, 48 ne Clodius quidem de insidiis cogitavit, quoniam fuit in Albano mansurus. Si quidem exiturus ad caedem e villa non fuisset. Flacc. 7, 15. Legg. 1. 4, 12. So wird si quidem in Antworten gebraucht, welche eine Widerlegung mit Zugeständniss ausdrücken ja wenn. 1) Ter. Ad. 979 MI. Syre, processisti hodie pulchre. DE. Si quidem porro, Micio, | tu tuum officium facies. C. Tusc. 3. 31, 76.

=

5. Si modo, wenn nur, wenn anders, hat eine ähnliche Bedeutung wie si quidem, indem es dazu dient, einen vorangehenden Gedanken zu limitiren, d. h. auf gewisse Gränzen zu beschränken. 2) C. Tusc. 2. 14, 33 (dolorem) opprimi dico patientia, si modo est aliqua patientia. N. D. 3. 28, 71 a deo tantum rationem habemus, si modo habemus; bonam autem rationem aut non bonam a nobis. Or. 3, 12 fateor me oratorem, si modo sim, aut etiam quicunque sim, non ex rhetorum officinis, sed ex Academiae spatiis exstitisse. Nep. 7. 9, 5 neque dubitabat facile se consecuturum, si modo ejus conveniendi habuisset potestatem.

1) S. Seyffert schol. Lat. I. §. 64 und Matthiae ad or. p. Mil. - 2) Vgl. Hand Tursell. III, p. 632.

18, 48.

-

6. Si vero wird ähnlich wie si modo gebraucht, aber so, dass es nicht bloss dazu dient den vorangehenden Ausdruck zu limitiren, sondern vielmehr ganz aufzuheben. C. Ph. 8. 8, 24 cur autem ea (mandata) legatis nostris dabat, quom ad nos Cotylam mitteret, ornamentum atque arcem amicorum suorum, hominem aedilicium? Si vero tum fuit aedilis, quom eum jussu Antonii in convivio servi publici loris ceciderunt (wenn er in Wahrheit damals Ädil war). So wird auch durch si tamen ein vorangehender Gedanke aufgehoben. Plin. ep. 2. 1, 10 quibus ex causis necesse est tanquam immaturam mortem ejus in sinu tuo defleam, si tamen fas est aut fleri aut omnino mortem vocari, qua tanti viri mortalitas magis finita quam vita est (worin der Sinn liegt: attamen non est fas). Paneg. 20, 4 quam dissimilis nuper alterius principis transitus! Si tamen transitus ille, non populatio fuit, cum abactus hospitum exerceret ctt. In der Bedeutung von si modo: Phaedr. 2. 5, 5 est ardelionum quaedam Romae natio.. sibi molesta et aliis odiosissima. | Hanc emendare, si tamen volo | vera fabella (wenn anders es in meinen Kräften steht).

7. Si quis, si qui wird oft statt quicunque gebraucht, wie im Griechischen eis st. %otis, um den Satz auf unbestimmtere Weise auszudrücken. C. Fin. 3. 9, 31 summum bonum est vivere seligentem, quae secundam naturam, et, si quae contra naturam sunt, reicientem. N. D. 2. 48, 123 in araneolis aliae quasi rete contexunt, ut, si quid inhaeserit, conficiant, aliae autem ex inopinato observant et, si quid incidit, arripiunt idque consumunt. Tusc. 1. 2, 3 nec tamen, si qui magnis ingeniis in eo genere exstiterunt, non satis Graecorum gloriae responderunt. Caes. B. G. 6. 32, 2 captivorum, si qui ad eos ex fuga pervenissent, ad se ut reducerentur, imperavit. 7. 29, 3 errare, si qui in bello omnis secundos rerum proventus exspectent. Oft auch selbst nach vorhergegangenem Demonstrative, als: C. Br. 69, 243 addamus Cosconium, qui nullo acumine, eam tamen verborum copiam, si quam habebat, praebebat populo cum multa concursatione magnoque clamore. 87, 298 tụ melius existimare videris de ea, si quam nunc habemus, facultate. Vgl. Xen. An. 4. 1, 14 οἱ στρατηγοί, εἴ τι εὑρίσκοιειν, ἀφῃροῦντο.

