Billeder på siden
PDF
ePub

abeunt. Liv. 1. 13, 3 melius peribimus quam sine alteris vestrum viduae aut orbae vivemus. 21. 33, 6 icti forte aut vulnerati adeo consternabantur. 21. 53, 3 quid enim ultra differri aut teri tempus? 24. 16, 4 alii omnes caesi aut capti. (Aber 10. 36, 14 ita in medio caesi captique.)

6. Einer vorangehenden Negation wird häufig ein folgender Begriff oder Gedanke mit aut als Theil oder nähere Bestimmung untergeordnet, also non . . aut oder häufiger neque.. aut. Caes. B. G. 1. 31, 12 si qua res non ad nutum aut ad voluntatem ejus facta sit. Sall. C. 13, 3 non famem aut sitim neque frigus neque lassitudinem opperiri. Liv. 3. 42, 4 se natura loci ac vallo, non virtute aut armis tutabantur. 3. 16, 4 nemo tribunos aut plebem timebat. C. Tusc. 1. 13, 30 nec vero id collocutio hominum aut consensus effecit. Sall. C. 26, 2 neque illi tamen ad cavendum dolus aut astutiae deerant. So auch in Fragen und Vergleichen, in denen ein negativer Sinn liegt. Ter. Andr. 236 hocinest humanum factu aut inceptu? C. Tusc. 1. 11, 25 quo modo igitur aut cur mortem malum tibi videri dicis? Or. 8, 27 quonam igitur modo audiretur Mysus aut Phryx Athenis? Liv. 21. 2, 5 is hospitiis regulorum magis conciliandisque per amicitiam principum novis gentibus quam bello aut armis rem Carthaginiensem auxit (= non bello aut armis). 22. 9, 4 proelio magis ad eventum secundo quam levi aut facili affectus non levi aut facili).

[ocr errors]

Anmerk. 1. In der Dichtersprache wird bisweilen non oder nec aut st. nec.. nec gebraucht, indem die negative Bedeutung von non oder nec auch auf aut übergeht. Verg. A. 4, 339 neque ego hanc abscondere furto | speravi, ne finge, fugam, nec conjugis unquam | praetendi taedas aut haec in foedera veni (,,i. e. nec talem ego petii conjunctionem“ Wagner). 11, 737 at non in Venerem segnes nocturnaque bella, | aut, ubi curva choros indixit tibia Bacchi, exspectare dapes = nec segnes exspectare dapes). 847 neque hoc sine nomine letum per gentis erit aut famam patieris inultae. 12, 825 neu Troas fieri jubeas Teucrosque vocari, aut vocem mutare viros aut vertere vestem. Lucan. 1, 286 und sonst.

7. Durch aut . . aut wird, wie wir Nr. 1 gesehen haben, das Verhältniss der Disjunktion weit schärfer und bestimmter als durch das einfach stehende bezeichnet, da die Wechselbeziehung der Satzglieder auch äusserlich ausgedrückt wird, indem durch aut des ersteren Gliedes auf aut des letzteren hingewiesen wird. Zuerst wird durch aut.. aut eine strenge Ausschliessung ausgedrückt. Ter. Phorm. 483 aut vivam aut moriar. C. Tusc. 1. 7, 14 quasi non necesse sit, quicquid isto modo pronunties, id aut esse aut non esse. Ib. quom igitur dicis: „miser M. Crassus" aut hoc dicis: „miser est Crassus", aut nihil dicis omnino. Ac. 2. 30, 97 aut vivet cras Hermarchus aut non vivet.

