Billeder på siden
PDF
ePub

648. Plin. ep. 10. 56, 1 cupere universos, ut a me rationes coloniae legerentur. 5. 17, 6 mireque cupio, ne nobiles nostri nihil in domibus suis pulchrum nisi imagines habeant. Liv. 34. 27, 3 quoniam, ut salvum vellent tyrannum, sperare non poterat u. Sen. controv. 4 (9). 25, 18. Sen. ad Polyb. de cons. 18 (37), 6. Justin. 5. 3, 3. (Aber C. Lael. 19, 68 novitates, si spem afferunt, ut tanquam in herbis non fallacibus fructus appareat, non sunt illae quidem repudiandae ist so zu erklären: neue Bekanntschaften, wenn sie zu Hoffnungen berechtigen, nämlich so, dass die Frucht sich deutlich zu erkennen gibt; der Satz: ut, appareat ist nicht als Objekt von spem afferunt anzusehen, sondern als Folgesatz, der die Erklärung dieser Worte enthält; vgl. Lahmeyer [u. besonders C. F. W. Müller in Cic. Lael. v. Seyffert 2 S. 428 ff.] z. d. St.)

Anmerk. 2. Über ut c. conj., das von einem zu ergänzenden Verb des Wünschens abhängig ist, s. §. 47.

k) Nach den Verben: mereo(r), promereo, emereo, dignus sum. Pl. Epid. 5. 2, 47 merui, ut fierem. Aul. 2. 2, 45. Ter. Andr. 1. 5, 46 esse meritum, ut memor esses sui. C. de or. 1. 54, 232 (Socrates) respondit sese meruisse, ut amplissimis honoribus et praemiis decoraretur u. Spät. Vell. 2. 12, 5 hac victoria videtur meruisse Marius, ne ejus nati rem publicam paeniteret. Pl. Men. 1100 promeruisti, ut ne quid ores, quod velis, quin impetres. C. Q. fr. 1. 10, 30 si in promerendo, ut tibi tanti honores haberentur fuisti omnium diligentissimus. Lact. 4. 25, 6 emerere, ut fiat aeternus. Pl. Mil. 1140 non sum dignus prae te, ut figam palum in parietem. Dann erst seit Livius 24. 16, 19 digna res visa, ut simulacrum celebrati ejus diei Gracchus . . pingi juberet (wo die gewöhnliche Konstruktion mit qui nicht anwendbar war). Quintil. 8. 5, 12 führt aus einem Schriftsteller an: eras dignus, ut haberes integram manum. 12. 11, 24 u. a. Spätere.

§. 186. Bemerkungen zu dem §. 185. 1)

1. Ausser den im vorigen Paragraph erwähnten Verben, die mit ne verbunden werden, gibt es noch andere, welche negativen Sinn haben und, indem sie prägnante Bedeutung annehmen, eine Wirkung ausdrücken können, z. B. Liv. 36, 25, 8 propinquae clade urbis ipsi, ne quid simile paterentur. effugerunt (i. e. effugientes effecerunt, ne), ubi v. Weissenb. Tac. H. 3, 39 parum effugerat, ne dignus crederetur. C. de or. 2. 59, 239 vitandum est oratori utrumque, ne aut scurrilis jocus sit aut mimicus (i. e. vitando efficiendum, ne). or. part. 17, 60. Cornif. ad Her. 2. 14, 21. Liv. 42. 40, 10 haec ne dicerentur a me, uno modo vitare potuisti. Über die Verben des Verhinderns u. s. w. s. §. 190. Zuweilen werden aber auch ebenso affirmative Verben oder Ausdrücke in prägnanter Bedeutung mit ne verbunden. Caes. B. G. 1. 4, 2 per eos, ne causam diceret, se eripuit (durch diese sich befreiend bewirkte er, dass er sich nicht zu verantworten brauchte). C. Sest. 8, 18 ab iis se ereptum, ne de ambitu causam diceret, praedicabat. Liv. 38. 52, 10 tum quoque, si se appellet, auxilio ei futurum, ne causam dicat (i. e. se auxilio sua effecturum, ne). 33. 7, 13. 5. 33, 11 quos (Raetios) loca ipsa

1) Vgl. Draeger II, S. 285. 275 ff.

efferarunt, ne quid ex antiquo praeter sonum linguae, nec eum incorruptum, retinerent (i. e. quos loca ipsa efferando effecerunt, ne).

