Billeder på siden
PDF
ePub

or. 1. 14, 61 illustrare oratione si quis istas ipsas artes velit, ad oratoris ei confugiendum est facultatem. N. D. 2. 6, 18 animum illum spirabilem, si quis quaerat, unde habeamus; apparet.

[ocr errors]

Anmerk. 2. Statt av c. conj. aoristi: èáv T 8s gebraucht die Lateinische Sprache si c. ind. fut. ex.; im Hauptsatze steht der Indikativ des Futurs oder auch des Präsens oder ein anderes Verb oder eine Verbalform, in welcher der Begriff des Zukünftigen liegt. C. Tusc. 1. 7, 14 utar post alio (sc. nomine), si invenero melius. 1. 8, 17 si te rogavero aliquid, non respondebis? 1. 43, 103 si me assequi potueris aut sicubi nactus eris, ut tibi videtur, sepelito. 1. 49, 118 si quid tale acciderit. laeti pareamus emittique nos e custodiis et levari vinclis arbitremur. de or. 3. 5, 19 neque verba sedem habere possunt, si rem subtraxeris, neque res lumen, si verba semoveris. Fin. 5. 28, 83 in geometria prima si dederis, danda sunt omnia. Catil. 4. 10, 20 quodsi aliquando alicujus furore et scelere concitata manus ista plus valuerit quam vestra ac rei publicae dignitas, me tamen meorum factorum atque consiliorum nunquam paenitebit. 4. 11, 23 quodsi meam spem vis improborum fefellerit atque superaverit, commendo vobis parvum meum filium. Sall. C. 58, 21 quodsi virtuti vostrae fortuna inviderit, cavete inulti animam amittatis. 52, 4 hoc nisi provideris, ne accidat; ubi evenit, frustra judicia implores. §. 18 si paululum modo vos languere viderint, jam omnes feroces aderunt. 58, 9 f. si vincimus (= vicerimus), omnia nobis tuta erant. .; sin metu cesserimus, eadem illa advorsa fient.

Anmerk. 3. Ebenso gebraucht die Lateinische Sprache für das Griechische táv c. conj. ungemein häufig si c. ind. fut. und im Hauptsatze das Futur. C. Off. 1. 7, 21 e quo si quis sibi appetet, violabit jus humanae societatis. 1. 9, 29 facile, quod cujusque temporis officium sit, poterimus, nisi nosmet ipsos valde amabimus, judicare. 1. 16, 50 optime societas hominum conjunctioque servabitur, si, ut quisque erit conjunctissimus, ita in eum benignitatis plurimum conferetur. 1. 28, 100 (convenientiam conservationemque naturae) si sequemur ducem, nunquam aberrabimus. 2. 18, 62 propensior benignitas esse debebit in calamitosos, nisi forte erunt digni calamitate. 3. 10, 43 neque contra rem publicam neque contra jus jurandum ac fidem amici causa vir bonus faciet, ne si judex quidem erit de ipso amico. 3. 23, 90 si tyrannidem occupare, si patriam prodere conabitur pater; silebitne filius? Immo vero obsecrabit patrem, ne id faciat; si nihil proficiet, accusabit, minabitur etiam; ad extremum, si ad perniciem patriae res spectabit, patriae salutem anteponet saluti patris. de or. 1. 3, 11 u. s. oft. Tusc. 1. 8, 15 u. s. w. Lael. 15, 52 non erunt homines deliciis diffluentes audiendi, si quando de amicitia, quam nec usu nec ratione habent cognitam, disputabunt. Divin. 1. 38, 82 neque nostra nihil interest scire ea, quae eventura sunt; erimus enim cautiores, si sciemus.

[ocr errors]

Anmerk. 4. Bisweilen wechseln si c. conj. und si c. ind. fut. ab. C. de or. 2. 41, 176 si vero assequetur et animos ita afficiat. .; nihil profecto praeterea ad dicendum requiret. Vgl. Tusc. 2. 7, 17. de inv. 1. 30, 92. So auch zuweilen im Griechischen, wie X. Cyr. 8. 7, 23 v.. qalνηται . . εἰ δὲ . . φρονήσετε κτλ.

