Billeder på siden
PDF
ePub

aber, dass dasselbe nicht das höchste Gut sei) Ib. ex quo illud efficitur, qui bene cenent, omnes libenter cenare; qui libenter, non continuo bene. Tusc. 1. 31, 77 Dicaearchus vult efficere animos esse mortales. Ib. 3. 3, 5 qui probari potest, ut sibi mederi animus non possit? Fin. 2. 33, 108 qui probari potest, ut is, qui propter me aliquid gaudet, plus, quam ego ipse, gaudeat. Das Aktiv probare hat stäts den Acc. c. Inf. bei sich, wie Sen. ep. 88 magnum esse solem philosophus probabit. C. Par. 3. 1, 22 (si virtutes pares sunt inter se,) sequitur, ut etiam vitia sint paria (so immer nur sequitur ohne hinc, inde, ex hoc, ex quo). Fin. 2. 8, 24. Fat. 5, 9. Ph. 2. 13, 31 u. s. u. A. Selten der Acc. c. Inf. C. Tusc. 5. 8, 21. Fat. 12, 28 nec, si omne enuntiatum aut verum aut falsum est, sequitur ilico esse causas immutabiles, aber gleich darauf: sequitur, ut falsum sit. Tusc. 5. 8, 21. Sequitur, ut wird auch bei dem Übergange zu einem neuen Gegenstande gebraucht 1). C. Off. 1. 27, 93 sequitur, ut de una reliqua parte honestatis dicendum sit. Orat. 23, 75 u. s.; erst in der späten Latinität sequitur c. Inf., als: dicere, videre Paul. Dig. 41. 3, 4. 45. 1. 91 §. 3. Consequens est, ut klassisch nur C. Leg. 1. 5, 15 consequens esse videtur, ut scribas tu idem de legibus, dann Gell. 6. 2, 10 u. Augustin. Trin. 15, 19. Lact. 1. 3, 9 u. s. Acc. c. Inf. C. Tusc. 5. 7, 18 hoc probato, consequens esse beatam vitam virtute esse contentam. Quintil. 5. 10, 77. (Consequens est c. Inf. Gell. 1. 4, 7. Ulp. Dig. 43. 23, 15 extr.) C. Fin. 3. 19, 63 ex hoc nascitur, ut etiam communis hominum inter homines naturalis sit commendatio.

c) Nach necesse est, es ist nothwendig, und oportet, es ist nöthig, es gebührt sich, folgt bald der Konjunktiv, und zwar ohne ut, bald der Acc. c. Inf. (§. 126, f). Pl. Poen. 5. 4, 74 pro hoc mihi patronus sim necessest. C. Fin. 2. 35, 118 virtus voluptatis aditus intercludat necesse est. Leg. 2. 15, 12 necesse est legem haberi in rebus optimis. Somn. 7 suis te oportet illecebris ipsa virtus trahat 'ad verum decus. Att. 13. 20, 4 in omni vita sua quemque a recta conscientia transversum unguem non oportet discedere.

