Billeder på siden
PDF
ePub

ist der gewöhnliche Fall, namentlich gehören hierher die ungemein vielen Beispiele, in denen der zweite Gedanke oder Begriff dem Umfange oder dem Grade nach stärker ist und den ersten umfasst oder in sich schliesst, so häufig, wenn einem einzelnen Gedanken oder Begriffe ein allgemeiner entgegengestellt wird, also wenn das zweite Satzglied die Wörter omnes, omnino, universus, totus u. dgl. enthält. C. ND. 1. 10, 26 quom praesertim deum non modo aliqua, sed pulcherrima specie deceat esse. Planc. 31, 76 non modo lacrimulam, sed multas lacrimas et fletum cum singultu videre potuisti. Mil. 24, 66 cavebat magis Pompejus quam timebat, non ea solum, quae timenda erant, sed omnino omnia. de or. 2. 41, 175 nihil erit, quod oratorem effugere possit, non modo in forensibus disceptationibus, sed omnino in ullo genere dicendi. Verr. 2. 24, 58 (tali animo) non modo eques Romanus, sed quivis liber debet esse. Fam. 1. 6, 1 omnibus negotiis non interfuit solum, sed praefuit. Or. 71, 236 (eloquens) non approbationes solum, sed admirationes, clamores, plausus movere debet. Sall. C. 39, 6 neque solum cives, sed cujusque modi genus hominum sollicitabat Lentulus. Justin. 1. 8, 14 Cyrus non initio tantum, sed continuo totius temporis successu admirabiliter insignis. So auch in negativen Sätzen C. Vat. 1, 3 quom affirmares nullum tibi omnino cum Albinovano sermonem non modo de Sextio accusando, sed nulla unquam de re fuisse.

Anmerk. 7. Um die Steigerung zu verstärken, treten zu dem sed die Adverbien potius, multo magis, paene, prope. C. Lael. 12, 43 talis improborum consensio non modo excusatione amicitiae tegenda non est, sed potius omni supplicio vindicanda. Tusc. 2. 4, 11 fortes non modo fortuna adjuvat, sed multo magis ratio. de or. 2. 47, 191 non oratione solum, sed etiam multo magis vi et dolore et ardore animi concitaras. Leg. 3. 18, 40 actor moderatur et fingit non modo mentem ac voluntates, sed paene vultus eorum, apud quos agit. Br. 91, 316 ita recepi me biennio post non modo exercitatior, sed prope mutatus. Um das Herabsteigen zu einem geringeren Begriffe zu verstärken, treten zu dem sed die Adverbien vix, saltem (sp. lat.). C. Cael. 17, 40 haec genera virtutum non solum in moribus nostris, sed vix jam in libris reperiuntur. Fam. 4. 1,2 mihi venire in mentem nihil potest, non modo, quid sperem, sed vix jam, quid audeam optare. Liv. 3. 6, 8 ut non modo ad expeditiones sed vix ad quietas stationes viribus sufficerent. Boethius de consol. 4. pros. 4 quis ille est, cui haec non credenda modo, sed saltem non audienda videantur?

[ocr errors]

12. Non modo non (nihil, nullus, nunquam u. s. w., auch quisquam, ullus, unquam, usquam) sed (verum) etiam und sed ohne etiam. Diese Form unterscheidet sich von den eben erwähnten non modo . sed etiam und non modo . . sed nur dadurch, dass nach modo eine Negation folgt, die aber nicht mit non modo in Verbindung steht, sondern einem folgenden Verb oder Substantive angehört. Bei non modo non.. sed etiam findet ungleich seltener Herabsteigung als Aufsteigung statt; bei non modo non . . sed ist sed sed potius. C. Off. 1. 27, 71 non modo non laudi, sed etiam vitio dandum puto. Att. 11. 6, 1 dolor meus non modo non minuitur, sed etiam augetur. Catil. 1. 12, 29 summi viri et clarissimi cives Saturnini et Gracchorum et Flacci sanguine non modo se non contaminarunt, sed etiam honestarunt. Sest. 14, 33 quos legatos non modo nullo senatus consulto, sed etiam repugnante

=

— Kopul. Beiordn.

senatu tute tibi legasti. Cael. 28, 66 quos quidem ego testes non modo sine ullo timore, sed etiam cum aliqua spe delectationis exspecto (= non modo nullo timore). B. Afr. 47, 4 non modo sibi quicquam adquisierant, . . sed etiam . . consumpserant. Leg. agr. 2. 33, 90 quibus omnibus domesticis externisque bellis Capua non modo non obfuit, sed opportunissimum se nobis praebuit. Off. 1. 19, 62 non modo id virtutis non est, sed est potius immanitatis.

