Billeder på siden
PDF
ePub

non, wie C. Att. 6. 2, 3 hominis non nequam, sed etiam tuo judicio probati. Balb. 4, 10 cui senatus populusque R. amplissimae dignitatis praemia dedit non postulanti imperia, verum etiam recusanti; oder den Sinn von non modo, wie C. Ac. 2. 2, 7 qui mihi videntur non vivis, sed etiam mortuis invidere (nach d. cd. Gud. 2 st. non solum vivis). ND. 2. 64, 162 nec vero supra terram, sed etiam in intumis ejus tenebris plurimarum rerum latet utilitas. Liv. 28. 11, 14 ita, ut non praeda, sed armati quoque in periculo fuerint. Vell. 2. 22, 2 neque licentia gladiorum in mediocris saevitum, sed excelsissimi quoque civitatis viri variis suppliciorum generibus affecti (ubi v. Kritz). Curt. 6. 11, 39 magno non salutis, sed etiam invidiae periculo. Flor. 1. 18 (2, 2), 20 nec cum hominibus, sed cum monstris quoque dimicatum est. Plin. pan. 8, 1 vitavit hunc casum nec judicia hominum, sed deorum etiam in consilium assumpsit. So auch: non . . sed ne . quidem. C. Att. 9. 13, 2 nec interim potest quicquam statui, sed ne cogitari quidem (nach dem cd. Med. pr. m.). Colum, 12. 53 (51), 1 aromata non cribrata, sed ne minute quidem contusa, verum leviter confracta. Sed etiam zuweilen auch ohne vorhergehende Negation. C. Att. 3. 15, 5 hic mihi primum meum consilium defuit, sed etiam obfuit. 4. 16, 10 amisimus omnem sucum ac sanguinem, sed etiam colorem et speciem pristinam civitatis. Fam. 13. 64, 2 si eum adjuveris.., apud ipsum praeclarissime posueris (sc. tuum studium), sed mihi etiam gratissimum feceris. Tac. G. 17, 3 (feminae) nudae bracchia ac lacertos, sed et proxima pars pectoris patet. 45, 3 frumenta patientius quam pro solita Germanorum inertia laborant. Sed et mare scrutantur. Suet. Aug. 31 sacerdotum et numerum et dignitatem, sed et commoda auxit. Justin. 12. 13. 1 legationes Carthaginiensium ceterarumque Africae civitatium, sed et Hispaniarum ctt.

16. Non.. nedum, nicht. . geschweige denn; ne quidem. . nedum oder ne1), nicht einmal. . geschweige denn, vix, aegre.. nedum. Zuerst begegnet nedum bei Terentius, aber nur Einmal. Es ist zusammengesetzt aus dem prohibitiven ne und dem Adverb dum, das eigentlich einen Zeitverlauf bezeichnet, dann aber auch als Enklitika zur Verstärkung und Hebung eines Begriffes verwendet wird, als: agedum u. s. w. 2); es heisst also eigentlich: dass ja nicht und wird daher mit dem Konjunktive verbunden. Bei Terentius und in den älteren Klassikern wird es als Konjunktion mit einem Verb, bei den folgenden Schriftstellern auch als Adverb mit anderen Wörtern gebraucht. a) In einem negativen Gedanken wird durch nedum ausgedrückt, dass ein Gedanke oder Begriff weit weniger als der vorangegangene stattfinde, und dann ist nedum multo minus; b) in einem affirmativen Gedanken, dass ein Gedanke oder Begriff, der sich von selbst versteht, nicht erst zu beweisen sei, und dann ist nedum bald = multo magis, bald multo minus. [Vgl. §. 148, c) S. 618.]

=

=

=

a) Ter. Heaut. 454 satrapa si siet | amator, nunquam sufferre ejus sumptus queat, nedum tu possis (geschweige denn weit weniger). C. Cluent. 35, 95 optimis hercule temporibus nec P. Popillius nec Q. Metellus, clarissimi atque amplissimi viri, vim tribuniciam sustinere potuerunt, nedum his temporibus, his moribus salvi esse possimus. In der Frage mit negativem Sinne: Tac. A. 4, 11 quis mediocri prudentia, nedum Tiberius, tantis rebus exercitus, inaudito filio exitium offerret? (Ohne Frage: nemo med. pr. ctt.). C. Planc. 37, 90 ego vero

1) S. Hand Tursell. IV, p. 150 sqq. 2) S. ebendaselbst II, p. 291

und 322.