§. 215. c) Si mit dem Konjunktive des Imperfekts und Plusquamperfekts. 1. Die dritte Form des Bedingungssatzes, welche durch den Konjunktiv des Imperfekts und Plusquamperfekts ausgedrückt wird, bezeichnet eine Bedingung, von welcher der Redende weiss, dass sie nicht in Erfüllung gehen wird (Imperfekt, si hoc scires, wenn du dieses wusstest) oder nicht in Erfüllung gegangen ist (Plusquamperfekt, si hoc scisses, wenn du dieses gewusst hättest). Die Wirklichkeit der Bedingung wird verneint. Im Haupt

satze steht gewöhnlich auch der Konjunktiv des Imperfekts und Plusquamperfekts, indem auch das Bedingte verneint wird. Si quid haberes, dares, wenn du Etwas hättest, so gäbest du oder so würdest du geben; aber ich weiss, du hast Nichts, also gibst du auch nicht oder kannst du auch nicht geben. Si quid habuisses, dedisses, wenn du Etwas gehabt hättest, so hättest du gegeben oder würdest du gegeben haben; aber ich weiss, du hast Nichts gehabt, also hast du auch nicht gegeben oder hast du nicht geben können. Die Griechische Sprache drückt ein solches Satzgefüge durch den Indikativ der historischen Zeitformen aus, als: Εἴ τι εἶχες, ἐδίδους ἄν. Εἴ τι ἔσχες, townas av. 1) Die dritte Form des Bedingungssatzes unterscheidet sich von der zweiten §. 214, 4 äusserlich nicht, nur dadurch, dass in ihr der Konjunktiv der historischen Zeitformen auf die Gegenwart des Redenden bezogen wird, während in der zweiten derselbe auf die Vergangenheit bezogen wird. Pl. As. 592 aliquanto amplius valerem, si hic maneres. Pseud. 640 si intus esset, evocarem. Ter. Andr. 808 si id scissem, nunquam huc tetulissem pedem. C. part. or. 25, 89 si semper optima tenere possemus, haud sane consilio multum egeremus. Divin. in Caecil. 5, 19 Sicilia tota, si una voce loqueretur, hoc diceret. Fin. 1. 3, 7 si plane sic verterem Platonem aut Aristotelem, ut verterunt nostri poëtae fabulas; male, credo, mererer de meis civibus, si ad eorum cognitionem divina illa ingenia transferrem. 1. 13, 41 eximiae pulchraeque virtutes nisi voluptatem efficerent, quis laudabiles aut eas aut expetendas arbitraretur? Ibid. sapientia, quae ars vivendi putanda est, non expeteretur, si nihil efficeret. Inv. 1. 47, 87 si venisses ad exercitum, a tribunis militaribus visus esses; non es autem ab his visus; non es igitur profectus ad exercitum. Tusc. 2. 2, 4 in Graecia philosophia tanto in honore nunquam fuisset, nisi doctissimorum contentionibus viguisset. Divin. 1. 51, 116 aurum et argentum, aes, ferrum frustra natura genuisset, nisi eadem docuisset, quemadmodum ad eorum venas perveniretur. Impf. u. Plpf. Cato b. Quintil. 2. 9, 21 cedo, si vos in eo loco essetis, quid aliud fecissetis? Ter. Phorm. 119 non, si redisset, ei pater veniam daret? C. Cato m. 6, 19 consilium, ratio, sententia nisi essent in senibus, non summum consilium majores nostri appellassent senatum. Lael. 27, 104 studiorum meorum recordatio et memoria si una cum Scipione occidisset, desiderium conjunctissimi atque amantissimi viri ferre nullo modo possem. Forem st. essem, 2) a) im Vordersatze: Pl. Most. 3. 2, 112. Sall. C. 20, 2. Hor. S. 1. 10, 68 u. a. Dichter. Liv. 2. 17, 6 u. s. oft. Tac. H. 4, 32; im Nachsatze: Sall. C. 18, 18. J. 27, 2. Ov. M. 6, 155 u. s. Liv. 2. 1, 6 u. s. oft. Tac. H. 2, 14. 3, 77. Conjug. periphr. häufig 3), als: C. Caecil. 13, 43 si tibi nemo responsurus esset, tamen ipsam causam demonstrare non posses. Mil. 31, 84 quem si vicisset, habiturus esset impunitatem. Lig. 7, 23 recepti in provinciam non sumus. Quid, si essetis? Caesarine eam tradituri fuissetis?

