Billeder på siden
PDF
ePub

(sondern) entgegengestellt wird. Sed, von gleicher Wurzel wie die altlat. Präposition sed oder sẽ, vgl. die deutsche Präposition sonder und das Verb sondern, drückt eine Sonderung, Scheidung aus. Die Grundbedeutung von vērum ist wirklich, in Wahrheit, und in dieser Bedeutung findet es sich noch bei Plautus und Terentius als bestätigende Antwort auf Fragen. Pl. Poen. 1. 2, 192. Ter. Eun. 348. Heaut. 1013. Ad. 543. Beide, sed und verum, werden zur Bezeichnung sowol der Aufhebung als der Beschränkung gebraucht. Wir betrachten zuerst die Aufhebung. Pl. Capt. 241 non ego erus, set tibi conservos sum. C. ND. 2. 1, 2 est philosphi de diis immortalibus habere non errantem et vagam, sed stabilem certamque sententiam. de or. 2. 5, 22 otii fructus est non contentio animi, sed relaxatio. 1. 60, 254 non quid nobis utile, verum quid oratori necessarium sit, quaerimus.

3. Wenn das erste Satzglied etwas Geringeres, das zweite etwas Wichtigeres ausdrückt, so kann statt non modo . . sed mit grösserem Nachdrucke auch non sed gesagt werden, indem das Geringere durch das Wichtigere gewissermassen aufgehoben wird. [Vgl. §. 159. 15 A. 10.] C. Tusc. 5. 6, 15 quod non singulis hominibus, sed potentibus populis saepe contigit. Off. 2. 8, 27 qui non singulorum civium bona publicant, sed universas provincias regionesque uno calamitatis jure comprehendent. Arch. 4, 11 adest L. Lucullus, qui se non opinari, sed scire, non audivisse, sed vidisse, non interfuisse, sed egisse dicit. Liv. 10. 6, 4 eam actionem susceperant, qua non infimam plebem accenderent, sed ipsa capita plebis, consulares triumphalesque plebejos u. sonst.

4. Statt non . . sed findet sich in folgenden Stellen mit grossem Nachdrucke ne . . quidem. . sed gebraucht: C. Ph. 13. 19, 43 tu porro ne pios quidem, sed piissimos quaeris (worin der Sinn liegt: ich darf nicht sagen, Tugendhafte, das würde viel zu wenig sein, nein die Tugendhaftesten). Curt. 8. 1 (5), 44 attoniti amici ne positis quidem, sed objectis poculis consurgunt. Plin. 33 c. 21 (33, 4 §. 74) alibi rupes inviae caeduntur sedemque trabibus cavatae praebere coguntur. Is, qui caedit, funibus pendet, ut procul intuentibus species ne ferarum quidem, sed alitum fiat.

§. 162. b) Beziehung der Beschränkung. Sed. Verum. Vero.

1. Sed 1) entspricht in seinem Gebrauche fast durchweg dem Griechischen allá. Es drückt überall eine Sonderung, Scheidung, Trennung des im Satze enthaltenen Gedankens oder Begriffes von dem in einem vorangehenden Satze enthaltenen Gedanken oder Begriffe aus. C. Off. 1. 10, 33 exsistunt saepe injuriae calumnia quadam et nimis callida, sed malitiosa juris interpretatione. 1. 23, 81 temere in acie versari et manu cum hoste confligere immane quiddam et beluarum simile est, sed quom tempus

1) Vgl. Holtze II, p. 343. 349. 351. Draeger II, S. 94 ff.