8. Zuweilen werden aut. . aut auch so gebraucht, dass das eine Satzglied durch das andere nicht aufgehoben, sondern ein drittes ausgeschlossen wird. Hor. A. P. 333 aut prodesse volunt aut delectare poëtae. (Die Dichter wollen nicht bloss das Eine, das Andere aber nicht, sondern sie wollen zugleich Beides: den Lesern durch Belehrung nützlich sein und Ergötzung bereiten; um ein Drittes bekümmern sie sich nicht; ein Drittes ist also ausgeschlossen.) C. Tusc. 1. 15, 35 si, quorum aut ingenio aut virtute animus excellit, eos arbitramur, quia

natura optima sint, cernere naturae vim maxime. (Um das Wesen der Natur zu begreifen, ist zugleich eine hohe Begabung und eine sittliche Tüchtigkeit nöthig, nicht bloss die eine, die andere aber nicht.) Man. 11, 29 quae tanto sunt in hoc uno, quanta in omnibus reliquis imperatoribus, quos aut vidimus aut audivimus. (Ein Drittes gibt es nicht.) [Vgl. de or. 1. 13, 58, Verr. 5. 32, 83 quid primum aut accusem aut querar?]

9. Sowie bei dem einfachen aut (s. Nr. 4), ebenso findet auch nicht selten bei dem doppeltem aut ein Herabsteigen der Rede von einem Wichtigeren oder Umfassenderen zu einem Geringeren oder Beschränkteren statt, also: aut. . aut entweder. . oder doch, oder wenigstens. C. Tusc. 1. 1, 1 quom defensionum laboribus senatoriisque muneribus aut omnino aut magna ex parte essem aliquando liberatus. 1. 46, 110 gradietur ad mortem, in qua aut summum bonum aut nullum esse cognovimus (oder wenigstens). 3. 17, 38 aut in omni aut in magna parte vitae. 5. 30, 84 bonis aut omnibus aut maximis frui. Häufig werden die zwei- und besonders die mehrmals gesetzten aut da gebraucht, wo die Satzglieder nicht entgegengesetzte, sondern nur verschiedene Begriffe oder Gedanken enthalten. Ter. Andr. 57 ut animum ad aliquod studium adjungant, aut equos alere aut canes ad venandum aut ad philosophos C. Part. 14, 50 alii aut natura corporis aut consuetudine dolendi aut metu supplicii ac mortis vim tormentorum pertulerunt. Off. 1. 9, 28 aut inimicitias aut laborum aut sumptus suscipere nolunt, aut etiam neglegentia, pigritia, inertia, aut suis studiis quibusdam occupationibusve impediuntur.

10. Auch können zwei disjunktive Gedanken oder Begriffe einander so gegenüberstehen, dass der letztere dem ersteren untergeordnet ist, also: erstens aut, dann aut, oder erstens aut . . aut, dann entweder wieder aut. . aut oder nur aut; oder erstens aut, dann aut. . aut. C. de or. 1. 9, 35 assentior Crasso, ne aut de C. Laelii, soceri mei, aut de hujus generi aut arte aut gloria detraham (ubi v. Ellendt). 1. 42, 149 si aut mihi facere licuerit aut alius quispiam aut me impedito occuparit aut mortuo effecerit, ut ctt. Pis. 39, 94 res ipsa et rei publicae tempus aut me ipsum, quod nolim, aut alium quempiam aut invitabit aut dehortabitur. Sull. 19, 54 quid ergo indicat aut quid affert aut ipse Cornelius aut vos, qui ab eo haec mandata defertis? Ac. 2. 7, 22 quo modo aut geometres cernere ea potest, quae aut nulla sunt aut internosci a falsis non possunt, aut is, qui fidibus utitur, explere numeros et conficere versus? Quint. 2, 8 quid hoc iniquius aut indignius dici aut commemorari potest? Arch. 6, 12 ut a nullius unquam me tempore aut commodo aut otium meum abstraxerit aut voluptas avocarit aut denique somnus retardarit. Lael. 21, 77 sin autem aut morum aut studiorum commutatio quaedam facta erit, aut in rei publicae partibus dissensio intercesserit. (Die commutatio morum et studiorum steht der dissensio in r. p. partibus gegenüber.) 1) (Sest. 10, 24 si gladium parvo puero, aut si

[1) Vgl. dagegen, was C. F. W. Müller in Cic. Lael. v. Seyffert 2 p. 470 sagt.]

imbecillo seni aut debili dederis steht der parvus puer dem imbecillo et debili seni gegenüber, aber im ersten Satzgliede fehlt aut.)