=

8. Si quaeris ist eine Formel der Versicherung si in rem accuratius inquiris. Es vertritt gewissermassen ein Adverb der Versicherung profecto. C. Off. 3. 20, 80 et ea res, si quaeris, ei magno honori fuit (= profecto). Tusc. 3. 29, 73 praeclarum illud est et, si quaeris, rectum quoque et verum, ut eos, qui nobis carissimi esse debeant, aeque ac nosmet ipsos amemus (und, willst du die Wahrheit wissen, oder: und in der That). So auch: C. Cato m. 18, 65 at sunt morosi et anxii et iracundi et difficiles senes, si quaerimus, etiam avari. Tusc. 1. 34, 83 a malis igitur mors abducit, non a bonis, verum si quaerimus. 47, 112 tu veram istam (dicendi artem) ne reliqueris, quam semper ornasti, et quidem jure; illa enim te, verum si loqui volumus, ornaverat.

9. Si jam entspricht dem Deutschen wenn schon = wenn auch. C. Tusc. 4. 31, 65 ut, si jam difficile sit persuadere nihil earum rerum, quae perturbent animum, aut in bonis aut in malis esse

habendum, tamen alia ad alium motum curatio sit adhibenda. 1. 22, 50. 4. 35, 75. 1)

10. Si diis placet so Gott will wird stäts mit Ironie gebraucht von Dingen, die den Göttern nur missfallen können. Pl. Capt. 454 expedivi ex servitute filiam, si dis placet. Ter. Eun. 919 vide, ut otiosus sit, si dis placet (ubi v. Ruhnken.). C. de or. 3. 24, 93 etiam Latini, si dis placet, hoc biennio magistri dicendi exstiterunt. Fin. 2. 10, 31 quoniam, si dis placet, ab Epicuro loqui discimus. Tusc. 5. 10, 31 hac gloria commotus Epicurus exoritur, cui etiam, si dis placet, videtur semper sapiens beatus. Liv. 44. 22, 8 in omnibus circulis atque etiam, si dis placet, in conviviis sunt, qui exercitus in Macedoniam ducant.

[ocr errors]

11. Si forte si tóxot, im glücklichsten Falle. C. de or. 3. 12, 47 vereor, ne nihil sim tui nisi supplosionem pedis imitatus et pauca quaedam verba et aliquem, si forte, motum. Q. fr. 1. 2, 7 intelleges nihil esse a me nisi orationis acerbitatem et iracundiam et, si forte, raro litterarum missarum indiligentiam reprehensam (und etwa). Mil. 38, 104 hicine vir patriae natus usquam nisi in patria morietur aut, si forte, pro patria?

§. 220. Verbindung zweier oder mehrerer konditionaler Sätze.

1. Wenn zwei bedingende Nebensätze mit ihren Hauptsätzen einander entgegengestellt werden, so sind folgende Fälle zu unterscheiden:

a) Wenn die Nebensätze einander entgegengestellt werden, ohne dass der eine durch den anderen aufgehoben wird; so wird der zweite dem ersten durch si entgegengestellt. C. Cato m. 19, 71 poma ex arboribus, cruda si sunt, vix evelluntur; si matura et cocta, decidunt. Divin. in Q. Caecil. 18, 58 si laesum te a Verre esse dices, patiar et concedam; si injuriam tibi factam quereris, defendam et negabo. Ph. 2. 45, 115 judicia non metuis. Si propter innocentiam, laudo; si propter vim, non intellegis ei, qui isto modo judicia non timeat, quid timendum sit? Cluent. 53, 145 ait Accius indignum esse facinus, si senator judicio quempiam circumvenerit, legibus eum teneri; si eques Romanus hoc idem fecerit, non teneri. Caes. B. C. 3. 17, 4 si hoc sibi remitti vellent, remitterent ipsi de maritimis custodiis; si illud tenerent, se quoque id retenturum.

b) Wenn aber der erstere Bedingungssatz durch den letzteren negirt wird, so wird der letztere

a) durch si non, si nihil, si nullus (die Negation gehört zu einem einzelnen Worte), schwächer durch si minus entgegengestellt. C. Fam. 14. 1, 5 si erunt in officio amici, pecunia non deerit; si non erunt, tu efficere tua pecunia non poteris. Ph. 7. 8, 26 haec si fecerit (Antonius), erit integra potestas nobis deliberandi; si senatui non paruerit, non illi senatus, sed ille populo R. bellum indixerit. Fam. 5. 19, 2 si feceris id, quod ostendis, magnam habebo gratiam; si non feceris, ignoscam. 7. 3,

1) S. Madvig ad C. Fin. 4. 24, 66 p. 589. [580 3.] horn 2 II, §. 193, S. 871 f.

Kühner, Ausführl. Grammatik der Latein. Sprache. II.