2. Bei den Verben des Bewirkens, Wollens, Bittens, Forderns, Erinnerns, Rathens, Auftragens, Aufforderns u. s. w. wird nicht selten der blosse Konjunktiv ohne ut gesetzt.

a) Vorklassisch; seltener ist die Weglassung von dem ut, das eine aus dem Hauptsatze hervorgehende Wirkung ausdrückt 1): Adhortor Ter. Eun. 583. Adigo Pl. Rud. 680. Cave, caveto Cato, Pl., Ter. Conduco Pl. Epid. 2. 3, 11. Conjuro Merc. 536. Considero Cato R. R. 5, 2. Curo ib. 73 u. adcuro Pl. Bacch. 550. Decerno Poen. 2, 53. Decet Poen. prol. 22. Dico Stich. 624. Do Cato R. R. 73. Pl. Amph. 12. Poen. prol. 108. Edo Enn. Alexandri fr. 1, 66. Facio Cato R. R. 5, 6 u. 7. Pl. Merc. 895 u. s. oft. Impetro Pl. Trin. 591. Cas. 2. 3, 53. Jubeo Stich. 396. Pers. 605. Men. 955. Rud. 707. Ter. Eun. 691 f. u. s. Licet Cato R. R. 83 u. s. u. Andere. Mando Pl. Merc. 428. Necesse est u. oportet s. §. 187, c). Opus est Pl. Merc. 1004. Optumum est Epid. 1. 1, 57 u. s. Potin (= potisne est vgl. §. 185, a) Pers. 297. Cas. 3. 6, 10. Quaeso Ter. Ad. 247 f. Rogo Pl. Pers. 634. Sino Cato R. R. 24. Pl. Pseud. 477 u. s. Ter. Andr. 900. Suadeo Trin. 681. Video Cato R. R. 1, 4. Pl. Poen. 3. 2, 1. Amph. 629. Asin. 755. Volo Cato R. R. 43, 2. 46, 2. Pl. Mil. 300 u. s. oft u. Ter. Nolo Pl. Pers. 245 u. s. Ter. Andr. 819 u. s. Malo Pl. Bacch. 1074 u. s.

seo.

[ocr errors]
[ocr errors]

b) Klass. u. nachklass.: Cave, cavete. C. Fam. 9. 24, 4 cave, si me amas, existimes me . . abjecisse curam rei publicae u. sonst u. A. Censeo regelmässig in dieser Form, sonst höchst selten. C. Ac. 2. 30, 97 tribunum aliquem censeo adhibeant. Sall. C. 52, 26 misereamini cenLiv. 36. 7, 17. Hor. ep. 1. 14, 44 censebo exerceat. Liv. 2. 48, 2 censuit occuparent. C. Verr. 2. 32, 78 concedo, forsitan aliquis ejusmodi quippiam fecerit. Catull. 113, 5. Contendo Apul. Met. 2, 18. Curo C. Fam. 2. 8, 1. Phaedr. 5. 2, 6. Petron. 58. Do operam Planc. b. C. Fam. 10. 21, 6. Pompej. b. C. Att. 8. 6, 2. Decerno Sall. C. 29, 2. Denuntio C. Verr. I. 1, 12 §. 36. Liv. 6. 17, 8; 39. 54, 11. Deprecor Justin. 12. 8, 10. Edico Verg. A. 10, 258. Liv. 3. 20, 4 u. s. Efflagito Tac. A. 4, 74. Extorqueo Apul. Met. 8, 7. C. Fam. 6. 10, 6 fortem fac animum habeas u. s. oft. Sall. C. 44, 5 fac cogites. Hortor Caes. B. C. 1. 21, 4 u. A. Adhortor Liv. 6. 15, 5. Cohortor Caes. B. C. 2. 33, 2. B. G. 4. 21, 8 huic imperat, quas possit adeat civitates. 7. 86, 2 u. A. Jubeo B. Alex. 73. B. Hisp. 27. Ov. Am. 1. 4, 29 u. s. Liv. 30. 19, 2 u. s. u. Sp. Licet C. R. Am. 11, 31 licet omnes in me terrores periculaque impendeant omnia, succurram u. s. sehr häufig. Liv. 22. 39, 20 malo te sapiens hostis metuat quam stulti cives laudent u. A. Caes. B. G. 3. 11, 2 huic mandat, Remos. . adeat u. A. C. Catil. 2. 9, 20 eos hoc moneo, desinant furere. Über necesse est s. §. 187, c). Obtundo, liege in den Ohren, bitte, Apul. Met. 9, 23 extr. Oportet s. §. 187, c). Opus est nur Plin. ep. 9. 33, 11. Opto Verg. A.4, 24. Ov. Tr. 2, 57. Oro C. Att. 3, 1 oro des operam, ut me statim consequare u. A. Pepigi nur Tac. A. 12, 15. Patior nur Apul. Met. 1, 26. Permitto Sall. C. 45, 1