Kühner, Ausführl. Grammatik der Latein. Sprache. II.

44

ne immortalitatem quidem contra rem publicam accipiendam putarem, nedum emori cum pernicie rei publicae vellem. Auch nedum ut c. conj. seit Livius Liv. 3. 14, 6 ne voce quidem incommoda, nedum ut ulla vis fieret, paulatim permulcendo tractandoque mansuefecerant plebem. Tac. dial. 10 quando rarissimarum recitationum fama in totam urbem penetrat? nedum ut per totas provincias innotescat. C. Fam. 9. 26, 2 me vero nihil istorum ne juvenem quidem movit unquam, ne nunc senem. Fam. 16. 8, 2 vix in ipsis tectis frigus vitatur, nedum in mari sit facile abesse ab injuria temporis. Liv. 24. 4, 1 puerum vixdum libertatem, nedum dominationem modice laturum. 35. 43, 6 vix ad Graeciam nudam occupandam satis copiarum, nedum ad sustinendum Romanum bellum. 6. 7, 3 et aegre inermem tantam multitudinem, nedum armatam sustineri posse.

=

b) C. Fam. 7. 28, 1 erat multo domicilium hujus urbis aptius humanitati et suavitati tuae quam tota Peloponnesus, nedum Patrae (weit geeigneter als der ganze P. und in noch höherem Grade Paträ). Sall. C. 11, 8 hi milites postquam victoriam adepti sunt, nihil relicui victis fecere. Quippe secundae res sapientium animos fatigant, nedum illi (sc. milites) corruptis moribus victoriae temperarent (geschweige denn, dass sie sich im Siege hätten mässigen sollen, multo minus). Liv. 28. 40, 11 rebus quam verbis assequi malui, ut, qui aliorum judicio mihi comparatus erat, sua mox confessione me sibi praeferret; nedum ego perfunctus honoribus certamina mihi atque aemulationes cum adulescente proponam (geschweige denn, dass ich = weit weniger). Tac. A. 13, 38 cuicunque mortalium, nedum veteri et provido duci barbarae astutiae patuissent (weit mehr). H. 3, 66 Fabium illis Valentem . . praegravem fuisse, nedum Primus ac Fuscus et Mucianus ullam in Vitellium nisi occidendi licentiam habeant (geschweige denn, dass . . haben sollten = weit weniger). Hor. A. P. 69 mortalia facta peribunt, | nedum sermonum stet honos (weit weniger). Etiam (quoque) nedum, vel.. nedum. Liv. 7. 40, 3 Quinctius, quem armorum etiam pro patria satietas teneret, nedum adversus patriam, ad colloquium processit (ein Überdruss an der Kriegführung für das Vaterland, weit mehr gegen das V.). Liv. 26. 26, 11 querebantur consules bellicosos ambo viros creatos, qui vel in pace tranquilla bellum excitare possent, nedum in bello respirare civitatem forent passuri (geschweige denn weit weniger). 45. 29, 2 quae vel socios, nedum hostes victos terrere possent (weit mehr).

Anmerk. Eine Umstellung findet statt Balb. et Opp. bei C. Att. 9. 7 A., 1 nedum hominum humilium, . . sed etiam amplissimorum virorum consilia ex eventu, non ex voluntate a plerisque probari solent (st. etiam ampliss. virorum, nedum hominum humilium).

§. 160. Anreihung einer Reihenfolge und einer Eintheilung. 1)

1. Die kopulative Beiordnung besteht ferner darin, dass Sätze entweder nach einer Reihenfolge oder Sätze, die eine Eintheilung enthalten, mit einander verbunden werden.

1) Ramshorn 2 IJ, S. 897 ff. Draeger II, S. 86 ff.