Anmerk. 2. Necesse est, ut ist selten. C. Br. 84, 289 ne illud quidem intellegunt ita necesse fuisse, quom Demosthenes dicturus esset, ut concursus audiendi causa ex tota Graecia fierent, de or. 2. 29, 129 hoc necesse est, ut is, qui nobis causam adjudicaturus sit, . . inclinatione voluntatis propendeat in nos (doch kann hier ut wegen des vorhergehenden hoc hinzugefügt sein, s. unten k) S. 818). Cornif. ad Her. 4. 16, 23 quos tantopere timeat, eos necesse est ut, quoquo modo possit, veneficio petat. Sen. ep. 78, 16. nat. qu. 2. 14, 2. Gell. 2. 29, 9. Capitol. Gord. 25. Vopisc. Carus 10. Lact. 2. 11, 8 u. s. So auch necessarium est, ut C. or. part. 9, 31.2) - Necesse est m. Dat. u. Inf. findet sich ziemlich häufig; die Person wird alsdann mehr hervorgehoben. C. Fat. 9, 17 homini necesse est mori. Cato m. 9, 30 nihil necesse est mihi de me ipso dicere. Sull. 17, 48 (considera), utrum magis mihi hoc necesse fuerit facere an istud tibi. Liv. 21. 44, 8 vobis necesse est fortibus viris esse, s. §. 125, 4, c). — Opus est, ut, es ist nöthig, nur vor- und nachklass. Pl. Truc. 2. 3, 7 mihi. opus est, ut lavem. 2. 6, 19 nunc tibi opust, aegram ut te adsimules. 5, 10. Poen. 5. 7, 50 hic opus est aliquot ut maneat dies. Tac. dial. 31 princ. ad hoc efficiendum intellegebant opus esse non, ut in rhetorum scholis declamarent ctt. Opus est c. conj. ohne ut s. §. 186, 2. Usus est, ut nur Pl. Mil. 1132 nunc ad me ut veniat, usus est. Epid. 2. 1, 2. Ter. Heaut. 81 an quoiquam usus homini, se ut cruciet?

[merged small][ocr errors]

2) S. Draeger II, S. 266 f.

d) Nach est, es ist der Fall, es findet statt, futurum est (futurum esse, fore zur Umschreibung des Inf. fut. pass. s. §. 127, 8), prope est (Liv.), es ist nahe daran u. dgl., in eo est, besteht darin, beruht darauf, fast immer persönlich, res in eo est, Etwas befindet sich in der Lage, aliquid est cum eo, es findet Etwas statt mit dem Umstande (vereinzelt), aliquid est pro eo, es findet Etwas statt an der Stelle von (vereinzelt), longe (multum) abest, es fehlt viel daran, absit (selt. u. sp.), das sei fern, tantum abest, tantum abest ab eo (selt). Si est, ut Ter. Phorm. 270. 925. Hec. 501. 558. Ad. 514. Lucr. 5, 977 non erat, ut fieri posset mirarier. C. de or. 2. 36, 152 est, ut plerique philosophi nulla tradant praecepta dicendi. Cael. 6, 14 magis est, ut ipse moleste ferat errasse se.., quam ut istius amicitiae crimen reformidet (es findet eher statt, es ist natürlicher). Mil. 13, 35 ille erat, ut odisset defensorum salutis meae [ille des Nachdrucks halber vorangesetzt]. Divin. 1. 45, 101 exaudita vox est futurum esse, ut Roma caperetur. Fam. 2. 16, 3 hujus me constantiae puto fore ut nunquam paeniteat. Caes. B. G. 1. 31, 11 futurum esse paucis annis, uti omnes ex Galliae finibus pellerentur. Hor. ep. 1. 12, 2 non est, ut copia major | ab Jove donari possit tibi (es ist nicht möglich, dass). C. 3. 1, 9 est, ut viro vir latius ordinet | arbusta sulcis. Apul. Met. 2, 3 extr. nunquam erit, ut non apud te devertar. Plin. 18. 1, 3 neque est, ut putemus ignorari ea ab animalibus (nicht findet statt, dass wir glauben, d. i. nicht dürfen wir glauben). Liv. 2. 23, 14 jam prope erat, ut ne consulum quidem majestas coërceret iras hominum. So 2. 65, 6 u. sonst; ohne jam: 2. 30, 2 ac prope fuit, ut dictator idem ille crearetur. So: Pl. Aul. 2. 3, 9 (232) probrum atque partitudo prope adest ut fiat palam. C. Verr. 5. 36, 94 neque quicquam propius est factum, quam ut illud Uticense exemplum transferretur Syracusas. Persönlich: Fin. 3. 14, 48 qui jam appropinquat, ut videat. Q. fr. 3. 1, 1 totum in eo est, tectorium ut concinnum sit. So auch: de or. 1. 57, 244 ejus omnis oratio versata est in eo, ut scriptum plurimum valere oportere defenderet (beschäftigte sich damit). Nep. 1. 7, 3 quom jam in eo esset (Miltiades), ut oppido potiretur. Liv. 4. 56, 1 plebis victoria fuit in eo, ut, quae mallent comitia, haberent. 8. 27, 3 jamque in eo rem fore, ut Romani aut hostes aut domini habendi sint. 30. 19, 3 non in eo esse Carthaginiensium res, ut Galliam atque Italiam armis obtineant. Aber unpersönlich: Liv. 2. 17, 6 cum jam in eo esset, ut in muros evaderet miles. 30. 10, 21 gaudium affulserat cum eo, ut appareret haud procul exitio fuisse Romanam classem. 22. 1, 2 postquam pro eo, ut ipsi ex alieno agro raperent agerentque, suas terras sedem belli esse viderunt. C. Ac. 2. 36, 117 ille, longe aberit, ut argumentis credat philosophorum (unpersönl.). Apul. Met. 2, 3 absit, ut Milonem hospitem sine ulla querela deseram. 8, 12 p. 540 absit, ut simili mortis genere cum marito meo coaequeris. ·Auf tantum abest (in der ächt klass. Sprache nur unpersönlich, nicht persönlich tantum absum) folgen sehr häufig zwei Sätze mit ut; um den zweiten Satz mehr hervorzuheben, treten nicht selten die Adverbien etiam, maxime, etiam maxime, maxime etiam, auch contra (Liv.) hinzu. Diese Ausdrucksweise ist erst seit der klassischen Zeit gebräuchlich. C. Ph. 10. 8, 17 tantum abfuit, ut periculosum rei publicae M. Bruti putaret exercitum, ut in eo firmissimum rei publicae praesidium poneret (weit entfernt zu glauben, dass . ., setzte er