13. Auch kann das zweite Satzglied negativ sein: non modo (auch non solum) non sed ne . quidem (sed vix); alsdann findet Herabsteigung statt. C. Sull. 18, 50 ego non modo tibi non irascor, sed ne reprehendo quidem factum tuum. Or. 2, 5 non solum ab optimis studiis excellentes viri deterriti non sunt, sed ne opifices quidem se ab artibus suis removerunt. Att. 10. 4, 4 Caesaris et Pompeji non modo res gestas non antepono meis, sed ne fortunam quidem ipsam. Rp. 6. 21, 23 non modo non aeternam, sed ne diuturnam quidem gloriam adsequi possumus. Tusc. 2. 14, 34 quorum non modo nemo exclamavit unquam, sed ne ingemuit quidem. Mur. 3, 8 atque hoc non modo non laudari, sed ne concedi quidem potest. Fam. 10. 10, 1 cujus rei non modo non praeteriit tempus, sed ne maturum quidem etiam nunc fuit. R. Am. 29, 79 ostendo non modo nihil eorum fecisse Sex. Roscium, sed ne potuisse quidem facere. Verr. 3. 48, 114 quom multis non modo granum nullum, sed ne paleae quidem ex omni fructu relinquerentur. §. 115 neque eos appellem, quibus nihil non modo de fructu, sed ne de bonis quidem suis reliqui fecit. 3. 97, 225 isto praetore non solum aestimandi frumenti modus non fuit, sed ne imperandi quidem. 1. 18, 46 subito tempestates coortae sunt maximae, ut non modo proficisci, quom cuperet, Dolabella non posset, sed vix in oppido consisteret. 3. 22, 55 dicebat ille non modo se non arasse, id quod satis erat, sed nec dominum ejus esse fundi nec locatorem. Cluent. 20, 56 Fabricius non modo ad me meos vicinos et amicos non adduxit, sed ipse iis neque defensoribus uti postea neque laudatoribus potuit. Auch sed etiam ne. quidem: C. Att. 14. 14, 2 non modo non facturum, sed etiam ne passurum quidem (sondern sogar nicht einmal). Cat. 2. 4, 8 ist statt: nemo non modo Romãe, sed nec ullo in angulo totius Italiae oppressus aere alieno fuit, quem non adsciverit ohne Zweifel zu lesen: ne ullo quidem in angulo, da cdd. und alte Ausg. lesen sed ne ullo und häufig in den cdd. quidem weggelassen wird. ) Vat. 1, 3 quom affirmares nullum tibi sermonem non modo de Sestio accusando, sed ulla unquam de re fuisse. Leg. 3. 9, 21 quem quom . . non modo ulla in domo, sed nulla in gente reperirent. Liv. 22. 28, 5 ager inutilis insidiatori, quia non modo silvestre quicquam, sed ne vepribus quidem vestitum habebat. Liv. 32. 20, 7 haec adhortatio praetoris non modo quemquam unum elicuit ad suadendum, sed ne fremitum quidem aut murmur contionis.. movit (stärkerer Ausdruck st. non modo neminem).

[ocr errors]
[ocr errors]

14. a) Non modo (ohne non) sed etiam und b) non modo (auch non solum) ohne non .. sed ne.. quidem (sed vix), wo man gewöhnlich mit Unrecht annimmt, dass nach non modo die Negation non weggelassen sei. Wenn man aber

1) S. Hand Turs. IV, p. 70. Vgl. oben Anm. 5 und §. 157, 8.