2. Die Reihenfolge wird bezeichnet durch die Adverbien primum (primo), deinde, tum, postea, denique (endlich, kurz), postremo (zuletzt). C. Tusc. 5. 2, 5 o vitae philosophia dux! Tu homines inter se primo domiciliis, deinde conjugiis, tum litterarum et vocum communione junxisti. 1. 28, 68 f. primum . . dein . . tum . . tum.. tum. Fam. 15. 14, 2 primum. . deinde.. tum . . postremo. Ebenso de or. 1. 32, 144. Fam. 3. 7, 4 u. R. Am. 45, 130 primum . . deinde .. deinde. deinde. Cluent. 25, 69 primo. . post deinde. Inv. 1. 28, 43 primum. . deinde Ideinde.. deinde postea.. deinde postremo. 2. 49, 145 ff. primum . deinde (8mal).. postremo. An die Stelle dieser Ausdrücke treten zuweilen auch Umschreibungen, wie C. Tusc. 3. 29, 72 primum. . deinde . . accedit superstitio. Off. 3. 28, 102 primum deinde addunt etiam.

3.

[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]

Die Eintheilungssätze werden bezeichnet durch: alius . . alius, alii . . alii, der Eine . . der Andere, die Einen die Anderen; alter. . alter, der Eine . . der Andere (von Zweien), alteri.. alteri, die Einen . . die Anderen (von zwei Parteien); pars.. pars, Einige.. Andere, partim partim (qua. . qua selten und nur bei einzelnen Wörtern), theils . . theils; aliter.. aliter, anders. . anders; aeque.. aeque (nur vereinzelt), auf gleiche Weise, ebenso . wie; von der Zeit: alias. . alias, das eine Mal .. das andere Mal; modo.. modo, nunc. nunc (poet., zuerst bei Lucretius, dann seit Liv. auch pros.), jam . . jam (poet. seit Vergil. und pros. seit Livius), tum tum (TOTÈ μέν TOTÈ dé), simul.. simul (wie dua μév apa dé), aliquando.. aliquando (nachklass.), bald. bald, pariter. pariter (selt. und poet., auch in nachkl. Prosa) zugleich. zugleich; vom Orte: alibi. . alibi (erst seit Livius), auf der einen . . auf der anderen Stelle; dafür, aber selten die unkontrahirte Form: aliubi . . aliubi bei Varro, Plin. h. n. und Sen. de benef. 1. 5, 5; 1) aliunde . . aliunde (seit Livius), von der einen . von der anderen Seite, alio . . alio, nach der einen . . nach der anderen Seite; hinc

[ocr errors]
[ocr errors]

hinc (erst seit Livius), von der einen . . von der anderen Seite; aber nicht hic. . hic, sondern hic.. illic, hier . . dort. Liv. 24. 21, 8 multitudo pars procurrit in vias, pars in vestibulis stat, pars ex tectis prospectant. C. Ph. 2. 45, 116 attulerat jam liberae civitati partim metu, partim patientia consuetudinem serviendi. Pl. Trin. 1044 mores autem rapere properant qua sacrum qua publicum. Mil. 1113 qui consectare qua maris qua feminas. 1392 quem omnes oderunt qua viri qua mulieres. C. Att. 2. 19, 3 qua dominus qua advocati sibilis conscissi. 9. 12, 1 quam expedita tua consilia, quam evigilata tuis cogitationibus qua itineris qua navigationis qua congressus sermonisque cum Caesare! Att. 15. 18, 2 intellego te distentissimum esse qua de Buthrotiis qua de Bruto. Q. fr. 3. 1. 2, 5 omnia convestivit hedera, qua basim villae, qua intercolumnia ambulationis. Liv. 10. 38, 1 sequi