1) S. Kühner Ausf. 2) S. Neue 2 II, S. 370.

[ocr errors]
[merged small][ocr errors]

2. Wenn das Imperfekt und das Plusquamperfekt einander gegenübergestellt sind, so wird sehr häufig durch das Imperfekt eine Handlung als eine damals der anderen Handlung aus der Vergangenheit gleichzeitige, neben ihr stattfindende bezeichnet. 1) Gewöhnlich steht das Imperfekt im Nebensatze. Das Imperfekt bezeichnet eine damals fortdauernde Handlung, einen damals bestehenden Zustand. Si invitare nos paulisper pergeret, | ibidem obdormissemus; nunc vix vivos amisit domum, Pl. Rud. 950. Majores nostri mortuis tam religiosa jura tribuerunt: quod non fecissent profecto, si nihil ad eos pertinere arbitrarentur, C. Lael. 4, 13 (wenn sie nicht damals, als sie diess thaten, den Glauben hatten; vgl. d. Griech.: doux äv éñolŋoav, εi μỳ évóμišov xtλ.). Caerimonias sepulcrorum maximis ingeniis praediti non tanta cura coluissent, nisi haereret in eorum mentibus mortem non interitum esse, sed quandam quasi migrationem vitae, Tusc. 1. 12, 27 (wenn nicht damals, als die alten Römer die religiösen Gebräuche so sorgfältig ehrten, in ihren Gemüthern die Überzeugung lebte). Quae (sc. mors) si timeretur, non L. Brutus in proelio concidisset, 1. 37, 89. Mil. 17, 45. Africanus, Laelius, Furius, Cato ille senex profecto, si nihil ad percipiendam colendamque virtutem litteris adjuvarentur, nunquam se ad earum studium contulissent, Arch. 7, 16. Non tam facile opes Carthaginis tantae concidissent, nisi Sicilia, illud et rei frumentariae subsidium et receptaculum, classibus nostris pateret, Verr. 2. 1, 3. Neque jam Troicis temporibus tantum laudis in dicendo Ulixi tribuisset Homerus, nisi jam tum esset honos eloquentiae, Br. 10, 40. Neque diutius Numidae resistere quivissent, ni pedites cum equitibus permixti magnam cladem in congressu facerent Sall. J. 59, 3. Nec, si aliquot annis post idem ille liber captivis missus esset, vulneribus mederetur, sed cicatricibus, C. Tusc. 3. 22, 54 (und nicht konnte damals heilen). Num, si Scipio ad centesimum annum vixisset, senectutis eum suae paeniteret? Cato m. 6, 19. Quas (naves) si occupavissent (Aegyptii), portum ac mare totum in sua potestate haberent, commeatu auxiliisque Caesarem prohiberent Caes. B. C. 3. 111, 4. Persas Indos aliasque si adjunxisset (Alexander) gentes, impedimentum majus quam auxilium traheret Liv. 9. 19, 5. Si statim infesto agmine urbem petissent, grande discrimen esset, Flor. 3. 3, 13 (so konnte damals grosse Gefahr sein). Zuweilen steht auch im Haupt- und im Nebensatze das Imperfekt von vergangenen Handlungen, wenn der Schriftsteller sich geistig in die Vergangenheit versetzt. Der Zusammenhang lehrt alsdann, dass der Konjunktiv des Imperfekts auf die Vergangenheit zu beziehen ist. Num igitur eum, si tum esses, temerarium civem aut crudelem putares? C. Ph. 8. 4, 14 (würdest du ihn, wenn du damals gelebt hättest,. . gehalten haben?). Africanus, qui suo cognomine declarat tertiam partem orbis terrarum se subegisse, tamen, si sua res ageretur, testimonium non diceret R. Am. 36, 103.

3. Wenn auf einen Vordersatz mit si und dem Konjunktive des Imperfekts oder Plusquamperfekts ein

1) Vgl. G. T. A. Krüger Untersuch. über die Lat. Spr. II. Heft. S. 216 ff. Kühner ad Cic. Tusc. I. 12. 28 p. 76 ed. 5.

