Fam. 13. 11, 1. Liv. 42. 3, 7. Digesta, vgl. Fest. p. 322a, 21. (Mit et als sprüchwörtlich C. Fam. 13. 50, 2.) Rūta caesa, Ausgegrabenes und Gefälltes, rohes Material, C. Top. 26, 100. Or. part. 31, 107. Scaev. Dig. 50. 26, 241, vgl. Fest. p. 262b, 15 sqq. (Mit et C. de or. 2. 55, 226 ne in rutis quidem et caesis wegen des dazwischenstehenden quidem.) Endlich bei vielen anderen, zum Theil sprüchwörtlichen Ausdrücken. C. Fam. 12. 25, 3 inde ventis remis in patriam omni festinatione properavi. Tusc. 3. 3, 6 omnibusque opibus viribus elaborandum est (mit aller Kraft und Macht). (Aber mit atque 3. 11, 25.) Ter. Heaut. 904 dictum factum. (Aber mit ac Andr. 381.) Equis viris C. Fam. 9. 7, 1 (sprüchwörtlich mit aller Macht); aber eigentlich C. Ph. 8. 7, 21 ut armis equis viris D. Bruto subveniremus. Sall. J. 51, 1 arma tela, equi viri, hostes atque cives permixti. 97, 5 equites pedites permixti. Liv. 44. 1, 6 cum arma, viros, equos inspexisset. 21. 28, 2 nautarum militum (ubi v. Weissenb.). 36. 18, 1 arma tela. u. dgl. So auch: Liv. 3. 37, 7 hi ferre agere plebem plebisque res (plündern). (Aber 33. 13, 10 quae ferri agique possent.) = e) Bei der Aufzählung mehrerer Gegenstände werden die Wörter: reliqui, ceteri, alii, multi, omnes, cuncti und ähnliche gewöhnlich ohne die Konjunktion que angereiht, wenn sie kollektive Bedeutung haben, d. h. wenn man in diesen Ausdrücken alles das, was ausser dem Erwähnten noch zu erwähnen war, zusammenfassen will. Schon Ter. Ad. 990 si ob eam rem vobis mea vita invisa. . est, | quia non justa injusta, prorsus omnia omnino obsequor. C. Tusc. 4. 27, 59 ad metum, libidinem, reliquas. 4. 31, 66 sint sane ista bona, quae putantur, honores, divitiae, voluptates, cetera. 5. 37, 107 Clitomachus, Philo, Antiochus, Posidonius, innumerabiles alii. 41, 120 divitiis, bonae valetudini, ceteris rebus generis ejusdem. Off. 3. 10, 43 honores, divitiae, voluptates, cetera generis ejusdem. Mit folgendem Relativsatze Tusc. 3. 34, 81 certae scholae sunt de exsilio, de interitu patriae, de servitute, de debilitate, de caecitate, de omni casu, in quo poni solet nomen calamitatis. Sall. C. 57, 1 de Lentulo, Cethego, ceteris, quos supra memoravi, supplicium sumptum. C. Ph. 2. 12, 30 Brutorum, C. Cassii, Cn. Domitii, C. Trebonii, reliquorum. . causam. Leg. 3. 9, 20 quid jam de Saturnio, Sulpicio, reliquis dicam. N. D. 3. 14, 37. Or. 31, 109. Sall. C. 15, 1 (ubi v. Kritz). 21, 2; 48, 4. Ebenso im Griechischen bei äλλot, älλa, tà älλa, Etepo u. s. w.1) (Aber C. Tusc. 4. 7, 16 et similia. Ib. et cetera ejusmodi. 5. 4, 10 et cuncta caelestia. 5. 5, 13 reliquaeque virtutes. Fin. 5. 12, 35 et reliquae partes. N. D. 3. 18, 47 et ceteris. Sall. 52, 36 aliaque. Öfters wird auch omnes, omnia der asyndetischen Zusammenstellung vorausgeschickt. C. Verr. 4. 54, 120 aedificiis omnibus, publicis privatis, sacris profanis, sic pepercit. Ph. 10. 9, 19 omniaque ad eorum voluntatem nostra, dicta facta, referuntur. Cluent. 54, 148 omnes, viri mulieres, liberi servi, in judicium vocantur. Fam. 5. 8, 5 in omnibus, publicis privatis, forensibus domesticis, tuis amicorum, hospitum clientium tuorum negotiis. Über Tusc. 1. 26, 64. Fam. 5. 