[blocks in formation]
[ocr errors]

tur hunc annum consul insignis L. Papirius Cursor qua paterna gloria qua sua u. sonst. Val. Max. 6. 9, 14 qua corporis qua animi robore u. a. Spätere, doch nur selten. C. Lael. 24, 89 aliter cum tyranno, aliter cum amico vivitur. Ac. 2. 47, 143 aliter Diodoro, aliter Philoni, Chrysippo aliter placet. Hor. ep. 1. 1, 25 quod | aeque pauperibus prodest locupletibus aeque, aeque neglectum pueris senibusque nocebit (das letzte Satzglied st. neglectum pueris aeque senibus noc.). Tac. Agr. 15 aeque discordiam praepositorum, aeque concordiam subjectis exitiosam. Pl. Curc. 63 f. alias me poscit. . triginta minas, | alias talentum. C. Lael. 10, 33 mutari etiam mores hominum saepe dicebat alias adversis rebus alias aetate ingravescente. Inv. 1. 52, 99 licebit alias singillatim transire omnes argumentationes, alias quaerere, alias haec facere ctt. Caes. B. G. 4. 13, 5 Germani ad eum in castra venerunt, simul sui purgandi causa simul ut, si quid possent, de indutiis fallendo impetrarent. Ov. M. 8, 323 hanc pariter vidit pariter Calydonius heros | optavit (wie simul . . simul). 11, 305. 12, 36. Plin. ep. 8. 23, 8 pariter aegrum decessisse cognovi. C. Lael. 4, 13 Socrates non tum hoc tum illud, sed idem (dicebat) semper animos hominum esse divinos. Leg. 2. 17, 43 vidimus ardentis tum cupiditate, tum metu, tum conscientia. Divin. 1. 53, 120 efficit in avibus divina mens, ut tum huc tum illuc volent alites, tum in hac tum in illa parte se occultent, tum a dextra tum a sinistra parte canant oscines. Lucr. 2, 130 nunc huc nunc illuc. Verg. A. 1, 220 und sonst. Liv. 2. 56, 15 und sonst und Spätere. Verg. A. 4, 157 jamque hos cursu, jam praeterit illos. Hor. C. 4. 1, 38. S. 2. 7, 13. 20, 114 u. a. Dichter. Livius nur 30. 30, 10 jam aetas senem jam secundae jam adversae res ita fraudaverunt u. a. Spätere. Quintil. 5. 13, 58 confirmatio aliquando totius causae est, aliquando partium u. a. Spätere. Liv. 3. 28, 3 alibi pavorem, alibi gaudium ingens facit und sonst und Spätere. Liv. 1. 13, 2 Sabinae mulieres hinc patres hinc viros orantes. Curt. 4. 14, 15. Liv. 24. 45, 3 qui stet semper aliunde, aliunde sentiat (ubi v. Weissenb.). Plin. 37 c. 75 sardonyches e ternis glutinantur gemmis.., aliunde nigro, aliunde candido, aliunde minio. Cato b. Charis. 2 p. 197 P. (p. 132b L.) dispertieram alio frumentum, alio legatos, alio litteras, alio praesidium. C. Off. 3. 23, 89 alio res familiaris, alio ducit humanitas.

[ocr errors]
[ocr errors]

Sehr häufig werden in diesen Eintheilungssätzen statt der angegebenen dasselbe Wort wiederholenden Formen abwechselnde Formen gebraucht. C. ND. 2. 47, 122 alia animalia gradiendo, alia serpendo ad pastum accedunt, alia volando, alia nando, cibumque partim oris hiatu et dentibus ipsis capessunt, partim unguium tenacitate arripiunt, partim aduncitate rostrorum; alia sugunt, alia carpunt, alia vorant, alia mandunt. N. D. 1. 37, 103 aliae. .,partim aliae sunt quaedam etiam. Sall. C. 2, 1 initio reges diversi pars ingenium, alii corpus exercebant. C. N. D. 1. 12, 31 modo unum, tum autem plures deos. 1. 13, 35 modo menti divinum tribuit principatum, modo caelo, tum autem signis sideribusque divinis. Modo.. nunc bei Ovid. und vereinzelt in der nachklass. Prosa. Ov. M. 13, 922 nam modo ducebam ducentia retia pisces, | nunc . . moderabar arundine linum. Fast. 4, 643 nam modo siccus erat gelidis aquilonibus annus, nunc ager assidua luxuriabat aqua. Tr. 1. 2, 27 nam modo I nunc ., nunc notus ctt. Tac. H. 2, 51. 3, 85 u. A. Modo . . interdum Sall. J. 42, 1 und sonst. Hor.

