Billeder på siden
PDF
ePub

aliquo negotio intentus praeclari facinoris aut artis bonae famam quaerit. 20, 10. Liv. 4. 4, 9 u. sonst. Wie sed enim (s. Nr. 6), so auch verum enim Pl. Cist. 81. Ter. Phorm. 555. Ad. 201.

10. Vero 1) ist ursprünglich ein versicherndes Adverb in Wahrheit, fürwahr, und so wird es in bekräftigenden bejahenden Antworten gebraucht. Ter. Eun. 402 GN. Rex te ergo in oculis. TH. Scilicet. GN. gestare? TH. Vero; credere omnem exercitum. C. Tusc. 2. 11, 26 M. Fuisti saepe, credo, in scholis philosophorum. A. Vero, ac libenter quidem (ja fürwahr). 1. 11, 24 M. Reliquorum sententiae spem afferunt, si te hoc forte delectat, posse animos, quom e corporibus excesserint, in caelum, quasi in domicilium suum, pervenire. A. Me vero delectat. 1. 23, 55 M. Ex quo efficitur aeternitas; nisi quid habes ad haec. A. Ego vero facile sum passus ne in mentem quidem mihi aliquid contra venire. 1. 32, 78 istos vero. 3. 4, 8 mihi vero und so oft. 2) In diesen Beispielen dient das zum Pronomen hinzugefügte vero dazu, den Wechsel der Person nachdrücklich hervorzuheben; ist diess nicht der Fall, so wird durch vero ein einzelnes Wort versichernd entgegengestellt, wie C. Ph. 2. 7, 17 ad sepulturam corpus vitrici sui negat a me datum. Hoc vero ne P. quidem Clodius dixit unquam; oder es dient überhaupt nur dazu, die Antwort als Entgegnung nachdrücklich hervorzuheben. 2. 40, 103 misisse te dicis Alexandriam, qui emeret a Caesare: ipsum enim exspectare magnum fuit! Quis vero audivit unquam de fortunis Varronis rem ullam esse detractam? 3) So auch, wenn es zu Anfang eines Briefes steht. C. Fam. 4. 6, 1 ego vero, Servi, vellem adfuisses (fürwahr). 16. 10, 1 ego vero cupio te ad me venire, sed viam timeo. Auch in der Frage vorklass. Pl. Truc. 2. 2, 47, AST. Ego non hunc novi adulescentem vostrum. ST. Veron? AST. Serio. Merc. 685 S. Mulier meretrix. D. Veron? S. Serio. Aber auch sonst, und zwar auch klassisch. Pl. Capt. 567 iste eum sese ait, qui non est, esse, et qui verost, negat (in Wirklichkeit). Dann wird es als adversatives Bindewort gebraucht und drückt einen Gegensatz bekräftigend und versichernd aus. C. Planc. 35, 86 sed sunt haec leviora, illa vero gravia atque magna. In der Beweisführung durch das Gegentheil wird statt des einfachen an nachdrücklicher an vero (oder aber, oder wirklich) gebraucht. C. Catil. 1. 1, 3 an vero vir amplissimus P. Scipio Ti. Gracchum mediocriter labefactantem statum rei p. privatos interfecit; Catilinam orbem terrae caede atque incendiis vastare cupientem nos consules perferemus? Sull. 11, 32.4) Sehr oft drückt es eine Steigerung aus (sogar, vollends). C. Tusc. 1. 39, 93 si puer parvus occidit, aequo animo ferendum putant; si vero in cunis, ne querendum quidem (vollends). 1. 41, 98 haec peregrinatio mediocris vobis videri potest? Ut vero colloqui cum Orpheo, Musaeo, Homero, Hesiodo liceat, quanti tandem aestimatis? 4. 32, 68 totus vero iste, qui vulgo appellatur amor, tantae levitatis est, ut ctt. Or. 8, 25 (Hoc opimum genus dicendi) Rhodii nunquam probaverunt, Graeci autem multo minus, Athenienses vero funditus repudiaverunt (vollends). Nep. 15. 1, 2 scimus

[ocr errors]

1) Vgl. Draeger II, S. 127 f.