Nr. 10 erwähnte Grundbedeutung von modo auffasst und non modo den Sinn von non dico, non dicam, ich will nicht sagen hat, so zeigt sich die Annahme einer weggelassenen oder aus dem folgenden ne.. quidem zu entnehmenden Negation grundlos. Beide Satzglieder haben dasselbe Prädikat oder dieselbe Kopula sum am Ende des zweiten Satzgliedes.

a) Varr. L. L. 9 §. 7 nunc jam primum dicam pro universa analogia, cur non modo videatur esse reprehendenda, sed etiam, quor in usu quodammodo sequenda (ubi v. O. Mueller), warum sie, ich will nicht sagen, zu tadeln, sondern vielmehr, warum sie zu befolgen sei. §. 14 an quom quis perperam consuerit quid facere in civitate, non modo patiemur, sed etiam poena afficiemus, idem, si quis perperam consuerit dicere verbum, non corrigemus, quom id fiat sine poena? R. Am. 38, 111 si quis rem mandatam non modo malitiosius gessisset, sed etiam neglegentius (nicht nur nicht, um nicht zu sagen, böswillig, sondern auch nur nachlässig). Dej. 5, 15 quonam ille modo cum regno, cun. domo, cum conjuge distractus esset, tanto scelere non modo perfecto, sed etiam cogitato? wenn ein so grosses Verbrechen nicht nur nicht (ich will nicht sagen) vollbracht, sondern auch nur gedacht worden wäre. Dieses Beispiel und Varr. L. L. 9, 14. C. Fam. 15. 6, 1. R. Am. 38, 111 lassen sich nach Anm. 8 erklären, so dass also angenommen werden könnte, non modo.. sed etiam sei st. non modo non sed etiam nur in wirklich negativen oder versteckt negativen Sätzen gebraucht worden. C. Ph. 3. 13, 33 nullum tempus dimittam, quin, de libertate populi R. quod cogitandum sit, cogitem, quod agendum atque faciendum, id non modo recusem, sed etiam appetam atque deposcam (ich will nicht sagen, zurückweise, sondern vielmehr erstrebe). Mil. 2, 5 in eo consilio, in quo amplissimi viri judicarent, nunquam existimavi spem ullam esse habituros Milonis inimicos ad ejus non salutem modo exstinguendam, sed etiam gloriam per tales viros infringendam (es würde nicht nur nicht, um nicht zu sagen, seine Rettung vernichtet, sondern auch nur sein Ruhm geschwächt werden). Divin. 1. 55, 124 mihi ad hoc, de quo disputo, probandum satis est, non modo plura, sed etiam pauciora divine praesensa et praedicta reperiri (ich will nicht sagen oder um nicht zu sagen, dass Vieles, sondern schon (auch nur) dass Weniges sich finde, was göttlich geahnt und vorhergesagt ist).

b) C. Att. 11. 24, 1 mihi non modo irasci gravissima injuria accepta, sed ne dolere quidem impune licet (nicht will ich sagen, zu zürnen sei gestattet, ja nicht einmal sich zu betrüben; dafür kann der Lateiner, wie wir Nr. 13 gesehen haben, auch sagen: non modo non irasci, sed ne dolere quidem licet). Verr. 1. 38. 98 non modo proditori, sed ne perfugae quidem locus in meis castris cuiquam fuit. Tusc. 1. 36, 87 mortuorum non modo vitae commodis, sed ne vita quidem ipsa quisquam caret. 5. 33, 93 Epicurus cupiditates quasdam, quod essent plane inanes, neque necessitatem modo, sed ne naturam quidem attingerent, funditus eiciendas putavit. Off. 3. 19, 77 bonus vir non modo facere, sed ne cogitare quidem quicquam audebit, quod non audeat praedicare. Lael. 24, 89 assentatio, vitiorum adjutrix, non modo amico, sed ne libero quidem digna est. de or. 1. 46, 203 neque solum inscitiam meam, sed ne rerum quidem magnitudinem perspicit. Pis. 10, 23 quom senatui non solum juvare rem

publicam, sed ne lugere quidem liceret. Sull. 9, 26 quid? si me non modo rerum gestarum vacatio, sed neque honoris neque aetatis excusatio vindicat a labore? Ac. 2. 19, 62 quod non modo recte fieri, sed omnino fieri non potest. Liv. 6. 20, 2 postquam sordidatum reum viderunt, nec cum eo non modo patrum quemquam, sed ne cognatos quidem aut adfines, postremo (ja sogar) ne fratres quidem. Non modo (solum) . . sed vix, s. Anm. 7.

=

[ocr errors]

sed ne.