8, 5 s. unt. c). II. Die adversativen Konjunktionen werden weggelassen: 1) S. Kühner Ausf. Gramm. der Griech. Spr. 2 II, §. 546 S. 861. a) Wenn einem vorangehenden affirmativen Worte ein verneinendes oder ein verneinendes einem affirmativen entgegengestellt wird: was dann geschieht, wenn das affirmative Wort nachdrücklich hervorgehoben werden soll; in diesem Falle steht immer die Negation oder das negative Wort ohne sed oder autem, im Deutschen aber übersetzt man die Negation durch nicht aber, und nicht. Schon Pl. Mil. 208 incoctum non expromet, bene coctum dabit. Pseud. 329 nolo victumas, mininis me extis placari volo. Ter. Hec. 142. Am Häufigsten findet sich dieses Asyndeton bei Cicero. C. Lael. 5, 19 ex propinquitate benevolentia tolli potest, ex amicitia non potest. Cat. m. 23, 84 commorandi natura diversorium nobis, non habitandi locum dedit. R. Am. 24, 67 nolite putare eos perterreri Furiarum taedis ardentibus; sua quemque fraus et suus terror maxime vexat. Fam. 9. 26, 4 non multi cibi hospitem accipies, multi joci. Tusc. 1. 14, 31 ergo arbores seret diligens agricola, quarum adspiciet bacam ipse nunquam; vir magnus leges, instituta, rem publicam non seret? 31, 77 diu mansuros ajunt animos, semper negant. 48, 116 rationes. . defuerunt, ubertas orationis non defuit. 2. 14, 34 possunt non poterunt? 3. 17, 36; 3. 18, 40; 5. 32, 90 potuit non poterunt? 1. 24, 59 non quaero, quanta memoria Simonides fuisse dicatur; de communi hominum memoria loquor. Mil. 9, 26 dictitabat consulatum Miloni eripi non posse, vitam posse. Planc. 24, 60 honorum gradus summis hominibus et infimis sunt pares, gloriae dispares. Cluent. 6, 17 non essem ad ullam causam idoneus, si hoc..ego.. non viderem; facile intellego non modo reticere homines parentum injurias, sed etiam animo aequo ferre oportere (aber ich sehe ein). Fam. 4. 9, 2 dicere fortasse, quae sentias, non licet, tacere plane licet. 4. 10, 13 insignia virtutis multi etiam sine virtute assecuti sunt, talium virorum tanta studia sola virtus potest (sc. assequi). So auch wenn nach si, quasi die richtige Annahme mit der Negation an die vorhergehende falsche angereiht wird, wie Tusc. 2. 12, 29 quasi de verbo, non de re laboretur. [Doch ist in diesem Falle häufiger et non, ac non, wie Fam. 3. 2, 6 si res verba desideraret ac non per se ipsa loqueretur. R. Am. 33, 92. Verr. 3. 48, 113. Sall. C. 52, 15 quasi vero mali tantummodo in urbe et non per totam Italiam sint (ubi v. Kritz). J. 4, 8. Vgl. §. 157 Anm.] Auch gehört hierher die Entgegenstellung durch die Worte non item, welche an das Ende des Satzes ohne Wiederholung des Verbs gesetzt zu werden pflegen, als: spectaculum uni Crasso jucundum, ceteris non item C. Att. 2. 21, 4, s. §. 149, A. 3. S. 621. Nothwendig ist aber die Wiederholung des Verbs, wenn das negative Glied vorangeht, wie Tusc. 4. 31, 67 contractionem animi recte fieri nunquam, elationem posse. (Zuweilen findet sich statt des Asyndetons ein adversatives Bindewort, wie Ter. Andr. 679 parum succedit, quod ago; at facio sedulo. C. Tusc. 5. 39, 114 Democritus alba et atra discernere non poterat, at vero bona mala. poterat, s. §. 