11. Sowie einer vorangehenden Negation häufig ein folgender Begriff oder Gedanke mit dem einfachen aut als Theil oder nähere Bestimmung untergeordnet wird (s. Nr. 6), ebenso geschieht dieses mit dem doppelten aut. Pl. Bacch. 616 neque indignior, | quoi di bene faciant, nec quem homo aut amet aut adeat. C. de or. 1. 9, 35 s. Nr. 10. Catil. 1. 6, 14 quod ego praetermitto, ne in hac civitate tanti facinoris immanitas aut exstitisse aut non vindicata esse videatur. 15 ac jam illa omitto; neque enim sunt aut obscura aut non multa commissa. de or. 2. 45, 189 non mehercule unquam apud judices aut dolorem aut misericordiam aut invidiam aut odium excitare dicendo volui. Lael. 18, 65 neque vero . . aut fidus aut stabilis potest esse. Liv. 22. 8, 5 nec per occupatam armis Punicis Italiam facile erat aut nuntium aut litteras mitti. Curt. 4. 15, 28 nec aut Persae aut Macedones dubitavere, quin ipse rex esset occisus. Ebenso in Fragen und Vergleichungen, in denen ein negativer Sinn liegt. C. Sull. 19, 54. Ac. 2. 7, 22. Quint. 2, 8 s. Nr. 10. de or. 1. 9, 37 an vero tibi Romulus ille aut pastores et convenas congregasse aut Sabinorum conubia conjunxisse aut finitimorum vim repressisse eloquentia videtur? N. D. 1. 43, 121 quis (istas imagines) aut cultu aut religione dignas judicare (potest)? Arch. 6, 12 an tu existimas aut suppetere nobis posse, quod cotidie dicamus . aut ferre animos tantam posse contentionem? Off. 1. 15, 44 talis simulatio vanitati est conjunctior quam aut liberalitati aut honestati (= talis simulatio vanitati est conjuncta, liberalitati aut honestati non item).

[ocr errors]

Anmerk. 1. Neque aut.. aut und neque vel. vel (§. 169, 4) übersetzen wir gewöhnlich durch: und weder.. noch, so C. Cat. 1. 6, 15, Lael. 18, 65. Aber die pronominalen Negationen, wie nemo, nullus, nihil, nusquam, nunquam mit aut . . aut oder vel.. vel, Niemand, Keiner u. s. w. weder. noch, werden weit seltener gebraucht als nemo, nullus u. s. w. mit neque. neque, s. §. 149, Anm. 8. S. 626.

[ocr errors]

12. Aut verbindet sich mit folgenden Adverbien und Konjunktionen:

[ocr errors]

a) aut etiam, oder auch; aut. aut etiam. C. or. 3, 12 si modo sim aut etiam quicunque sim. Cels. 4, 18 qui intra verba desipiunt aut leviter etiam manu peccant. C. Divin. 2. 16, 55 conjectura omnis, in qua nititur divinatio, ingeniis hominum in multas aut diversas aut etiam contrarias partis saepe diducitur. Tusc. 5. 18, 51 quid ergo aut hunc prohibet aut etiam Xenocratem in virtute vitam beatissimam ponere? Off. 1. 9, 28 aut inimicitias aut laborem aut sumptus suscipere nolunt, aut etiam neglegentia, pigritia, inertia . . sic impediuntur, ut cett. u. s. o.; b) aut certe, oder sicherlich, oder wenigstens; aut.. aut certe. Cels. 1, 2 exercitationis plerumque finis esse debet sudor aut certe lassitudo. C. or. 3, 11 video hanc primam ingressionem meam aut reprehensionis aliquid aut certe admirationis habituram. Dolab. b. C. Fam. 9. 9, 1 tibi suadere, ut te aut cum Caesare nobiscumque conjungeres aut certe in odium referres;

c) aut.. aut modo, oder nur, Pl. Cas. 5. 4, 22 (29) si unquam posthac aut amasso Casinam aut occepso modo, | ne ut eam amasso (ne ut = nedum); Kühner, Ausführl. Grammatik der Latein. Sprache. II.