[ocr errors]

Anmerk. 8. In Frag- und Bedingungssätzen, sowie auch in Komparativsätzen mit quam, in denen ein negativer Sinn liegt, wird statt non modo non . quidem gesagt: non modo sed (verum), da die Negation schon durch den negativen Charakter dieser Sätze angedeutet ist. C. Catil. 1. 3, 7 num me fefellit, Catilina, non modo res tanta, tam atrox, tam incredibilis, verum, id quod multo magis est admirandum, dies? (Ohne Frage non modo non res tanta me fefellit, sed ne dies quidem, nicht nur nicht die so gewaltige That, sondern nicht einmal der Tag ist mir verborgen geblieben, oder: ich will nicht sagen, die so gewaltige That, ja nicht einmal der Tag.) Manil. 22, 66 quae civitas est in Asia, quae non modo imperatoris aut legati, sed unius tribuni militum animos ac spiritus capere possit? (Ohne Frage: kein Staat Asiens kann den Übermuth nicht nur nicht eines Feldhern, sondern nicht einmal eines einzigen Kriegstribunen befriedigen.) Div. in Caecil. 8, 27 tu vero, Caecili, quid potes? quo tempore aut qua in re non modo ceteris specimen aliquod dedisti, sed tute tui periculum fecisti? (Ohne Frage: du hast zu keiner Zeit nicht nur nicht Anderen eine Probe deiner Beredsamkeit gegeben, sondern hast nicht einmal einen Versuch mit dir gemacht.) Sest. 20, 45 jecissem ipse me potius in profundum, ut ceteros conservarem, quam mei tam cupidos non modo ad certam mortem, sed in magnum vitae discrimen adducerem (nicht nur nicht zu einem gewissen Tode, sondern nicht einmal in grosse Lebensgefahr). ND. 1. 22, 61 Epicurus tuus quid dicit, quod non modo philosophia dignum esset, sed mediocri prudentia? (Ohne Frage sagt Nichts, was, ich will nicht sagen, der Philosophie, ja nicht einmal einer mittelmässigen Klugheit würdig wäre.) Aber non modo. . sed non, muss in solchen Sätzen gesagt werden, wenn der letztere nicht eine negative, sondern eine affirmative Bedeutung hat. C. Sest. 50, 108 quis non modo approbavit, sed non indignissimum facinus putavit? (Wer hat es nicht nur nicht gebilligt, oder: ich will nicht sagen, gebilligt, sondern nicht vielmehr für die empörendste That gehalten? Ohne Frage: nemo non modo approbavit, sed nemo non [= jeder] ind. f. putavit. Niemand hat es nicht nur nicht (ich will nicht sagen) gebilligt, sondern jeder vielmehr für d. e. Th. gehalten.) C. Tusc. 2. 5, 14 quae ut effugias, quis est non modo recusandus, sed non ultro appetendus, subeundus, excipiendus dolor? (Welcher Schmerz wäre, ich will nicht sagen, zu vermeiden, sondern vielmehr nicht freiwillig zu erstreben? Ohne Frage: nullus dolor non modo recusandus, sed nullus non [= jeder] ultro appetendus, kein Schmerz wäre da, ich will nicht sagen, zu vermeiden, sondern jeder vielmehr freiwillig zu erstreben.) Non modo non sed etiam non .? Varr. R. R. 1. 2,6 quid in Italia utensile non modo non nascitur, sed etiam non egregium fit? (Ohne Frage: nihil in Italia ut. non modo non nasc., sed etiam egregium fit, oder: omne utensile non modo nasc., sed etiam egregium fit).

[ocr errors]

=

[ocr errors]
[ocr errors]

поп

15. Auch können die Sätze umgestellt werden; alsdann sagt man: a) non non modo st. non modo. . sed; b) etiam non modo st. non modo . . sed etiam oder quoque solum st. non solum. . sed. . quoque, zuweilen auch ohne etiam oder quoque; c) ne . . quidem non modo non st. non modo non. sed ne quidem oder ne quidem поп modo st. non modo.. sed ne . . quidem; d) vix non modo st. non modo . . sed vix. Diese Umstellung geschieht, um das in der gewöhnlichen Stellung nachfolgende Satzglied nach

[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]

drücklicher hervorzuheben: non modo lässt sich oft durch geschweige denn übersetzen.