[ocr errors]

vielmehr . .). Tusc. 2. 2, 4 tantum abest, ut scribi contra nos nolimus, ut etiam maxime optemus. Nicht selten aber tritt der zweite Nebensatz als Hauptsatz auf. C. Br. 80, 278 tantum abfuit, ut inflammares nostros animos; somnum isto loco vix tenebamus. Fin. 5. 20, 57 qua in vita tantum abest, ut voluptates consectentur; etiam curas, sollicitudines, vigilias perferunt. Att. 13. 21, 5. (Persönlich: B. Alex. 22 hoc detrimento milites nostri tantum abfuerunt, ut perturbarentur, ut incensi potius atque incitati magnas accessiones fecerint in operibus hostium expugnandis. C. Tusc. 1. 31, 76 tantum abest ab eo, ut malum mors sit, ut verear, ne ctt. Vgl. Br. 42, 156 tantum abest ab obtrectatione invidiaque . ut ctt. Liv. 25. 6, 11 tantum afuit ab eo, ut illa ignominia iis exercitibus quaereretur, ut etiam ctt. (ubi v. Weissenb.). Caes. B. G. 5. 2, 2 steht: neque multum abesse ab eo, quin (naves) paucis diebus deduci possint, quin st. ut wegen des negativen Hauptsatzes neque multum abesse, vgl. Schneider u. Kraner z. d. St. Wenn aber tantum abesse von einer wirklichen Entfernung gebraucht wird, so wird abesse persönlich konstruirt. Ps. C. Marc. 8, 25 tantum abes a perfectione maximorum operum, ut fundamenta nondum jeceris. C. Off. 1. 14, 43 id tantum abest ab officio, ut nihil magis officio possit esse contrarium. Vereinzelt C. or 68, 229 tantumque abest, ne enervetur oratio compositione verborum, ut aliter in ea impetus ullus nec vis esse possit. Hier steht ne in dem Sinne von ne dicam enervari orationem, um nicht zu sagen. 1) Seit Livius wurde statt tantum abest, ut . ut auch ita non, adeo non (nihil) mit einem Verb- ut, so wenig, dass gebraucht. 2) Liv. 3. 2, 6 haec dicta adeo nihil moverunt quemquam, ut legati prope violati sint. 5 45, 4; 8. 5, 7; 25. 9, 7. Mit contra etiam: 30. 34, 5 apud hostes . . Karthaginienses adeo non sustinebant, ut contra etiam pedem referrent. Vell. 2. 66, 4 (Ciceronis) gloriam adeo non abstulisti, ut auxeris. Colum. 2. 11, 5. Curt. 3. 12, 22 conjugem ejusdem . . adeo ipse non violavit, ut summam adhibuerit curam, ne quis captivo corpore illuderet. 7. 1, 26. Flor. 2. 2, 5 adeo non est exterritus, ut amplecteretur.