1) S. Holtze §. 166 sqq.

cetera, uti facto opus sit, ita agant permittit. Liv. oft. Perpello nur Tac. H. 4, 20. Persuadeo nur Sall. J. 35, 2. Peto C. Fam. 13, 34 magnoque opere abs te peto, cures, ut ctt. ebenso 13, 39. Caes. B. G. 7. 63, 4. Placet Apul. Met. 4, 9 extr. Porrigit bibam 2, 16 princ. Postulo Caes. B. G. 4. 16, 3. Nep. 7. 4, 1 u. A. Praecipio Sall. J. 28. 1. Liv. 44. 27, 9. Apul. Met. 5, 13 in. Precor Hor. C. 1. 2, 30 u. s. Ov. F. 4, 247. Quaeso Brut. et Cass. b. C. Fam. 11. 3, 4. Liv. 10. 13, 13. Reliquum est, tuam profectionem amore prosequar C. Fam. 15. 21, 6 nach Med. Bas. vgl. 9. 9, 3. Rogo Caes. B. G. 1. 20, 5. Brut. et Cass. b. C. Fam. 11. 2, 3. Plin. ep. 1. 24, 2. Impr. sine, sinite Verg. A. 2, 669. Hor. ep. 1. 16, 70. 17, 32. Liv. 8. 38, 13 sine modo, sese praeda praepediant. Suadeo C. Fam. 7. 7, 1. Nep. 9. 4, 1. Petron. 35. Vetabo Hor. C. 3. 2, 26. Tib. 2. 6, 36. Volo, se efferat in adulescente fecunditas, C. de or. 2. 21, 88 u. s. oft u. Andere; ganz gewöhnlich nach velim, nolim, malim, vellem, nollem, mallem, als: velim, nolim, malim scribas, vellem, nollem, mallem scripsisses. C. Att. 2. 1, 6 nolim ita existimes u. s. vgl. §§. 52, 1 und besonders 127, 11. S. 527.

Anmerk. Dass viele der genannten Verben mit dem Infinitive oder mit dem Acc. c. Inf. verbunden werden, haben wir §§. 124 u. 126 gesehen, vgl. das Lat. Wortverzeichniss, wo sie einzeln aufgeführt sind.

3. Permitto und concedo in der Bedeutung erlaube, gestatte, lasse zu werden in der klassischen Sprache mit ut, neg. ne, selten mit dem Infinitive verbunden. C. Verr. 5. 9, 22 ut jam ipsis judicibus sine mea argumentatione conjecturam facere permittam (hier wegen des vorhergehenden ut). Nep. 9. 4, 1 ut ei permiserit, quem vellet, eligere. Verg. A. 9, 240 si fortuna permittitis uti. Liv. 24. 16, 17. 25. 18, 12 u. Spätere häufiger. Wie permitto, so auch remitto, aber nur Ov. M. 11, 376 nec res dubitare remittit. Permitto mit Acc. c. Inf. seit Tac. H. 1, 47 Otho concedi corpora sepulturae ornarique permisit, so 4, 22. A. 1, 72. 14, 12. Suet. Aug. 65. Dom. 13 Domitianus statuas sibi in Capitolio non nisi aureas et argenteas poni permisit u. s. u. a. Spätere. Lucr. 1, 831 quam Grai memorant nec nostra dicere lingua | concedit nobis patrii sermonis egestas. Klass. concedo c. inf. wol nur im Passiv. C. Tusc. 5. 10, 31 haec loqui . . concedi nullo modo potest. Caes. B. G. 6. 20, 3 de re publica nisi per concilium loqui non conceditur. Catull. 64, 69. Hor. A. P. 372 mediocribus esse poëtis | non homines, non di . . concessere. Curt. 8. 8 (26), 3. Suet. Jul. 75. Tib. 31. Stat. Th. 6, 134 u. A. Regelmässig concessum est licet. C. Tusc. 2. 23, 55 ingemiscere non nunquam viro concessum est. Br. 11, 42 concessum est rhetoribus ementiri in historiis. Lael. 12, 43 ut ne quis concessum putet amicum vel bellum patriae inferentem sequi. (Hingegen Liv. 4. 43, 2 ut ovans urbem intraret, concessum est (wurde ihm gestattet; der Inf. würde hier unpassend sein). Nach Griechischer Konstruktion findet sich concedere auch mit dem Dative des Partizips verbunden. C. Tusc. 2. 7, 19 (Philoctetae) concedendum est gementi. Off. 1. 21, 71 iis forsitan concedendum sit rem publicam non capessentibus, qui excellenti ingenio doctrinae sese dediderunt. So пρÉπει μοι ἀγαθῷ ὄντι u. ἀγαθῷ εἶναι. 1)

1) S. Kühner Ausf. Gramm. der Griech. Spr. 2, Th. II, §. 482, 9.