[ocr errors]

2) S. Kühner ad C. Tusc. 1. 11, 24

p. 73 ed. 5. - 3) S. Seyffert Schol. Lat. I, S. 150. S. 128 f.

[blocks in formation]

musicen nostris moribus abesse a principis persona, saltare vero in vitiis poni. So quid vero? C. Tusc. 5. 6, 16.

11. Wie sed (s. §. 162. 2), wird auch vero bei einem Übergange zu einem neuen Gedanken gebraucht, aber mit grösserem Nachdrucke, so oft mit Steigerung; jedenfalls wird durch vero angezeigt, dass der neue Gedanke, zu dem der Redende übergeht, ihm als der wichtigere erscheint. 1) C. Man. 14, 42 jam quantum consilio, quantum dicendi gravitate et copia valeat, vos, Quirites, hoc ipso in loco saepe cognostis. Fidem vero ejus inter socios quantam existimari putatis, quam hostes omnium gentium sanctissimam judicarint? N. D. 2. 49, 125 illud vero ab Aristotele animadversum quis potest non mirari? Sehr häufig jam vero nun vollends, wie C. N. D. 2. 49, 126 jam vero illa etiam notiora, quanto se opere custodiant bestiae. Oft nec (neque) vero, wie Or. 4, 16, Nep. 10. 2, 1 und nec vero non, wie C. Divin. 2. 23, 71.

Anmerk. 2. Statt verum enim vero gebraucht Cato bei Gell. 13. 24, 15 vero enim vero.

§. 163. At und Ast. 2)

1. At stimmt in seinem Gebrauche vielfach mit sed überein, drückt aber den Gegensatz lebhafter und energischer aus. Ast ist eine Zusammensetzung von at und sed oder set (s. Th. I, §. 212, 1) und unterscheidet sich im Gebrauche von at nur dadurch, dass es den Gegensatz schärfer und stärker bezeichnet; es findet sich in alten Gesetzen und Formeln. (Fragm. lex Serv. Tulli bei Fest. p. 230b, 15 ast olle plorasset. C. Leg. 2. 8, 19 ast olla ctt. 2. 24, 60 extr. 3. 3, 9 ast quando (2mal). Liv. 10. 19, 17 ast ego tibi templum voveo, bei Ennius (Ann. 1. 89 ast hic), Plautus, Lucretius, Vergilius, Ovidius u. a. späteren Dichtern und bei Cicero in den Briefen an Atticus (1. 16, 17; 3. 15, 6; 6. 5, 2; 16. 6, 1.), was Hand daraus erklärt, dass diese Briefe nicht so viele Veränderungen der Abschreiber als alle anderen Schriften erfahren hätten; bei späteren Prosaikern (Gell. 1.9, 5. Aur. Vict. de Caesarib. 4, 4.8, 6. Zu bemerken ist, dass sich an at substantivische Pronomen anschliessen, um die Aufmerksamkeit auf diese zu richten, obwol der Gegensatz nicht in diesen, sondern anderswo liegt, z. B. Liv. 1. 28, 9 nunc, quoniam tuum insanabile ingenium est, at tu tuo supplicio doce humanum genus ea sancta credere, quae a te violata sunt (st. at tuo suppl. tu d., vgl. Weissenb.). Es nimmt die erste Stelle des Satzes ein, nur die Dichter erlauben sich dasselbe zu versetzen. Hor. S. 1. 8, 37 mentior at si quid. Prop. 1. 6, 22 semper at armatae cura fuit patriae. Die Komiker aber haben die gewöhnliche Stellung, da ihre Sprache die allgemein gebräuchliche Rede wiedergibt; die Stellen, die man dagegen aus Plautus anführt, beruhen auf falschen Lesarten oder irrigen Erklärungen.

1) Vgl. Seyffert Schol. Lat. I. S. 30 f.

p. 417 sqq. Holtze II, p. 343 sqq. 381.

2) S. Hand Tursell. I, Draeger II, S. 106 ff.