163, 3). — Sall. C. 52, 6 non agitur de vectigalibus neque de sociorum injuriis; libertas et anima nostra in dubio est. J. 31, 25 non peculatus aerari factus est, neque per vim sociis ereptae pecuniae . .; hosti acerrimo prodita senati auctoritas. Liv. 3. 71, 6 non juvenem, vicesima jam stipendia merentem. 22. 51, 4 vincere scis, Hannibal, victoria uti nescis. Tac. H. 1, 8 vir facundus et pacis artibus, bellis inexpertus. Auch nach non modo (solum) selt. vgl. §. 159, Anm. 9. C. Off. 1. 22, 76 haec quidem res non solum ex domestica est ratione, attingit etiam bellicam. Liv. 24. 40, 13 ut non modo alius quisquam arma caperet. .; etiam ipse rex . perfugerit (ubi v. Weissenb.). 28. 39, 11 ut non modo nobis, (absit verbo invidia,) ne posteris quidem timenda nostris esset. Tac. A. 3, 19 non modo aput illos homines, qui tum agebant, etiam secutis temporibus. 4, 35 princ. quorum non modo libertas, etiam libido impunita. Hist. 2, 27 princ. nec solum apud Caecinam Fabii quoque Valentis copiae . . parebant. b) Auch können zwei affirmative Sätze asynde tisch einander entgegengestellt werden. C. Verr. 3. 28, 69 videbant Agyrinenses, quicquid ad eos recuperatores Apronius attulisset, illum perfacile probaturum; condemnari cum istius invidia infamiaque malebant quam ad ejus condiciones pactionesque accedere (aber dennoch wollten sie lieber u. s. w.). Divin. in Caecil. 2, 4 dicebant eos habere actorem (= patronum) Q. Caecilium. .; quo ego adjumento sperabam hanc a me posse molestiam demoveri, id mihi erat adversarium maxime sed quo ego ctt.). Caes. B. G. 1. 18, 1 Caesar celeriter concilium dimittit, Liscum retinet (sed L. ret.). 7. 50, 1 quom hostes loco et numero, nostri virtute confiderent. Liv. 2. 65, 2 consul sistit aciem; miles aegre teneri, clamare et poscere, ut perculsis instare liceat. c) Wenn zwei oder mehrere Satztheile in dem ersteren Satze ebenso vielen Satztheilen in dem letzteren Satze entgegengestellt werden. C. Tusc. 1. 45, 108 in Hyrcania plebs publicos alit canes, optimates domesticos. ND. 3. 36, 88 judicium hoc omnium mortalium est: fortunam a deo petendam, a se ipso sumendam esse sapientiam. Ac. 2. 5, 15 Plato reliquit perfectissimam disciplinam, Peripateticos et Academicos, nominibus differentes, re congruentes. III. Die disjunktiven Konjunktionen werden nur selten weggelassen. Pl. Trin. 210 falsone an vero laudent culpent, non flocci faciunt. Ter. Heaut. 643 melius pejus, prosit obsit, nihil vident, nisi quod lubet. C. Ac. 2. 29, 92 interrogati, dives pauper, clarus obscurus sit, multa pauca, magna parva, longa brevia, lata angusta. Q. fr. 3. 8, 4 velit nolit, scire difficile est. Hirt. B. G. 8., 20, 1 (castra) non longius ab ea caede abesse plus minus octo milibus dicebantur (mehr oder weniger). Hor. S. 2. 3, 248 ludere par impar (das Gerade oder Ungerade spielen). Phaedr. 2. 2, 2 a feminis utcunque spoliari viros, | ament amentur, nempe exemplis discimus. Sen. ep. 88, 13 scias ista nescias, fient. IV. Die kausalen Konjunktionen werden weggelassen: 1) Enim, nam. a) Oft im Anfange einer neuen Rede. C. Tusc. 2. 21, 47 quom igitur praecipitur, ut nobismet ipsis imperemus, hoc praecipitur, ut ratio coërceat temeritatem. Est in animis omnium fere natura molle quiddam. Off. 1. 