necessitasque postulat, decertandum manu est; et mors servituti turpitudinique anteponenda. Sehr häufig drückt der vorangehende Satz eine Einräumung aus, und alsdann tritt oft das Adverb quidem, zwar, oder omnino, allerdings, hinzu, um die Einräumung schärfer und nachdrücklicher zu bezeichnen. C. Fat. 2, 3 oratorias exercitationes non tu quidem reliquisti, sed certe philosophiam illis anteposuisti. Rp. 2. 11, 21 (Plato) aream sibi sumpsit, in qua civitatem exstrueret arbitratu suo praeclaram ille quidem fortasse, sed a vita hominum abhorrentem et a moribus. Or. 10, 33 magnum opus omnino et arduum conamur; sed nihil difficile amanti puto. Tusc. 4. 24, 53 sunt omnino omnes fere similes, sed declarant communes notiones alia magis alia. Zugleich kann auch in dem Gegensatze zu sed noch tamen hinzutreten. C. Br. 77, 267 Domitius nulla ille quidem arte, sed Latine tamen et multa cum libertate dicebat.

2. Häufig steht sed bei einem Übergange zu einem neuen Gedanken, der als verschieden von dem vorangehenden diesem entgegengestellt wird. C. Leg. 3. 5, 14 pleraque sunt dicta in illis libris, quom de optima re publica quaereretur; sed hujus loci de magistratibus sunt propria quaedam. So auch, wenn die Rede abgebrochen und auf etwas Neues gewendet wird. Pl. Capt. 121 sed satis verborum est; cura, quae jussi, atque abi. C. Ph. 2. 8, 20 sed haec non hujus temporis; majora videamus. Oft bei Cicero: sed haec hactenus, sed haec quidem hactenus. 1) Ferner bei der Rückkehr zu der unterbrochenen Rede. C. Lael. 1, 1 sed de hoc alias; nunc redeo ad augurem. Tusc. 3. 5, 11 sed haec alia quaestio est; nos ad propositum revertamur. Br. 69, 244 sed ad sermonem institutum revertamur. Oft dient sed dazu, die durch eine längere Abschweifung unterbrochene Rede wieder aufzunehmen. Nachdem Catulus sich bei C. de or. 3. 32, 126 über den Vortrag des Crassus ausgesprochen und eine lange Reihe von Griechischen Rednern angeführt hat, fährt er §. 130 fort: Sed ii, quos nominavi, multique praeterea summi dicendi doctores uno tempore fuerunt; ex quibus intellegi potest ita se rem habere, ut tu, Crasse, dicis, oratorisque nomen apud antiquos in Graecia majore quadam vel copia vel gloria floruisse. Br. 87, 300 (nach einer langen Unterbrechung) sed jam ad id, unde digressi sumus, revertamur. 88, 301. Hortensius igitur ctt. So auch nach einer Parenthese. C. Off. 1. 30, 105 si quis est paulo ad voluptates propensior, modo ne sit ex pecudum genere (sunt enim quidam homines non re, sed nomine;) sed si quis est paulo erectior, quamvis voluptate capiatur, occultat et dissimulat appetitum voluptatis propter verecundiam. 3. 26, 97 utile videbatur Ulixi (ut quidem poëtae tragici prodiderunt; nam apud Homerum talis de Ulixe nulla suspicio est;) sed insimulant eum tragoediae simulatione insaniae militiam subterfugere voluisse. Pis. 4, 8 quos Q. Metellus (facio injuriam fortissimo viro mortuo, qui illum, cujus paucos pares haec civitas tulit, cum hac importuna belua conferam), sed ille designatus consul, tum, quom ctt. Tusc. 5. 22, 63 musicorum vero perstudiosum, poetam etiam tragicum (quam bonum, nihil ad rem;) in hoc

1) S. Seyffert Schol. Lat. I, S. 81 f.

enim genere nescio quo pacto magis quam in aliis suum cuique pulchrum est; adhuc neminem cognovi poëtam, (et mihi fuit cum Aquinio amicitia,) qui sibi non optimus videretur; sic se res habet: te tua, me delectant mea; sed ut ad Dionysium redeamus. Vgl. 1. 13, 30. 5. 19, 54. 2. 7, 17. 3. 8, 16.