2. At und ast bezeichnen den Gegensatz wie sed, aber weit nachdrücklicher, häufig wenn eine Person anderen mit Nachdruck entgegengestellt wird. Pl. Capt. 683 si ego hic peribo, ast (hingegen) ille, ut dixit, non redit; | at (doch) erit mi hoc factum mortuo memorabile. C. Att. 7. 11, 3 fecit idem Themistocles; fluctum enim totius barbariae ferre urbs una non poterat. At idem Pericles non fecit. Ph. 14. 12, 32 brevis a natura nobis vita data est: at memoria bene redditae vitae sempiterna. Tusc. 1. 44, 105 ergo hic (Achilles) ulciscitur, ut quidem sibi videtur; at illa sicut acerbissimam rem maeret. Off. 1. 11, 35 majores nostri Tusculanos. . in civitatem receperunt; at Carthaginem et Numantiam funditus sustulerunt (hingegen). Caes. B. G. 1. 52, 4 rejectis pilis comminus gladiis pugnatum est; at Germani phalange facta impetus gladiorum exceperunt. Sall. C. 52, 1 postquam Caesar dicendi finem fecit, ceteri verbo alius alii varie adsentiebantur; at M. Porcius Cato . . hujusce modi orationem habuit. Vortrefflich eignet sich at zum Gebrauche in ironischen Sätzen. So C. Tusc. 4. 34, 73, wo ein Verliebter bei dem Komiker Turpilius ausruft: „Si quidem sit quisquam deus, cui ego sim curae!" At id erat deis omnibus curandum, quemadmodum hic frueretur voluptate amatoria. (= ja freilich; st. at konnte auch scilicet, videlicet, nimirum stehen.) Um den Gegensatz stärker hervorzuheben, tritt zu at das Adverb contra, seltener, aber klass., ex (e) contrario, im Gegentheil, hingegen, hinzu. C. Verr. 5. 26, 66 ecquando igitur isto fructu quisquam caruit, ut videre piratam captum non liceret? At contra, quacunque iter fecit, hoc jucundissimum spectaculum omnibus vinctorum captorum hostium praebebat. Sall. C. 12,4 f. verum illi delubra deorum pietate, domos suas gloria decorabant, neque victis quicquam praeter injuriae licentiam eripiebant; at hi contra, ignavissumi homines, per summum scelus omnia ea adimere, quae fortissumi viri victores reliquerant. J. 4, 7; 15, 3 u. sonst. Ex (e) contrario C. Rosc. Com. 16, 47 at ego hoc ex contrario contendo. Nep. 18. 1, 5 at . . e contrario u. Sp.

[ocr errors]

3. In Antworten und Erwiderungen findet sich zuweilen at in Verbindung mit inquit, respondit, indem die Antwort dem vorhergehenden Gedanken gegenübergestellt wird: Catull. 45, 10 (nachdem Septumius der Acme seine Liebe erklärt hat) at Acme leviter caput reflectens et dulcis pueri ocellos illo purpureo ore saviata: „Sic", inquit, „mea vita Septumille ctt. Nep. 11. 3, 4 is quom interrogaretur, utrum pluris patrem matremne faceret: Matrem, inquit. Id quom omnibus mirum videretur, at ille: Merito" inquit, „facio; nam ctt. 15. 5, 5 Meneclides quom huic obiceret, quod liberos non haberet neque uxorem duxisset ..: at ille: „Desine" inquit, „Meneclida, de uxore mihi exprobrare; nam ctt. 25. 8, 4 at ille . . respondit. Curt. 3. 2 (5), 11 at ille . .: „Verum" inquit et tu ctt. Wenn einem negativen Gedanken oder Begriffe ein anderer mit at entgegengestellt wird, so findet nicht, wie diess bei sed und verum der Fall ist (§. 161, 2), Aufhebung statt, sondern nur Beschränkung (aber doch, aber oder doch wenigstens). Im Ganzen ist aber dieser Gebrauch des at nicht häufig. Ter. Andr. 679 parum succedit, quod ago; at facio sedulo. C. Ph. 2. 5, 12 non placet M. Antonio consulatus meus; at placuit Ser

vilio. Ac. 2. 18, 56 non cognoscebantur foris, at domi; non ab alienis, at a suis (aber, doch, wohl aber). Att. 7. 11, 3 non est, inquit, in parietibus res publica. At in aris et focis.