29, 104 ut pueris non omnem ludendi licentiam damus, sed eam, quae ab honestis actionibus non sit aliena; sic in ipso joco aliquod probi ingenii lumen eluceat. Duplex est omnino jocandi genus: unum illiberale, petulans, flagitiosum, obscenum, alterum elegans, urbanum, ingeniosum, facetum. 1) 1) Vgl. Gernhard ad C. Off. 1. 28, 101 p. 115. b) Auch sonst. Schon Cato R. R. 1, 2 vicini quo pacto niteant, id animum advertito; in bona regione bene nitere oportebit. Pl. Mil. 207 eccere autem capite nutat; non placet, quod repperit. Quint. 1, 1 (res in civitate duae plurimum possunt:) summa gratia et' eloquentia, quarum alteram vereor, alteram metuo. Eloquentia Q. Hortensii ne me in dicendo impediat, nonnihil commoveor; gratia Sex. Naevii ne Q. P. Quintio noceat, id vero non mediocriter pertimesco. R. Am. 25, 70 supplicium in parricidas singulare excogitaverunt.. insui voluerunt in culleum vivos. 11, 30 quis ab his tot maleficiis sceleris abesse videtur? Tamen haec aliis nefariis cumulant atque adaugent; crimen incredibile confingunt, testes in hunc et accusatores hujusce pecunia comparant. ctt. Liv. 2. 10, 12 grata erga tantam virtutem civitas fuit; statua in comitio posita, agri quantum uno die circumaravit, datum. c) Bei den Demonstrativen: sic, talis, tantus u. s. w. wird häufig enim weggelassen, da dasselbe gewissermassen schon in den Demonstrativen liegt. C. Tusc. 4. 37, 79 (Alexander,) quom interemisset Clitum, familiarem suum, vix a se manus abstinuit; tanta vis fuit paenitendi. Off. 1. 40, 144 atque hoc idem Sophocles si in athletarum probatione dixisset, justa reprehensione caruisset; tanta vis est et loci et temporis ctt. Lael. 7, 23 quocirca et absentes assunt et egentes abundant et imbecilli valent et, quod difficilius dictu est, mortui vivunt; tantus eos honos, memoria, desiderium prosequitur amicorum (ubi v. Seyffert). Ebenso im Griech., als: Eur. Alc. 465 tolav Ehines davoñoa | μολπὰν μελέων ἀοιδοῖς. 1) d) Um den grundangebenden oder erklärenden Satz nachdrücklich hervorzuheben, tritt er oft als ein für sich bestehender ohne enim auf. Sall. C. 6, 7 post, ubi regium imperium in superbiam dominationemque convortit, immutato more annua imperia binosque imperatores sibi fecere; eo modo minume posse putabant per licentiam insolescere animum humanum. 7,5 talibus viris non labos insolitus, non locus ullus asper aut arduus erat, non armatus hostis formidulosus; virtus omnia domuerat. 17, 7 fuere, qui crederent M. Licinium Crassum non ignarum ejus consili fuisse; quia Cn. Pompejus invisus ipsi magnum exercitum ductabat, cujusvis opes voluisse contra illius potentiam crescere (i. e. nam, quia . . ductabat, cujusvis ctt.). 39, 4, ubi v. Kritz. 43, 4 Cethegus semper querebatur de ignavia sociorum . .; natura ferox, vehemens, manu promptus erat; maxumum bonum in celeritate putabat. J. 1, 4 sin (animus sc.) captus pravis cupidinibus ad inertiam et voluptatis corporis pessum datus est, perniciosa lubidine paulisper usus, ubi per socordiam vires, tempus, ingenium defluxere, naturae infirmitas accusatur; suam quisque culpam auctores ad negotia transferunt. 8, 1 Jugurthae non mediocrem animum pollicitando accendebant, si Micipsa rex occidisset, fore, uti solus imperi Numidiae potiretur; in ipso maxumam virtutem, Romae omnia venalia esse. 18, 6; 38, 2; 63, 6. 