=

4. Impero und postulo werden mit dem Acc. c. Inf. verbunden 1), wenn das davon abhängige Verb ein Passiv oder Deponens ist, selten, besonders bei impero, wenn es ein Aktiv ist. C. Att. 2. 4, 1 pro eo (Serapionis libro) tibi praesentem pecuniam solvi imperavi. Verr. 5. 27, 69 eodem ceteros piratas condi imperarat. (§. 68 persönlich wie jubeor: in has lautumias, si qui publice custodiendi sunt, deduci imperantur, wie Hor. ep. 1. 5, 21.) 5. 56, 146 ipsos in lautumias abduci imperabat. Catil. 1. 11, 27 non hunc in vincula duci imperabis? Sull. 15, 42. Caes. B. G. 5. 1, 3 actuarias imperat fieri. 5. 7, 6. 7. 60, 3 quinque cohortes de media nocte proficisci imperat. B. C. 3. 42, 2. Hirt. B. G. 8. 37, 2. B. Alex. 19. B. Afr. 66 sequi. Curt. 10. 1, 19 m. akt. und pass. Inf. esse und deduci; so auch Suet. Tib. 57 recipere u. duci. Sen. ira 3. 19, 3. Suet. Aug. 27 u. s. oft u. a. Spätere. Poet. Lucr. 5, 671 mit aktiv. Inf. cadere. Verg. A. 3, 464. 11, 59. Ov. F. 6, 686. Postulo m. acc. c. inf. häufig bei Plaut., selbst bei gleichem Subjekte, wie Trin. 237 postulat se hominem in plagas conicere. Rud. 990 piscatorem te esse postulas u. s., mit d. Inf. Fut.: Rud. 544 jam postulabas te.. totam Siciliam devoraturum. Pseud. 378 qui me tui misereri postulas. Mil. 302 jam mihi nil credi postulo. Truc. 5, 36 si te amari postulas. Ter. Ad. 200 emptam postulat sibi tradier. 879 a meis me amari

[ocr errors]

postulo. C. Inv. 1. 32, 53 postulabimus nobis illud concedi. Caecil. 11, 34 si tibi indicium postulas dari. Verr. 3. 60, 138 hic postulat se Romae absolvi. Quintil. 18, 56 tu id tibi arrogas et concedi postulas u. s. Bei gleichem Subjecte zuweilen auch im Aktive mit Acc. c. Inf. nach Analogie von volo me esse clementem (§. 127, A. 4): C. de or. 1. 22, 101 quis nostrum tam impudens est, qui se scire aut posse postulet? Nep. 18. 8, 2 illa phalanx non parere se ducibus, sed imperare postulabat. Aber auch bei nicht gleichem Subj. Justin. 10. 2, 3 hanc patrem cedere sibi sicuti regnum Dareus postulaverat. Expostulo m. acc. c. inf. Tac. H. 1, 82. A. 15, 17. Posco. C. Parad. 1. 1, 6 dicam brevius, quam res tanta dici poscet (A. B. V potest). Hor. A. P. 339. Sen. controv. 1, 8. Justin. 42. 1, 2. Lact. 6. 20, 13. Flagito Plin. 34, 8 (19) §. 6 (62) ut reponi apoxyomenon flagitaverit. 35 §. 65. Suet. Claud. 15. Nero 44. Apul. Met. 3, 6. Exigo Calig. 43 extr.

5. Das Verb persuadere hat in der Bedeutung Einen zu Etwas überreden nach §. 185, e) immer ut, in der Bedeutung Einen von Etwas überzeugen nach §. 126, c) immer den Acc. c. Inf. bei sich, als: Nep. 14. 10, 3 Mithridates persuasit Datami se infinitum adversus regem (Persarum) suscepisse bellum. Auf gleiche Weise haben die Verben moneo und admoneo in der Bedeutung Einen zu Etwas ermahnen nach §. 184, d) immer ut, in der Bedeutung erinnern, d. h. erinnernd sagen nach §. 126, c) immer den Acc. c. Inf. bei sich, als: Caes. B. C. 3. 89, 3 (Caesar) monuit victoriam in cohortium virtute constare. Das Verb cogere, zwingen, wird häufiger mit dem Infinitive (§. 125, 4) als mit ut §. 184, e) verbunden; durch ut wird das Objekt nachdrücklicher hervorgehoben, vgl. C. de or. 3. 3, 9 tenemus memoria Q. Catulum esse coactum, ut vita se ipse privaret und §. 12 si qua te fortuna ab atro

[ocr errors]

1) Vgl. Holtze I, p. 254 sq. u. p. 266. Draeger II, S. 387 ff.

citate mortis vindicasset, eadem esse te funerum patriae spectatorem coëgisset. S. auch §. 124, A. 2. S. 496.