a) C. Att. 8. 12, 2 nihil praetermissum est, quod non habeat sapientem excusationen, non modo probabilem. Fam. 1. 9, 21 et nullum meum minimum dictum, non modo factum pro Caesare intercessit, quod ille non illustri gratia exceperit (kein unbedeutendes Wort, geschweige denn eine wirkliche That ist von mir vermittelnd für C. gethan).

b) C. Fam. 4. 14, 2 secundas etiam res nostras, non modo adversas pertimescebam. Att. 2. 21, 3 ipse etiam sibi, non iis solum, qui aderant, displicebat. Trebon. bei C. Fam. 12. 16, 1 non enim nescis, quam . omnibus tuis etiam minimis commodis, non modo tanto bono gaudeam. Liv. 3. 7, 4 Latini pudore etiam, non misericordia solum moti. 21. 54, 3 sed uti numero etiam, non animis modo valeatis. 5. 48, 7 postremo spe quoque jam, non solum cibo deficiente. 9. 38, 12 (legati,) qui sua quoque eum, non publica solum auctoritate moverent. 24. 13, 7 locus munimento quoque, non natura modo tutus. Curt. 7. 2 (6), 6 moveratque jam regem quoque, non solum contionem. Ohne etiam oder quoque. C. Leg. 2. 11, 26 est quaedam opinione species deorum in oculis, non solum in mentibus. Liv. 28. 40, 5 consulem peccare arbitror, . . non senatorem modo. §. 13 ut mihi jam vivendo, non solum rebus gerendis fesso. 28. 42, 15 id tua, non rei publicae solum causa.

c) C. Att. 14. 19, 4 cui facile persuasi mihi id, quod rogaret, ne licere quidem, non modo non lubere. C. Tusc. 1. 38, 92 ne sues quidem id volent, non modo ipse (geschweige denn der Mensch). Divin. 2. 55, 113 nunquam ne mediocri quidem cuiquam, non modo prudenti probata sunt. Liv. 25. 15, 2 ne Tarentum quidem, non modo arcem tanti debere esse. Justin. 9. 2, 6 quod militibus ne sumptum quidem viae, non modo officii pretia dederit. In der Frage: C. Tusc. 5. 8, 23 huic (qui omnibus corporis et fortunae malis oppressus est) paulumne ad beatam vitam deesse dicemus, non modo ad beatissimam? (Ohne Frage: huic ne ad beatam quidem vitam paulum deesse dicemus, non modo ad beatissimam.) Vgl. auch Anm. 8.

d) Plin. 15 c. 9 princ. reliqui arborum fructus vix specie figurave, non modo saporibus . . enumerari possunt. 17 c. 34 extr. terramque defixa vix tolerant, non modo umorem.

[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]

Anmerk. 9. Statt non modo.. sed etiam, non modo..sed ne.. quidem, wird zuweilen auch non modo (solum) . . etiam, non modo ne .. quidem ohne sed gebraucht. C. Off. 1. 22, 76 res non solum ex domestica est ratione, attingit etiam bellum. Liv. 24. 40, 12 tantus terror omnes occupavit, ut non modo alius quisquam arma caperet etiam ipse rex perfugerit (so dass, ich will nicht sagen, kein Anderer die Waffen ergriff, sondern sogar, s. Weissenb.). 28. 39, 11 Turdetaniam ita bello afflixit, ut non modo nobis, (absit verbo invidia,) ne posteris quidem timenda nostris esset. Tac. A. 3, 19 is finis fuit ulciscenda Germanici morte non modo apud illos homines, qui tum agebant, etiam secutis temporibus vario rumore jactata. 4, 35 non modo libertas, etiam libido impunita. Selbst mit Weglassung von etiam: Calpurn. 4, 64 non solum nobis silvestria cernere monstra | contigit, aequoreos ego cum certantibus ursis spectavi vitulos.

Anmerk. 10. Sowie im Griechischen öfters auf ein einfaches o der Gegensatz mit àλλà xaí folgt, ebenso folgt auch im Lateinischen zuweilen auf ein einfaches non der Gegensatz mit sed (verum) etiam, selten, erst seit Livius, sed. quoque. Das non enthält entweder den Sinn von non modo

[ocr errors]
« ForrigeFortsæt »