[ocr errors]

e) Nach fit, cadit, accidit, incidit, evenit, contingit, usu venit, es geschieht, es ereignet sich. Pl. Bacch. 1068 mihi evenit, ut ovans praeda onustus cederem. C. de or. 1. 21, 96 valde optanti utrique nostrum cecidit, ut in istum sermonem delaberemini. (Fam. 2. 19, 1 verebar, ne id ita caderet, quod etiam nunc vereor, ne, antequam tu in provinciam venisses, ego de provincia decederem, st. verebar, ne id caderet, ut.. decederem; ne steht anakoluthisch statt ut, indem sich der Satz an die unmittelbar vorangehenden Worte: quod etiam nunc vereor anschliesst.) Nep. Att. 7. 3, 2 accidit, ut una nocte omnes hermae deicerentur. C. Tusc. 2. 6, 16 ita fit, ut omnino nemo esse possit beatus. 1. 30, 73 iis saepe usu venit, ut adspectum omnino amitterent. Fin. 1. 3, 8 credo quibusdam usu venire, ut abhorreant a Latinis. 1. 3, 7 quom inciderit, ut id apte fieri possit. (Häufiger bei Livius u. Späteren.) Par. 5. 1, 34 soli hoc contingit sapienti, ut nihil faciat invitus. — Auffallend ist, dass die Verben des sich Ereignens auch mit ne (ut ne) verbunden werden; alsdann liegt darin der Begriff von fieri, effici. C. Divin. 2. 8, 21 nihil est pro certo futurum, quod potest aliqua procuratione (= expiatione, sacri

1) Vgl. Hand Tursell. IV, p. 51.

2) S. ebendas. I, p. 141 sq.

ficiis) accidere ne fiat. Liv. 1. 46, 5 forte ita inciderat, ne duo violenta ingenia matrimonio jungerentur, fortuna, credo, populi R., quo diuturnius Servi regnum esset (durch die Fortuna war bewirkt worden). Val. M. 7. 4, 4 quo evenit, ne Hasdrubal cum duobus se consulibus proeliaturum prius sciret, quam utriusque virtute prosterneretur (= durch das kluge Verfahren des Salinator wurde bewirkt).

f) Nach accedit, additur, adjungitur, adicio (vereinzelt). C. Tusc. 1. 19, 43 accedit, ut eo facilius animus evadat ex hoc aëre, quod nihil est animo velocius. So sehr oft bei Cicero u. A. 1) Tusc. 3. 31, 75 additur ad hanc definitionem a Zenone recte, ut illa opinio praesentis mali sit recens: (d. i. dass jene Meinung noch frisch sein müsse; stände hier der Acc. c. Inf., so würde der Satz als etwas Erkanntes dargestellt werden). Man. 17, 50 quom ad ceteras summas utilitates haec quoque opportunitas adjungatur, ut in iis ipsis locis adsit. Off. 2. 12, 42 adjuncto vero, ut iidem etiam prudentes haberentur. Liv. 2. 27, 10 qui ad id, quod de credita pecunia jus non dixisset, adiceret, ut ne dilectum quidem ex senatus consulto haberet; sonst wird adicere in dieser Bedeutung mit Acc. c. Inf., in der Bed. hinzufügen mit quod verbunden, s. §. 192.