46

d) aut.. aut vero, oder fürwahr, um das zweite Satzglied hervorzuheben. C. Verr. 4. 35, 78 quem tibi aut hominem, invitis diis immortalibus, aut vero deum, tantis eorum religionibus violatis, auxilio futurum putas? de or. 1. 9, 36. Aber N. D. 2. 44, 115 aut vero alia quae natura.. haec efficere potuit? ohne vorangehendes aut;

c) aut adeo, sowol bei aufsteigender Rede (= oder sogar) als auch bei herabsteigender (= oder auch nur). Pl. Truc. 4. 3, 1 egone tibi male dicam aut tibi adeo male velim? Men. 827. Ter. Hec. 524 tu virum me aut hominem deputas adeo esse? So auch sive adeo, vel adeo 1); f) aut. . aut ne . . quidem nur C. Att. 3. 22, 3 ego jam aut rem aut ne spem quidem exspecto;

[ocr errors]

g) aut enim. aut. C. Tusc. 2. 13, 31 aut enim nulla virtus est, aut contemnendus omnis dolor u. sonst;

h) aut igitur. . aut. C. N. D. 2. 33, 85 aut igitur nihil est, quod sentiente natura regatur, aut mundum regi confitendum est. Ac. 2. 30, 96 aut quicquid igitur eodem modo concluditur, probabitis, aut ars ista nulla est;

i) aut quidem, oder sicherlich, nur Suet. Caes. 66 mihi, qui compertum habeo, credant, aut quidem vetustissima nave impositos quocunque vento in quascunque terras jubebo avehi.

Anmerk. 2. In Folge einer anakoluthischen Satzverbindung folgt auf ein vorangehendes aut statt eines folgenden mit jenem in Wechselbeziehung stehenden aut eine andere Konstruktion. C. Off. 1. 3, 9 Triplex est consilii capiendi deliberatio. Nam aut, honestumne factu sit an turpe, dubitant id, quod in deliberationem cadit.. Tum autem aut anquirunt aut consultant, ad vitae commoditatem . . . . conducat id necne, de quo deliberant.. Tertium dubitandi genus est, quom pugnare videtur cum honesto id, quod videtur esse utile. Fin. 4. 23, 77. Br. 14, 53. Or. 69, 229. 2)

[blocks in formation]

1. Věl kommt ohne Zweifel von velle her und ist wahrscheinlich der Imperativ dieses Verbs, so dass also z. B. hoc vel illud verum est eigentlich bedeutet: dieses wolle jenes. Sowie aut gebraucht wird, wenn die Ausschliessung eine objektive, d. h. wirkliche, in der Wirklichkeit stattfindende ist oder als solche dargestellt werden soll, so wird vel gebraucht, wenn die Ausschliessung eine bloss subjektive, d. h. gewollte, gedachte, angenommene ist oder als solche dargestellt werden soll. Abgesehen von dieser Grundbedeutung stimmt der Gebrauch von vel mit dem von aut überein, nur dass der von vel ungleich seltener ist als der von aut, so z. B. kommt vel nur höchst selten bei Livius vor (4. 37, 1; 10. 26, 4; 26. 38, 2). Die Anwendung des einen und des anderen Bindewortes hängt häufig lediglich von der Ansicht des Redenden ab, und so begegnen Stellen, in denen derselbe Gedanke auf verschiedene Weise ausgedrückt ist, wie C. Off. 1.9, 28 deserendi

1) S. Hand Tursell. I, p. 153 sq.

2) S. Hand Tursell. I, p. 546. Madvig Exc. I. ad C. Fin. p. 806 sq. 3) Vgl. Holtze II, p. 355 sqq. Draeger II, S. 136 ff. Hand Tursell. I, p. 526-531.