4. Einem meistens negativen Konzessivsatze mit si (= etsi), etsi, etiamsi, quanquam, oder mit si non, si minus wird öfters der Hauptsatz mit at entweder allein oder mit den Adverbien certe, tamen, saltem entgegengestellt. Pl. Truc. 5, 42 quanquam hic horridus, quanquam hic squalidus est; at est bellus mihi Ter. Eun. 866 si ego digna hac contumelia | sum maxume, at tu indignus, qui faceres, tamen. C. de or. 3. 4, 14 atque ei etsi nequaquam parem illius ingenio, at pro nostro tamen studio meritam gratiam referamus. (Bei Cicero stäts nach einem negativen Satze.) Cael, 3,8 quid est, qui isti aetati atque etiam isti dignitati non possit, quam velit petulanter, etiamsi sine ulla suspicione, at non sine argumento maledicere? Quint. 31, 97 obsecravit, ut aliquando aliquam, si non propinquitatis, at aetatis suae, si non hominis, at humanitatis rationem haberet. Verr. 5. 27,69 maxime, si minus supplicio affici, at custodiri oportebat. Quamvis at Verg. G. 4, 207 f.; sin . . at A. 1, 542. Liv. 9. 1, 8 quodsi nihil cum potentiore juris humani relinquitur inopi, at ego ad deos vindices intolerandae superbiae confugiam. Nur vereinzelt auch nach anderen Vordersätzen, die keine Einräumung ausdrücken, folgt at in einem Nebensatze, welcher nicht das Bestehen des Gegensatzes angibt, sondern eine andererseits dem Gedanken oder einer Person des Vordersatzes gegenüber stehende Person enthält und mit den Pronomen ego, tu, ille verbunden ist. C. Leg. 2. 24, 60 (aus e. alt. Gesetze) quoi auro dentes juncti esunt, ast im cum illo sepelirei ureive se fraude esto. Nach quoniam Liv. 1. 28, 9 (s. Nr. 1.) 10. 19, 17 Bellona, si hodie nobis victoriam duis, ast ego templum tibi voveo. Apul. Met. 5, 28 princ. interim dum Psyche.. populos circumibat, at ille vulnere lucernae dolens ingemebat.

[ocr errors]

5. At si und at vero si werden oft st. sin, sin vero gebraucht. Pl. Rud. 1128 at si istorum nil sit, mihi uti reddas. C. Fin. 2. 26, 83 hoc foedus facere si potuerunt, non faciunt etiam illud, ut virtutes omnes per se ipsas gratis diligant? At vero si fructibus et emolumentis et utilitatibus amicitias colemus,.. dubium est, quin fundos et insulas amicis anteponamus? 3. 15, 49. Hor. S. 1. 8, 37 mentior at si quid ctt. (st. at si m. q.) (S. Nr. 1.) Seltener: at quom (cum), at quoniam, at quanquam. Pl. Cas. 2. 3, 45 at quanquam unicust, nihilo magis unicus est ille mihi filius. Ov. Her. 12, 11 at semel in nostras quoniam nova puppis arenas venerat cur mihi plus aequo flavi placuere capilli? (st. at quoniam semel ctt., falsche Lesart aut st. at). Curt. 8. 1, 34 si moriendum, inquit, est pro te, Clitus est primus; at cum victoriae arbitrium agis, praecipuum ferunt praemium, qui procacissime patris tui memoriae illudunt. (Aber von diesen Beispielen sind diejenigen zu unterscheiden, in welchen si, quom nicht mit at zu verbinden sind, wie Pl. Rud. 323 at, si vidistis, dicite. Pseud. 142. Auch findet sich ast autem: C. in Prognosticis bei Prisc. 18, 172 p. 1170 P. (p. 287 H.) ast autem tenui quae candet lumine phatne.