Viele Verba sentiendi und declarandi, welche als solche den Acc. c. Inf. bei sich haben, werden, wenn ihr Objekt eine erstrebte Wirkung bezeichnen soll, mit ut verbunden, als: Dicam tuis, ut eum describant ad teque mittant C. Fam. 12. 17, 2 vgl. Att. 11. 7, 2. 16. 16, 5. Caes. B. G. 3. 3, 3. C. Att. 13. 45, 1. Deliberantibus Pythia respondit, ut moenibus ligneis se defenderent Nep. 2. 2, 6 u. s. o. Vgl. ausserdem die §. 185 u. §. 124, A. 2 angeführten Verben und das latein. Wortverzeichniss.

§. 187. b) Die aus dem Hauptsatze hervorgehende Wirkung.

Eine aus dem Hauptsatze hervorgehende Wirkung drückt der Substantivsatz aus:

a) nach den Verben facio, wenn der Nebensatz nicht eine erstrebte Wirkung, sondern nur das durch das Bewirken erzeugte Ergebniss bezeichnet, und committo, begehe, verschulde, non committo, lasse nicht zu, lasse es nicht dahin kommen. C. Att. 2. 20, 1 alterum facio, ut caveam; alterum, ut non credam, facere non possum. Verr. 1. 8, 22 splendor vester facit, ut peccare sine summo rei publicae detrimento ac periculo non possitis. Off. 2. 14, 50 sordidum ad famam (sc. est) committere, ut accusator nominere. Leg. 1. 13, 37 vereor committere, ut non bene provisa et diligenter explorata principia ponantur.

Anmerk. 1. Facio mit Acc. c. Inf. s. §. 126, 2, e). Facere, in der Bedeutung thun mit ut dient oft zur Umschreibung eines einfachen Verbs: facio, ut; faciendum est, ut, faciendum mihi puto, ut. Diese Umschreibung, sowie auch die mit non committo, ut, committendum non est, ut, committendum non putavi, ut ist besonders bei Cicero sehr häufig. Diese Ausdrücke werden statt eines einfachen Verbs besonders aus dem Grunde gebraucht, theils um die Handlung des Nebensatzes hervorzuheben, theils, so namentlich bei Cicero, um der Rede grössere periodische Fülle zu geben. Cato R. R. 5, 6 aratra vomeresque facito uti bonos habeas. C. Tusc. 5. 4, 11 fecimus et alias saepe et nuper in Tusculano, ut ad eam consuetudinem disputaremus. Cato m. 12, 42 invitus feci, ut L. Flaminium e senatu eicerem. Fam. 1. 7, 1 facio libenter, ut per litteras tecum quam saepissime colloquar. 3. 8, 1 faciendum mihi putavi, ut tuis litteris brevi responderem. Vat. 9, 21 quod invitus facio, ut recorder ruinas rei publicae u. s. Caes. B. G. 1. 46, 3 Caesar committendum non putabat, ut, pulsis hostibus, dici posset eos abs se per fidem in colloquio circumventos. Ähnliche Umschreibungen haben wir §. 52 beim Imperative gesehen.

b) Nach efficere, beweisen, efficitur, (inde, hinc, ex hoc, ex quo efficitur), sequitur, consequens est, nascitur (st. sequitur, vereinzelt), es folgt daraus, qui probari potest?, wie lässt sich beweisen? folgt bald ut (ut non), bald der Acc. c. Inf. C. Leg. 1. 8, 25 ex quo efficitur illud, ut is agnoscat deum, qui, unde ortus sit, quasi recordetur ac noscat. Tusc. 1. 8, 16 ut (gesetzt) non efficias, quod vis; tamen mors ut malum non sit, efficies. 1. 24, 57 ex quo effici vult Socrates, ut discere nihil aliud sit nisi recordari. 5. 38, 110 ex quo effici putat ille, quod quaerimus, ut sapiens semper beatus sit. Fin. 2. 8, 24 ex quo efficitur, non, ut voluptas ne sit voluptas, sed ut voluptas non sit summum bonum. (Hier steht zuerst ne, um auszudrücken um nicht zu sagen: hieraus folgt, um nicht zu sagen, das Vergnügen bestehe überhaupt nicht, wohl

« ForrigeFortsæt »