61

2) Vgl. Rams

5 nunc autem, si haec civitas est, civem esse me; si non, exsulem esse. Pis. 40, 97 Att. 4. 14, 2 tu velim, si quid forte novi habes, scribas ad me; si nihil habebis, tamen scribas aliquid. Caes. B. G. 1. 36, 5. Hor. Ep. 1. 6, 67 si quid novisti rectius istis, candidus imperti; si non, his utere mecum. Liv. 28. 29, 4 auferat omnia inrita oblivio, si potest; si non, utcunque silentium agat. C. Inv. 2. 29, 88 defendet te, si poterit; sin minus poterit, negabit. Att. 3. 19, 3 me, si putas te istic visurum, exspectes; si minus, invisas, si potes. Caes. B. G. 2. 9, 5 ut, si possent, castellum expugnarent; si minus potuissent, agros Remorum popularentur. Liv. 31. 36, 2 praeceperat Athenagorae et equitibus, ut, si aperto proelio procederet res, uterentur fortuna; si minus, cedendo sensim ad insidiarum locum, hostem pertraherent. 38. 8, 3 omnium eo sententiae decurrerunt, ut pax, si posset aequis; si minus, tolerandis condicionibus peteretur;

3) durch si autem, si vero, sed si (C. agr. 2. 28, 77), at si (Colum. 2, 13), si contra (Plin. pan. 67, 5), wenn der zweite Satz den ersten ganz oder theilweise aufhebt. C. Fam. 16. 1, 2 hoc tibi persuade, si commodo valetudinis tuae fieri possit, nihil me malle quam te esse mecum; si autem intelleges opus esse te Patris convalescendi causa paulum commorari, nihil me malle quam te valere. 10. 11, 2 si nudus huc se Antonius conferet, facile mi videor per me sustinere posse; si vero copiarum aliquid secum adducet, tamen, ne quid detrimenti fiat, dabitur opera a me. Divin. in Caecil. 18, 60 si summam injuriam ab illo accepisti, tamen, quoniam quaestor ejus fuisti, non potes eum sine ulla vituperatione accusare; si vero nulla tibi facta est injuria, sine scelere eum accusare non potes. [Hor. ep. 1, 5: si si contra cf. Bentl.];

†) am Häufigsten durch sin, wenn aber, sin autem, selt. sin vero, zuweilen auch sin non (bei Cic. durch ein oder mehrere Worte getrennt), sin nihil, sin nullus, häufig durch das schwächere sin minus, sin autem non, sin autem minus, sin aliter, sin secus (Plaut.; C. Br. 96, 330). Sin ist entstanden aus si ne, bedeutet also eigentlich wenn nicht, hat aber die ursprüngliche Bedeutung aufgegeben und dient dazu, einen Gegensatz (wenn dagegen) zu bezeichnen; nur dann behauptet es seine negative Bedeutung, wenn es allein ohne Verb steht. Wird der Gegensatz wiederholt, so tritt nach sin das einfache si ein. Zuweilen steht ein Satz mit nisi einem mit sin entgegen. C. Catil. 1. 7, 18 hunc mihi timorem eripe: si est verus, ne opprimar, sin falsus, ut tandem aliquando timere desinam. Off. 3. 22, 7 si gloriae causa regnum expetendum est, scelus absit, in quo non potest esse gloria; sin ipsae opes expetuntur quoquo modo, non poterunt utiles esse cum infamia. Verr. 4. 37, 81. Sull. 8, 25. Sest. 10, 24. Att. 3. 10, 1. Flacc. 22, 53. Inv. 2. 24, 74. Fam. 12. 6, 2 Brutus Mutinae vix jam (rem) sustinebat. Qui si conservatus erit, vicimus; sin (= si non, wo nicht), quod dii omen avertant! omnis omnium cursus est ad vos. Att. 16. 13 b, 2 si pares aeque inter se, quiescendum; sin (wo nicht), latius manabit. Tusc. 2. 24, 57 si gemitus in dolore ad confirmandum animum valebit, utemur; sin erit ille gemitus [e]lamentabilis, si imbecillus, si abjectus, si flebilis, ei qui se dederit, vix eum virum dixeris. Si. sin si.. si . L. agr. 2. 23, 61. Ter. Hec. 559 si est, ut dicat velle se (uxorem), | redde; sin est autem, ut nolit, recte ego consului meae. C. Divin. 2. 8, 21 divi