3

Nachsatz folgt, in welchem Ausdrücke des Müssens, Sollens, Könnens, Wollens stehen; so werden diese in der Regel durch den Indikativ der historischen Zeitformen, am Häufigsten des Imperfekts, bezeichnet, als: oportebat, debebat, decebat, necesse, par, rectum, justum, idoneum, optimum, consentaneum, satis, melius, aequius, rectius, satius erat, fuit, fuerat; tuum est, erat, fuit u. s. w. (es wäre deine Pflicht, es wäre deine Pflicht gewesen); poteram, licebat u. dgl.; ferner wird das Participium Futuri Activi fast ohne Ausnahme und das Gerundiv in der Regel mit erat, fuit, fuerat verbunden, als: facturus eram, fui, wie otros eμeλlov statt ἔμελλον ἄν, faciendum erat, fuit, wie ποιητέον ην st. ποιητέον ἂν ην; ferner steht der Indikativ des Perfekts, wenn dem Prädikate des Nachsatzes die Adverbien: vix, paene, prope hinzugefügt sind; ganz ähnlich videbar mit dem Infinitive, wie òóxouv st. éòóxoov av; endlich steht zuweiἐδόκουν ἐδόκουν len auch der Indikativ des Plusquamperfekts, seltener des Perfekts, wenn ausgesagt werden soll, dass Etwas unter der Bedingung, die nicht erfüllt wurde, ganz bestimmt geschehen sein würde; nicht selten steht der Indikativ des Imperfekts im Hauptsatze von einer Handlung, welche wirklich schon ihren Anfang nahm, aber unterbrochen wurde. Der Infinitiv zu diesen Ausdrücken ist der Infinitivus Perfecti, als: opus fuisse, oportuisse, potuisse (C. Tusc. 3. 22, 52) u. s. w. Vgl. §. 44, 2, S. 127 1). Ebenso im Griechischen: ἐξῆν, χρῆν, ἔδει, προσῆκε, καιρὸς ἦν u. s. w. 2) Der Indikativ ist hier logisch richtig und somit eigentlich nothwendig; die Nothwendigkeit, Schuldigkeit, Pflicht, Möglichkeit u. s. w. sind an sich etwas objektiv Wirkliches und werden daher im Lateinischen und Griechischen durch den Indikativ ausgedrückt. Die Deutsche Sprache aber pflegt bei diesen Ausdrücken den Konjunktiv zu gebrauchen, obwol nur das von denselben Abhängige etwas nicht wirklich Eingetretenes bezeichnet. Omnibus eum contumeliis onerasti, quem patris loco, si ulla in te pietas esset, colere debebas C. Ph. 1. 38, 99. Omnia matura sunt, victoria, praeda, laus: quae si dubia aut procul essent, tamen omnis bonos rei publicae subvenire decebat Sall. J. 86, 48 (ubi v. Kritz). Consul esse qui potui, nisi eum vitae cursum tenuissem a pueritia C. Rp. 1. 6, 10. Nisi felicitas in socordiam vertisset, exuere jugum potuerunt Tac. Agr. 31 (so hätten sie gekonnt, oder: so konten sie). Neque (hostes) sustineri poterant, ni extraordinariae cohortes pari corporum animorumque robore se objecissent Liv. 7. 7, 9. Dejotarus rex, quom ex itinere quodam proposito revertisset, conclave illud, ubi erat mansurus, si ire perrexisset, proxima nocte corruit C. Div. 1. 15, 26. Si illo die gens illa Clodiana, quod facere voluit, effecisset, si P. Sestius occisus esset: fuistisne ad arma ituri? Sest. 38, 81. Gravior ultor

1) Vgl. Ramshorn 2 II, §. 193, 7. Zumpt 13 §. 519. G. T. A. K r üger Untersuchungen über d. Lat. Spr. II, S. 331 ff. Kühner ad C. Tusc. 1. 49, 117. — 2) S. Kühner Ausf. Gramm. d. Griech. Spr. 2 II, §. 392 b, 4.