3. Bei einem Einwurfe, den man dem Vorhergehenden entgegenstellt, wird sed (= doch) gebraucht, wenn das Vorhergehende abgebrochen werden soll. 1) C. Mil. 22, 59 sed quaestiones urgent Milonem, quae sunt habitae nunc in atrio libertatis. Liv. 5. 53, 1 nachdem der Redner vorher die Frage aufgeworfen hat: Vejosne haec (sc. comitia) transferemus an comitiorum causa populus tanto incommodo in desertam hanc ab dis hominibusque urbem conveniet? lässt er sich folgenden Einwurf machen: sed res ipsa cogit vastam incendiis ruinisque relinquere urbem et ad integra omnia Vejos migrare; darauf folgt die Widerlegung des Einwurfes mit autem. Bei einer Widerlegung. 2) C. or. 9, 31 quis porro unquam Graecorum rhetorum a Thucydide quicquam duxit? At laudatus est ab omnibus. Fateor; sed ita, ut rerum explicator prudens, severus, gravis, non ut in judiciis versaret causas, sed ut in historicis bella narraret. Tusc. 2. 19, 44 Ansicht des Epicurus: „Summum, quo nihil sit superius; breve, quo nihil brevius. Contemno magnitudinem doloris, a qua me brevitas temporis vindicabit ante paene, quam venerit." Sed si est tantus dolor, quantus Philoctetae? „Bene. Plane magnus mihi quidem videtur, sed tamen non summus." Cat. m. 18, 65 at sunt morosi et anxii et iracundi et difficiles senes, si quaerimus, etiam avari. Sed haec morum vitia sunt, non senectutis.

[ocr errors]

4. Auch wird sed bei der Fortsetzung einer Erzählung gebraucht, insofern die Fortsetzung etwas von dem Vorhergehenden Verschiedenes ist. So fährt Sallustius, nachdem er eine einzelne scheussliche, als von ihm bezweifelte That des Catilina erzählt hat, 23, 1 so fort: Sed in ea conjuratione fuit Q. Curius ctt., wo Kritz bemerkt, dass in sed der Sinn liege: ut ad rem (sc. conjurationem ipsam) redeamus. Nachdem Sall. erwähnt hat, dass sich auch einige Weiber betheiligt hätten und dass Catilina sie zu seinen Zwecken habe benutzen wollen, fährt er 25, 1 fort: Sed in his erat Sempronia ctt. u. so oft. C. Fin. 4. 16, 45 atque adhuc ea dixi causam Zenoni non fuisse, quam ob rem a superiorum auctoritate discederet. . Sed primum illud vide ctt. Liv. 9. 2, 7 duae ad Luceriam ferebant viae, altera . altera .. Sed ita natus locus est ctt. - Sed statt eines betheuernden Adverbs gebraucht Apul. Met. 7, 12 p. 469 cuncti denique, sed prorsus omnes vino sepulti jacebant (ubi v. Hildebr., Alle, ja wahrlich durchaus Alle). 10, 22 p. 720 artissime complexa totum me prorsus, sed totum recepit (ganz durchaus, ja in der That ganz).

[ocr errors]

5. Mit rhetorischem Nachdrucke findet sich nach einer Negation sed öfters in den einzelnen Satzgliedern wiederholt.

1) S. Seyffert Scholae Lat. I, S. 143. S. 151 ff.

--

2) S. Seyffert a, a. 0.