2) Igitur, ergo. Bei Angabe des Ergebnisses einer vorhergehenden Gedankenreihe. Das hier gebrauchte Asyndeton nennt Nägelsbach a. a. O. treffend 1) S. Kühner Ausf. Gramm. der Griech. Spr.2 II, §. 546, 5 ß) und d). Cic.) asyndeton summativum. Auch hier haben die Asyndeta wie I. e) eine kollektive, d. h. zusammenfassende, abschliessende Bedeutung. C. Verr. 2. 49, 120 quorum ex testimoniis cognoscere potuistis tota Sicilia per triennium neminem ulla in civitate senatorem factum esse gratis, neminem, ut leges eorum sunt, suffragiis, neminem nisi istius imperio aut litteris, atque in iis omnibus senatoribus cooptandis non modo suffragia nulla fuisse, sed ne genera quidem spectata esse, ex quibus in eum ordinem cooptari liceret, neque census neque aetates neque cetera Siculorum jura valuisse. So das Asyndeton vor einem neuen Satze, der das Ergebniss der vorhergehenden Entwickelung kurz zusammenfasst. Verr. 5. 31, 82 itaque excogitat rem singularem: naves. . removisset. Accipit naves sociorum atque amicorum Cleomenes Syracusanus. Sest. 31, 67 non est passus ille vir Fieri quaedam ad meliorem spem inclinatio visa est. Agr. 2. 5, 12 quom familiariter . . . Finem feci offerendi mei, ne forte mea sedulitas. . impudens videretur. Wenn solche Sätze mit ergo, igitur verbunden wären, so würden sie als logische Schlüsse erscheinen; es soll aber in denselben nur ein Summiren, Zusammenfassen ausgedrückt werden. — Die durch ergo zu erklärenden Asyndeta kommen in der Regel nicht bei selbständigen Sätzen vor, sondern bei solchen, welche den Schlussstein der Periode bilden. Verr. 4. 12, 29 quod quia vidisti plures scire, cogitasti, si ei reddidisses, te minus habiturum, rem nihilo minus testatam futuram; non reddidisti (= ergo non reddidisti). Prov. cons. 1, 1 si quis vestrum . exspectat, quas sim provincias decreturus, consideret ipse secum, qui mihi homines ex provinciis potissimum detrahendi sint; non dubitabit, quid me sentire conveniat, quom quid mihi sentire necesse sit, cogitarit. §. 178. Bemerkungen über die beiordnende Satzverbindung (Parataxe) an der Stelle der unterordnenden (Hypotaxe). 1) 1. Die parataktische Satzverbindung ist, wie es sich von selbst versteht, die ursprüngliche. Die Sätze werden anfänglich an einander gereiht, ohne Rücksicht, ob sie logisch, d. h. hinsichtlich des Gedankens, gleich oder verschieden sind. Bis zu dieser Periode aber reicht unsere Litteratur nicht zurück; denn auch die ältesten Schriftstücke, die auf uns gekommen sind, kennen schon die hypotaktische Satzverbindung. Aber auch in der Blütezeit der Römischen Litteratur begegnen uns Beispiele der parataktischen Satzverbindung an der Stelle der hypotaktischen, abgesehen von den §§. 170 ff. betrachteten Fällen, in welchen zwar ein logisches Verhältniss der Sätze des Grundes oder der Erklärung und der Folge durch eine grammatische Parataxe mit nam, enim u. s. w., itaque, igitur, ergo ausgedrückt wird. 1) Vgl. C. Fr. Hermann im Index scholar. semestr. aestivi 1850. Draeger II, S. 208 ff., der aber zwischen der natürlichen und künstlichen oder rhetorischen nicht unterscheidet und viele parenthetische Ausdrücke hierher rechnet. |