Anmerk. 3. Über fit, accidit, contingit u. s. w. mit quod s. §. 192; selt. fit, accidit mit Acc. c. Inf.: C. Q. fr. 1. 3, 6 illud quidem nec faciendum est nec fieri potest, me diutius in tam misera tamque turpi vita commorari, das jedoch nach §. 123, c) als Epexegese oder Apposition von illud aufzufassen ist. Fam. 6. 11, 1 nec enim acciderat mihi opus esse (hatte sich nicht getroffen, dass ich seiner bedurfte). Caecin. 3, 8 videte, quam inique accidat, quia res indigna sit, ideo turpem existimationem sequi (ubi v. Jordan, der inique accidit erklärt = iniquum est). Fam. 3. 10, 5 illud vero mihi permirum accidit, tantam temeritatem fuisse in illo adulescente. Contingit c. Inf. findet sich in der klassischen Zeit nur C. Arch. 3, 4 ut primum ex pueris excessit Archias, celeriter antecellere omnibus ingenii gloria contigit (wofür Stürenburg gegen alle cdd. e conj. coepit liest). [Vgl. Halm z. d. St.] In der Dichtersprache und bei den späteren Prosaikern findet sich diese Konstruktion öfter, als: Hor. ep. 1. 17, 36 non cuivis homini contingit adire Corinthum. Vell. 2. 101, 2. 121, 3. 124, 4. Val. M. 2. 7, 2 u. s. oft. Quintil. 1. 1, 6. Plin. pan. 58, 3. Tac. Agr. 45 extr. 2) g) Nach proximum est, extremum est, reliquum est, relinquitur, restat, superest (dieses erst seit dem jüngeren Plin.). C. N. D. 2. 29, 73 proximum est, ut doceam deorum providentia mundum administrari. Ebenso Fam. 15. 14, 4 tertium est, ut id, quod de nostris rebus coram communicassemus inter nos, conficiamus idem litteris. 15. 4, 16 extremum illud est, ut philosophiam ad te allegem. Att. 7. 13, 4 reliquum est, ut, et quid agatur, explores, et quid ipse conjectura assequare. Auch in anderer Bedeutung: Nep. 25. 21, 5 reliquum est, ut egomet mihi consulam. (Mit Infin. Sall. 3. 81, 2 nunc hortari modo reliquum est.) C. Divin. 2. 5, 14 ita relinquitur, ut ea fortuita divinari possint, quae ctt. Caes. B. G. 5. 19, 3 relinquebatur, ut neque longius ab agmine legionum discedi Caesar pateretur, et ctt. C. N. D. 2. 61, 154 restat, ut doceam omnia, quae sint in hoc mundo, hominum causa facta esse. Auch in anderer Bedeutung, als: C. Att. 8. 7, 1 unum etiam restat amico nostro ad omne dedecus, ut Domitio non subveniat (das Eine fehlt unserem Freunde nur

1) Sehr viele Beispiele bietet Draeger II, S. 231 f. Über den Unterschied zwischen ut u. quod s. §. 192. — 2) Vgl. Haase zu Reisig Anm. 505 S. 600.

noch). (Restat m. Infin. = es bleibt übrig, Ter. Phorm. 85. Ov. M. 1, 700; mit Acc. c. Inf. Stat. Silv. 4. 1, 40.) Plin. ép. 1. 1, 2 superest, ut nec te consilii nec me paeniteat obsequii; dann Lact. 1. 23, 1 u. s. (Mit Inf. Ov. M. 14, 145. Fast. 3, 675 u. spätpros.)