caedis, si superesset, rex futurus erat quam privatus Liv. 1. 40, 4. Hasdrubal. . Caralis perventurus erat, ni Manlius . . eum populatione continuisset 23. 40, 8. Quid futurum fuit, si illa pastorum convenarumque plebi . . agitari coepta esset tribuniciis procellis? 2. 1, 4. Mazaeus, si transeuntibus flumen Macedonibus supervenisset, haud dubie oppressurus fuit incompositos Curt. 4. 9, 23. Si unum diem morati essetis, moriendum omnibus fuit Liv. 2. 38, 5. Milites prope in proelium exarsere, ni Valens animadversione paucorum oblitos jam Batavos imperii admonuisset Tac. H. 1, 64. Pons sublicius iter paene hostibus dedit, ni unus vir fuisset Liv. 2. 10, 2. Sic prope oneratum est sinistrum Romanis cornu, ni referentibus jam gradum consul increpando simul temeritatem simul ignaviam pudore metum excussisset 2. 65, 4. Eadem nave paene Aethiopia tenus Aegyptum penetravit, nisi exercitus sequi recusasset Suet. Caes. 52. Peditum acies videbatur, si justa aut si recta pugna esset, haudquaquam impar futura Liv. 22. 28, 13. Me angoribus non dedidi, quibus eram confectus, nisi restitissem C. Off. 2. 1, 2. Praeclare viceramus, nisi spoliatum, inermem, fugientem Lepidus recepisset Antonium Fam. 12. 10, 3. Nisi Latini arma sumpsissent, capti et deleti eramus Liv. 3. 19, 8. Omnes undique clausi commeatus erant, nisi quos Pado naves subveherent 21. 57, 5. Si gladium in Asia non strinxissem, si hostem non vidissem, tamen triumphum in Thracia duobus proeliis merueram 38. 49, 12 (ubi v. Weissenb.). Ni caedem ejus Narcissus properavisset, verterat pernicies in accusatorem, Tac. A. 11, 37 in. Et si fata deum, si mens non laeva fuisset, | inpulerat ferro Argolicas foedare latebras, Verg. A. 2, 55 (ubi v. Wagner). Me truncus illapsus cerebro sustulerat, nisi Faunus ictum | dextra levasset. Hor. C. 2. 17, 28. Inclusam Danaën . . excubiae munierant satis.. si non Acrisium . custodem Juppiter et Venus | risissent 3. 16, 3. Actum erat de pulcherrimo imperio, nisi illa conjuratio in Ciceronem et Antonium consules incidisset Flor. 4. 1, 5. Nisi (philosophia) id faceret, (sc. ut beate viveremus,) cur Plato Aegyptum peragravit? C. Fin. 5. 29, 87. Non modo sequi recusarunt bene monentem, sed obsistere ac retinere conati sunt, ni strictis gladiis viri fortissimi inertis submovissent Liv. 22. 60, 17. Nec veni, nisi fata locum sedemque dedissent Verg. A. 11, 112 (ich kann wirklich nicht, wenn nicht oder: aber das Schicksal hatte gegeben).

Labebar longius, nisi me retinuissem C. Leg. 1. 19, 52. Admonebat me res, ut hoc quoque loco intermissionem eloquentiae deplorarem, ni vererer, ne de me ipso aliquid viderer queri, Off. 2. 19, 67. Si per L. Metellum licitum esset, matres illorum miserorum sororesque veniebant Verr. 5. 49, 129 (sie wollten kommen, aber es war nicht erlaubt). Si ea, quae erant ad me delata, reperta non essent; tamen ego non arbitrabar in tantis rei publicae periculis mihi esse nimiam diligentiam pertimescendam, Catil. 3. 3, 7. Vincebatque auxilio loci paucitas, ni jugo circummissus Vejens in verticem collis evasisset Liv. 2. 50, 10 (waren schon im Siege begriffen). Jam fames quam pestilentia tristior erat, ni dimissis circa omnes populos legatis ad frumentum mercandum annonae foret subventum 4. 52, 5. Ni (frumentum) tam in tempore subvenisset, victoribus victisque pariter perniciosa fames instabat, 25. 31, 15. Magna hominum pars eo, ut legatio supplex Romam mitteretur, inclinabat, nisi privato periculo publicum inplicitum esset 6. 21, 7. So häufig bei Ta

« ForrigeFortsæt »