[ocr errors]
[ocr errors]

natio, si fato omnia fiunt, nihil nos admonere potest, ut cautiores simus; sin autem id flecti potest, nullum est fatum. R. Am. 49, 142 si id actum est, fateor me errasse; sin autem victoria nobilium ornamento atque emolumento rei publicae debet esse, tum vero optimo et nobilissimo cuique meam orationem gratissimam esse oportet. Off. 2. 20, 70. N. D. 1. 2, 3. Verr. 2. 61, 150. 3. 78, 182. 4. 51, 113. Colum. 7. 3, 11 primum esse admissurae tempus vernum Parilibus, si sit ovis matura; sin vero feta, circa Julium mensem. Vgl. C. Lael. 17, 63. Sall. C. 52, 16 vanum equidem hoc consilium est, si periculum ex illis metuit; sin in tanto omnium metu solus non timet, eo magis refert me mihi atque vobis timere. C. Tusc. 1. 11, 23 si liberari mortis metu possumus, id agamus; sin id non potest, nisi hac quaestione animorum explicata, nunc, si videtur, hoc, illud alias. Fam. 7. 1, 6 quod si assecutus sum, gaudeo; sin minus, hoc me tamen consolor, quod posthac nos vises. Att. 13. 1, 3. Caecin. 1, 3 si sunt viri boni, me adjuvant; sin autem minus idonei, me non laedunt. Sin nihil C. Att. 3. 15, 6. 3. 23, 6. Cato m. 23, 85. Caecil. 14, 47. Sin autem nulla Fam. 4. 8, 2. Fam. 2. 16, 6 si quando erit civitas, erit profecto nobis locus; sin autem non erit, in easdem solitudines tu ipse venies, in quibus nos consedisse audies. 7. 10, 4 facilius possim pati te esse sine nobis, si tibi esse id emolumento sciam, sin autem id non est, nihil duobus nobis est stultius. Fam. 6. 22, 3 si quid ad me scripseris, ita faciam, ut te velle intellexero; sin autem tu minus scripseris, ego tamen omnia, quae tibi utilia esse arbitrabor, summo studio curabo. 9. 15, 5. Pl. Trin. 47 tui benevolentis (sc. vox est), si ita's, ut ego te volo; sin aliter es, inimici atque irati tibi. Ter. Ad. 515 si est . . | faciat; sin aliter de hac re est ejus sententia, | respondeat mi. C. agr. 3. 1, 2 postulo, ut eam (bonam de me opinionem), si, quae dixero, vobis probabo, perpetuo retineatis; sin aliter, hoc ipso in loco depositam atque abjectam relinquatis. So ohne Verb Mur. 13, 28. Fam. 6. 18, 4. 10. 6, 3. 11. 14, 3 u. s. Pl. Cas. 2. 6, 24 si illuc, quod volumus, eveniet, gaudebimus; sin secus, patiemur animis aequis. Pl. Poen. prol. 51 sed nisi molestum est, nomen dare vobis volo | comoedici; sin odio est, dicam tamen. C. Cluent. 6, 18 haec nisi omnia perspexeritis in causa, temere a nobis illam appellari putatote; sin autem erunt et aperta et nefaria, Cluentio ignoscere debetis, quod haec a me dici patiatur. Planc. 1, 3. Att. 10. 7, 2. 12. 40, 4. 13. 31, 3. 15. 5, 1; 6) selten bloss durch si mit rhetorischem Nachdrucke, wenn der Gegensatz schon im entgegengesetzten Verb liegt. Caes. B. C. 1. 32, 3 qui (Pompejus) si improbasset, cur ferri passus esset? si probasset, cur se uti populi beneficio prohibuisset?

Anmerk. 1. Sin bezieht sich eigentlich immer auf ein vorhergehendes si; oft jedoch ist der Bedingungssatz nicht als solcher ausgedrückt, sondern liegt nur in dem Vorhergehenden, oft in einem einzelnen Worte versteckt. Ter. Eun. 104 quae vera audivi, taceo et contineo optume;| sin falsum aut finctumst, continuo palamst (s. v. a. si vera..; sin). Phorm. 492 sin fidem do. C. Off. 1. 34, 123 luxuria quom omni aetati turpis, tum senectuti foedissima est; sin autem libidinum etiam intemperantia accessit, duplex malum est (s. v. a. si luxuria omni aetati turpis est, senectuti foedissima est; sin autem ctt.). Tusc. 1. 49, 119 quo utinam velis passis pervehi liceat! Sin reflantibus ventis reiciemur; tamen eodem paulo tardius referamur necesse est (s. v. a. si velis passis in portum nobis paratum pervehi licebit, eo citius eum assequemur; sin ctt.) Cato m. 19, 70. Lael.

« ForrigeFortsæt »