[ocr errors]

h) Nach alicujus (meā, tuā u. s. w.), interest und refert es ist Einem (mir, dir u. s. w.) daran gelegen; beide selten (s. §. 86, 6); ist der abhängige Satz negativ, so kann bei interest nicht bloss non, sondern, da in ihm der Begriff des Wünschens liegt, auch ne stehen. Beispiele § 86, 6. i) Nach expedit (spätl. convenit, schickt sich, passt), sufficit (spätl. st. des Infin.), und vielen unpersönlichen Redensarten, als: consentaneum, conveniens u. inconveniens (spätl.), congruens u. incongruens (spätl.), rectum, aequum, iniquum (spätl.), injustum (spätl.), verum est, veri simile non est, probabile non est (Gell. 3. 19, 4), (mihi) integrum non est, es steht (mir) nicht frei, credibile u. incredibile est (beide selt.), facile u. difficile (beide spätl.), rarum (erst seit Quintil.), inusitatum est (C. Man. 21, 61), magnificum u. gloriosum est (C. Divin. 2. 2, 5), in aliquo positum est, satis est, satius est (Lact. 6. 20, 25); miserum est (Spart. Pesc. 3); häufig nach Komparativen mit nihil oder quid?, als: nihil certius est, nihil majus est, quid melius est, quam ut; oft auch non tam . est, ut oder quid tam est ut? Tac. A. 3, 69 neque expedire, ut ambitione. . trahatur. Justin. 34. 1, 7 expedire omnibus dicunt, ut singulae civitates suas leges habeant. Mit ne: Justin. Inst. 1. 8, 2 expedit rei publicae, ne sua re quis male utatur. (Ne, weil in dem Hauptsatze eine prägnante Bedeutung liegt: es nützt dem Staate und desshalb liegt ihm daran oder strebt er darnach, dass nicht.) C. Ph. 7. 2, 4 qui convenit, ut, qui populares fuerunt, iidem . . improbos se quam populares esse malint. Tac. dial. 32 princ. nec quisquam respondeat sufficere, ut ad tempus . . doceamur. Plin. ep. 9. 21, 3 interim sufficit, ut exorari te sinas. 9. 33, 11 quanquam non est opus, adfingas aliquid aut adstruas; sufficit, ne ea, quae sunt vera, minuantur. (Ne, weil sufficit in prägnantem Sinne genommen ist es genügt dafür zu sorgen, dass nicht.) Pl. Bacch. 139 ff. non par videtur, neque sit consentaneum, |.. una paedagogus ut siet. C. Fin. 3. 20, 68 consentaneum est huic naturae, ut sapiens velit gerere et administrare rem publicam. Lact. epit. 68, 23 est convenientius, ut deus omnia fecerit. Ira dei 3, 1 est inconveniens deo, ut . sit praeditus. Gell. 4. 17, 13 congruens est, ut . . dici oporteat. 17. 8, 13. Lact. 4. 27, 7. 7. 26, 17. 2. 17, 6 esse perversum et incongruens, ut simulacrum hominis colatur. 4. 30, 6. Ter. Heaut. 79 rectumst, ego ut faciam; non est, te ut deterream. C. Tusc. 3. 29, 73 rectum et verum aequum) (est), ut eos, qui nobis carissimi esse debeant, aeque ac nosmet ipsos amemus. Pl. Rud. 1230 aequom videtur tibi, ut, alienum quod est, meum esse dicam? Trin. 119 ff. erst Acc. c. Inf., dann ut. Gell. praef. 16 aequum esse puto, ut considerent u. Spätere. Lact. 6. 23, 29 iniquum est, ut id exigas. Augustin. C. D. 19, 21 injustum esse, ut homines hominibus dominantibus serviant. C. Lael. 14, 50 concedetur verum esse, ut bonos boni diligant. Nep. 23. 1, 1 si verum est, quod nemo dubitat, ut populus R. omnes gentes virtute superarit. So auch C. Lael. 4, 14 sin illa veriora, ut idem interitus sit animorum et corporum. 16, 57. R. Am. 41, 121 non est veri simile, ut Chrysogonus horum litteras adamarit. Sull. 20, 57. Sest. 36, 78 an verisimile est, ut civis R. cum gladio in forum descen

=

[ocr errors]
« ForrigeFortsæt »