[ocr errors]
[ocr errors]

S. 1. 9, 9.

1, 81 u. s. Sall. J. 45,

11; modo

[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]

Suet. Aug. Modo. . aliquando nur Tac., z. B. H. 2, 74. A. Modo.. nonnunquam nur Suet. Tib. 66 u. s. Modo saepe 2 modo in postremis, saepe in medio adesse. Hor. S. 1. 10, saepius Tac. A. 4, 1 u. s. Modo.. vicissim nur C. Leg. 2. 17, 43 vidi modo timentis, vicissim contemnentis religiones. Modo paulo post nur Val. Max. 7. 4, 5. Modo . . modo · postremum Tac. H. 4, 46. Modo et rursus poet. Prop. 1. 3, 41, in Prosa erst Tac. A. 14, 4. Ohne modo bloss rursus Tac. H. 3, 22 his, rursus illis exitiabile. 83 hos, rursus illos fovebat. Modo allein st. modo. . modo: Tac. A. 4, 50 hostisque clamore turbido, modo per vastum silentium incertos obsessores effecerat (st. modo clamore turbido, modo p. v. s.). 6, 32 tardari metu, modo cupidine vindictae inardescere. Tum.. alias nur C. Tusc. 4. 16, 36 quem tum moderatum alias modestum, tum temperantem alias constantem continentemque dicimus. Tum. . tum . . etiam ND. 1. 13, 34. Alias . . plerumque nur C. Cat. m. 15, 51 alias minore, plerumque majore cum fenore. Interdum.. alias de or. 3. 54, 206 geminatio verborum habet interdum vim, leporem alias. Nachklassisch wiederholte alias, dann nunc. interdum Curt. 6. 7, 11, oder aliquando Plin. 7, 15 §. 63, oder saepius 16. 32, §. 134. Nunc . modo nur Liv. 8. 32, 9. Nunc .. nunc postremo Liv. 3. 49, 2. Nunc jam Verg. A. 1, 395 f. Nunc . mox Vell. 2. 63, 3. Nunc aliquotiens nur Ammian. Nunc .. tum oder jam Flor. 1. 26, 5. 3. 1, 10. Nunc allein poet. statt nunc . . nunc poet. Verg. A. 5, 830 f. pariterque sinistros, nunc dextros solvere sinus. Aliquando.. aliquando . . nonnunquam Quintil. 8. 5, 4. Sen. q. nat. 1. 14, 1; aliquando . . saepius Plin. 2. 13 §. 56. Hinc illinc erst seit Livius 2. 11, 9. Hinc .. hinc .. illinc Plin. 5, 27 §. 97. Hinc . . inde Tac. A. 6, 34 und sonst u. a. Spät. Inde . . hinc Tac. H. 5, 24 und Juvenal. Illinc .. hinc nur Liv. 25. 11, 17 et illinc mari, hinc terra circumsedebimus arcem. Hic illic alibi Verg. G. 1, 54.

пипс

[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]

Alibi allein, dann deinde Curt. 7. 4 (18), 26 alibi multa arbor magnam deinde partem ejusdem terrae steriles arenae tenent.

§. 161. II. Adversative Beiordnung.

[ocr errors]
[ocr errors][merged small]

1. Die adversative Beiordnung besteht darin, dass Sätze, die in dem Verhältnisse eines Gegensatzes zu einander stehen, zur Einheit eines Gedankens verbunden werden. Das Verhältniss des Gegensatzes ist von der Art, dass der im beigeordneten Satze ausgesprochene Gedanke den im vorangehenden Satze ausgesprochenen Gedanken entweder gänzlich aufhebt, indem an die Stelle desselben ein anderer gesetzt wird, als: er ist nicht tapfer, sondern feig, oder bloss beschränkt, als: er ist arm, aber brav. Der beigeordnete Satz wird der Adversativsatz und der vorangehende, wenn er eine Einräumung oder ein Zugestehen bezeichnet, der Konzessivsatz genannt.

a) Beziehung der Aufhebung. Sed. Verum.

2. Die Beziehung der Aufhebung wird dadurch bezeichnet, dass einer Negation das Bindewort sed oder vērum

[ocr errors]
« ForrigeFortsæt »