C. Caecin. 21, 59 si non modo convocati non sunt, sed ne convenerunt quidem, sed ii modo fuerunt, qui etiam antea.. esse in agro consuerant. Verr. 3. 72, 169 si te pecuniam tuam praetorem in provincia feneratum docerem, tamen effugere non posses; sed publicam, sed ob frumentum decretam, sed a publicanis fenore accepto, hoc licuisse cuiquam probabis? Liv. 8. 34, 7 non L. Papirium, sed tribunos, sed pravum populi judicium nequiquam posteros accusaturos. 24. 14, 8 libertatis auctorem eis non se fore solum, sed consulem M. Marcellum, sed universos patres. Ov. M. 1,595 f. nec de plebe deo, sed qui caelestia magna | sceptra manu teneo, sed qui fulmina mitto. 5, 17 f. sed grave Nereidum numen, sed corniger Hammon, | sed quae ctt. 5, 507 f. sed regina tamen, sed opaci maxima mundi, sed tamen inferni pollens matrona tyranni. 6, 612. Tib. 1. 7, 44; 1. 8, 25 f. Lucan. 1, 143 f. Tac. A. 1, 10 u. A. Auf einen vorangegangenen Satz mit sed folgt bisweilen ein zweiter mit sed, der dem ersteren dem Sinne nach untergeordnet ist. Pl. Men. 675 set ego illam non condonavi, set sic utundam dedi. C. Ph. 7. 5, 14 sed erat tunc excusatio oppressis, misera illa quidem, sed tamen justa. Ps. C. Marc. 3, 9 bellicae tuae laudes celebrabuntur illae quidem non solum nostris, sed paene omnium gentium litteris . .; sed tamen ejusmodi res . . etiam quom leguntur, obstrepi clamore militum videntur.

6. Sed autem in Verbindung mit quid in unwilligen Fragen, sed bricht die Rede ab; autem drückt die Verwunderung aus; nur: Pl. Rud. 472 sed autem quid, si hanc hinc apstulerit quispiam | sacram urnam Veneris? Truc. 2. 3, 14 sed haec quid autem hic tam diu ante aedis stetit? Ter. Phorm. 601 sed quid pertimui autem belua? Verg. A. 2, 101 sed quid ego haec autem nequiquam revolvo?

Sed vero, doch in der That, wahrlich, selten. Pl. Poen. 1. 2, 16 sed vero duae . . satis dare potissunt. C. Verr. 5. 6, 14 nec jam cum M'. Aquilio, fortissimo viro, sed vero cum Paullis, Scipionibus, Mariis conferendum! Cluent. 6, 18 sed vero sic agitur, ut reticeri nullo modo possit. Leg. 2. 4, 9. So auch: sed enimvero Liv. 45. 19, 14.

Sed enim (álλà ráp), Gegensatz und Begründung ausdrückend. [Vgl. at enim §. 163, 9.] C. Cael. 24, 60 sed revertor ad crimen; sed enim haec facta illius . . mentio et vocem meam fletu debilitavit et mentem

dolore impedivit. Verg. A. 1, 19 und sonst. Ov. M. 1, 530 u. s. o. Spätere.

Anmerk. Statt sed wird auch ceterum 1) gebraucht, zuerst von Terentius, aber nicht von Cicero u. Cäsar, dann aber oft von Sallustius u. Livius, zuweilen auch von Späteren. Ter. Eun. 452 TH. Bene dixti, ac mihi istuc non in mentem venerat. GN. Ridiculum; non enim cogitaras, ceterum idem hoc tute melius quanto invenisses, Thraso. Sall. C. 51, 26 illis merito accidet, quicquid evenerit; ceterum vos, quid in alios statuatis, considerate. J. 2, 4. 14, 12 u. s. w. 76 simulabat sese negoti gratia properare, ceterum proditionem timebat ( sed re vera, wie Tac. A. 1, 10). Liv. 1. 24, 3 foedera alia aliis legibus, ceterum eodem modo omnia fiunt u. sonst. Nach einer Negation: 9. 21, 1 non consulibus . ceterum dictatori legiones tradiderunt (sondern). 21. 6, 1 bellum nondum erat, ceterum jam belli causa certamina cum finitimis serebantur (aber, doch). 28. 11, 7. Et .. ceterum, einerseits . aber (doch) andererseits. Liv. 21. 18, 4 praeceps vestra et prior legatio fuit., ceterum haec legatio verbis adhuc lenior est, re aspe

1) S. Draeger II, S. 128 f.

rior. 22. 46, 4 ita armati erant (Afri), armis et ad Trebiam, ceterum magna ex parte ad Trasumenum captis. Nach einer Abschweifung, wie sed (§. 162, 2) 9. 46, 10 (§. 1 eodem anno Cn. Flavius. . aedilis curulis fuit) ceterum Flavium dixerat aedilem forensis factio. Curt. 3. 8, 7 ipsum quidem benivolentiae illorum gratias agere, ceterum si ctt.