[ocr errors]
[ocr errors]

6. At wird zuweilen auch in der assumptio oder propositio minor eines Syllogismus statt des gewöhnlichen atqui

(nun aber) gebraucht. C. Tusc. 3. 7, 14 extr. und 15; 3. 9, 19; 5. 15, 44. 16, 48 u. s. 1)

7. Sowie sed (§. 162, 2), so wird auch at in der Fortsetzung der Rede bei Übergängen zu einem neuen Gegenstande gebraucht, indem dieser dem schon erwähnten zwar nicht entgegen, aber doch gegenüber gestellt wird; durch at wird ein solcher Übergang lebhafter als durch sed dargestellt, daher besonders bei Erwähnung grossartiger, wichtiger, auffallender Gegenstände. Daher gehört dieser Gebrauch besonders der Dichtersprache an. Verg. A. 1, 305 volat ille per aëra magnum . ac Libyae citus adstitit oris.. At pius Aeneas, per noctem plurima volvens ctt. 657. 691; 4, 1. 296. 504; 5, 35 u. sonst oft. Tib. 2. 5, 33 at qua Velabri regio patet ctt. Stat. Silv. 1. 1, 46 at sonipes ctt. Val. Fl. 8, 252 mox epulas et sacra parant. Gramineis ast inde toris discumbitur. C. Divin. 1. 34, 74 Lacedaemoniis paulo ante Leuctricam calamitatem quae significatio facta est, quom in Herculis fano arma sonuerunt Herculisque simulacrum multo sudore manavit! At eodem tempore Thebis in templo Herculis valvae clausae repagulis subito se ipsae aperuerunt. 1. 36, 78 fiunt certe divinationum conjecturae a peritis. Midae illi Phrygi, quom puer esset, dormienti formicae in os tritici grana congesserunt. Divitissimum fore praedictum est, quod evenit. At Platoni quom in cunis parvulo dormienti apes in labellis consedissent, responsum est singulari illum suavitate orationis fore. Caes. B. C. 2. 7, 3 ex Massiliensium classe V sunt depressae, IIII captae, una profugit: quae omnes citeriorem Hispaniam petiverunt. At ex reliquis una praemissa Massiliam hujus nuntii perferendi gratia quom jam appropinquaret urbi, omnis sese multitudo effudit ctt. Von den späteren Prosaikern gebrauchen at auf diese Weise am Häufigsten Tacitus und besonders Celsus.

8. Jetzt wenden wir uns zu dem rhetorischen Gebrauche von at. Zuerst wird es gebraucht in der sog. subjectio 2) oder inоçорá, die darin besteht, dass die Behauptung des Gegners durch einen Einwurf entkräftet wird; dann aber auch zuweilen in der Widerlegung, wo oft zwei at, nämlich im Einwurfe und in der Antwort auf einander folgen. 3) C. Catil. 1. 11, 28 quid tandem te impedit? Mosne majorum? At persaepe etiam privati in hac re publica perniciosos cives morte multarunt. An leges, quae de civium Romanorum supplicio latae sunt? At nunquam in hac urbe ii, qui a re publica defecerunt, civium jura tenuerunt. Verr. 2. 78, 192 nunc vero quid faciat Hortensius patronus? Avaritiaene crimina frugalitatis laudibus deprecetur? At hominem flagitiosissimum . . defendit. An ab hac ejus infamia, nequitia vestros animos in aliam partem fortitudinis commemoratione traducat? At homo inertior, ignavior . . proferri non potest. At mores commodi. Quis contumacior? quis inhumanior? quis superbior? ctt. Widerlegung: Ph. 2. 5, 12 non placet M. Antonio consulatus meus. At placuit P. Servilio ctt. Aber

1) S. Seyffert Schol. Lat. I, §. 83. Kühner ad C. Tusc. 3. 7, 14 p. 279 ed. 5. - 2) S. Seyffert Schol. Lat. I, §. 50. 3) Ebendaselbst I, §. 63, 2).

« ForrigeFortsæt »