[ocr errors]

officii plures solent esse causae. Nam aut inimicitias aut laborem aut sumptus suscipere nolunt. Planc. bei C. Fam. 10. 4, 1 in quo (officio) tuendo habeo causas plurimas vel paternae necessitudinis vel meae a pueritia observantiae vel tui erga me mutui amoris.

2. Von ausschliessenden Gegensätzen, die jedoch nur als angenommene aufzufassen sind, ist der Gebrauch von vel selten. Tac. A. 14, 62 magna ei praemia et secessus amoenos promittit vel, si negavisset, necem intentat. Tac. G. 3 quae neque confirmare argumentis neque refellere in animo est; ex ingenio suo quisque demat vel addat fidem. Ungleich häufiger von der Verschiedenheit der Begriffe oder Gedanken. C. Rp. 2. 28, 50 est fragilis ea fortuna populi, quae posita est in unius voluntate vel moribus. 2. 38, 64 nec tamen didici ex oratione tua, istam ipsam rem publicam, quam laudas, qua disciplina, quibus moribus aut legibus constituere vel conservare possimus. Tusc. 2. 24, 58 non sentiunt viri fortes in acie vulnera, vel sentiunt, sed mori malunt quam tantummodo de dignitatis gradu demoveri. Caes. B. G. 4. 16, 5 orabant Ubii, ut Caesar sibi auxilium ferret, vel, si id facere occupationibus rei publicae prohiberetur, exercitum modo Rhenum transportaret.

3. Sehr häufig drückt vel eine Berichtigung des Vorhergehenden aus (wie auch aut, s. §. 168, 3), daher: vel dicam, vel ut verius dicam, oder eine Steigerung, daher: vel potius, vel etiam. C. Tusc. 2. 20, 46 volo autem dicere illud homini longe optimum esse, quod ipsum sit optandum per se, a virtute profectum vel in ipsa virtute situm, sua sponte laudabile (oder vielmehr). Ac. 2. 36, 116 primum ergo, si placet, quae de natura rerum sint quaesita, videamus, vel illud ante: estne quisquam ctt. Fam. 16. 12, 1 nisi qui deus vel casus aliquis subvenerit. 4. 14, 3 sed de nostris rebus satis, vel etiam nimium multa. Tusc. 2. 19, 44 venit Epicurus, homo minime malus, vel potius optimus. Att. 9. 7, 1 unum illud extimescebam, ne quid turpiter facerem, vel dicam, jam effecissem. Br. 57, 207 sed mihi placebat Pomponius maxime, vel dicam, minime displicebat. Auch findet sich einer vorangehenden Negation ein folgender Begriff oder Gedanke mit vel (wie aut s. §. 168, 6) untergeordnet. Caes. B. G. 3. 14, 3 neque satis Bruto, qui classi praeerat vel tribunis militum centurionibusque constabat, quid agerent.

[ocr errors]
[ocr errors]

4. Vel.. vel werden wie aut . aut sowol von ausschliessenden Gegensätzen als auch, und zwar häufiger, von der Verschiedenheit der Begriffe oder Gedanken gebraucht; aber in beiden Fällen wird das Verhältniss bloss als ein gewolltes, angenommenes, gedachtes aufgefasst. Cato p. 58, 6 (Jordan) frusto panis conduci potest vel uti taceat vel uti loquatur. Pl. Mil. 1019 M. Set hic numquis adest. P. Vel adest vel non. Ter. Eun. 319 hance tu mihi vel vi vel clam vel precario | fac tradas. C. Leg. 3. 14, 32 pauci honore et gloria amplificati vel corrumpere mores civitatis vel corrigere possunt. Ps. C. ad Quir. p. red. 9, 23 odium vel precibus mitigari potest, vel temporibus rei publicae communique utilitate deponi, vel difficultate ulciscendi teneri, vel vetustate sedari. C. Tusc. 4. 19, 44 ipsum illud genus vel libidinis vel cupiditatis ad summam utili

« ForrigeFortsæt »