7. Verum 1) unterscheidet sich von sed einmal darin, dass es neben der Beschränkung zugleich auch eine Versicherung ausdrückt, also: aber fürwahr, in Wahrheit, sodann, dass sein Gebrauch in ungleich engere Gränzen eingeschlossen ist. Pl. Amph. 484 eorum Amphitruonis alter est, alter Jovis, verum minori puero major est pater, | minor minori. Ter. Eun. 388 si certumst facere, faciam; verum ne post conferas | culpam in me. C. Inv. 2. 7, 24 quas ad defensionem rationes reo dabimus, iis accusator ad alios ex culpa eximendos abutetur; verum id brevi faciendum est. Quidem oder omnino verum, wie quidem (omnino) .. sed; veruntamen, verum. . tamen, wie sed tamen, sed . . tamen, s. Nr. 1. C. Off. 1. 37, 133 in voce duo sequimur, ut clara sit, ut suavis; utrumque omnino a natura petendum est; verum alterum exercitatio augebit, alterum imitatio presse loquentium et leniter. de or. 2. 54, 219 leve est totum hoc risum movere; veruntamen multum in causis persaepe lepore et facetiis profici vidi.

[ocr errors]
[ocr errors]

8. Sowie sed (s. Nr. 2) wird auch verum häufig bei einem Übergange zu einem neuen Gedanken gebraucht. C. Verr. 2. 31, 76 quae ejus auctoritas erit? quando iste sententiam dicere audebit aut poterit? ctt. Verum veniat sane; decernat bellum Cretensibus. Ferner wie sed (s. Nr. 2) bei Abbrechung der Rede. C. Tusc. 3. 34, 84 verum quidem haec hactenus. Cetera, quotienscunque voletis, et hoc loco et aliis parata vobis erunt. de or. 3. 13, 51 verum, si placet, ad reliqua pergamus. 2) Wie sed (s. Nr. 2) bei der Rückkehr zu der unterbrochenen Rede. C. Verr. 4. 16, 35 verum, ut Lilybaeum, unde digressa est oratio, revertatur, Diocles est ctt. So auch: 4. 12, 27 verum haec emisse te dicis. Quid? illa Attalica .. emere oblitus es? (st. verum, ut redeat oratio, unde deflexit, haec emisse te dicis. 3) Auch bei einem Zugeständniss begegnet verum; doch nur selten. C. Fin. 2. 23, 75 verum esto; verbum ipsum voluptatis non habet dignitatem. 2. 18, 92 verum esto; consequatur summas voluptates ctt. Ps. C. p. domo 20, 51 ejectio nusquam est. Verum sit. Quid? operum publicorum exactio?

9. Wie sed vero (s. Nr. 6), so wird auch, aber nur vorkl. verum vero gesagt. Cato bei Gell. 13. 17, 1 verum vero inter offam atque herbam, ibi vero longum intervallum est. Pl. Curc. 375 verum hercle vero. Verum enim vero, ja fürwahr. Pl. Capt. 995. Ter. Ad. 255. C. Verr. 3. 84, 194. Sall. C. 2, 9 multi mortales dediti ventri atque somno, indocti incultique vitam, sicuti peregrinantes, transierunt. Eorum ego vitam mortemque juxta aestimo, quoniam de utraque siletur. Verum enim vero is demum mihi vivere atque frui anima videtur, qui

1) Vgl. Holtze II, p. 351 sq., 380 sq. Draeger II. S. 126 f. 2) S. Seyffert a. a. O. S. 82. 3) S. ebendaselbst S. 85.

« ForrigeFortsæt »