Billeder på siden
PDF
ePub
[ocr errors]

turpes, nec faciamus rogati. Fam. 5. 17, 2 Publio tuo neque opera neque consilio neque labore neque gratia neque testimonio defui. Verr. 4. 52, 116 neque odio hostili neque licentia militari, neque more belli neque jure victoriae (je 2 Paare). Off. 1. 2, 4 nulla vitae pars neque publicis neque privatis, neque forensibus neque domesticis rebus, neque si tecum agas quid neque si cum altero contrahas, vacare officio potest (je 3 Paare). Mil. 28, 77 quarum nulla neque diuturnam attulit laetitiam nec tantam. Leg. 3 1, 3 sine imperio nec domus ulla nec civitas nec gens nec hominum universum genus stare nec rerum natura omnis nec ipse mundus potest. Liv. 43. 9, 1 nam nec hostes moverunt arma, neque consul in agrum eorum legiones induxit. Auch sinnverwandte Begriffe können durch neque.. neque getrennt werden, was immer mit einem gewissen Nachdrucke geschieht. C. Fin. 1. 16, 50 ut nec divelli nec distrahi possint. Off. 3. 8, 36 quibus nihil nec taetrius nec foedius excogitari potest. 3. 19, 76 nec expedire nec utile esse. Zuweilen hat das erstere neque die Bedeutung von und weder, zuerst bei Cäsar, aber häufiger bei Sallustius und Livius. Caes. B. G. 1. 36, 5 Haeduis se obsides redditurum non esse, neque iis neque eorum sociis injuria bellum illaturum. 3. 3, 2; 7.52,1 wie Sall. C. 11, 3 avaritia semper infinita, insatiabilis est, neque copia neque inopia minuitur (= et neque neque oder neque aut-aut). 58, 1 eadem illa advorsa fient, neque locus neque amicus quisquam teget, quem arma non texerint. Jug. 61, 1 [cf. Kritz ad h. 1.] 85, 23 und sonst. Liv. 1. 59, 1 me . . exacturum nec illos nec alium quemquam regnare Romae passurum. 3. 26, 7 operae pretium est audire, qui omnia prae divitiis humana spernunt neque honori magno locum neque virtuti putant esse und sonst. Wenn aber non vorangeht, so stehen die folgenden neque in keiner Wechselbeziehung zu einander, sondern dienen bloss zur negativen Verbindung, wie Sall. C. 58, 1 compertum habeo, milites, verba virtutem non addere, neque ex ignavo strenuum, neque fortem ex timido exercitum oratione imperatoris fieri. Wohl aber können einer vorangehenden Negation zwei oder mehr folgende Satzglieder mit neque, durch welche die vorangehende allgemeine Negation näher bestimmt wird, untergeordnet sein. Ter. Eun. 147 habeo hic neminem | neque amicum neque cognatum. 35. 722. C. Att. 9. 12, 1 non medius fidius prae lacrimis possum reliqua nec cogitare nec scribere (nicht kann ich . . weder. . noch. .). Off. 2. 5, 7 neminem neque ducem belli nec principem domi magnas res et salutares sine hominum studiis gerere potuisse. 3. 19, 76 intellegat nihil nec expedire nec utile esse, quod sit injustum. Leg. 1. 8, 24 nulla gens est neque tam mansueta neque tam fera ctt. Liv. 34. 1, 5 matronae nullae nec auctoritate nec verecundia nec imperio virorum contineri limine poterant. Ferner: neque · neque tamen, weder. . noch auch. Planc. bei C. Fam. 10. 24, 8 nos duriore condicione bellum sustinemus, quod neque expeditissimam dimicationem putamus neque tamen refugiendo commissuri sumus, ut majus detrimentum res publica accipere possit. Neque.. neque non tamen. C. Fam. 3. 12, 2 neque tristius dicere quicquam debeo hac de re, quam tu ipse ominibus optimis prosequeris; neque non me tamen mordet aliquid. Neque .. neque vero (oûte . . v), weder. . noch wahrlich auch; in dem zweiten Gliede findet eine Steigerung statt. C. Tusc. 5. 33, 93 secundum genus cu

piditatum nec ad potiendum difficile esse censet nec vero ad carendum. Sest. 16, 36 neque huic vestro tanto studio audiendi nec vero huic tantae multitudini. . deero. Vgl. Xen. Cyr. 4. 3, 12 OTE TO Eúεtv jμiv padyτέον . . οὔτε μὴν ἀκοντίζειν. 1) Noch entschiedener wird die Stei

[ocr errors]
[ocr errors]

gerung ausgedrückt, wenn ne quidem nach neque. neque folgt. C. Ph. 3. 2, 3 nec postulantibus nec cogitantibus, ne optantibus quidem. Tac. G. 7 neque animadvertere neque vincire, ne verberare quidem und sonst. Suet. Nero 10 neque liberalitatis neque clementiae, ne comitatis quidem exhibendae occasionem. Selten ac ne . . quidem. Suet. Cal. 52 neque patrio neque civili ac ne virili quidem ac denique humano (vestitu) semper usus est. 2)

[ocr errors]

Anmerk. 1. Sowie oft auf eine Negation (non, nec u. s. w.) et folgt, als: C. ND. 2. 23, 59 non enim venis et nervis et ossibus continentur. 2. 1, 2 non errantem et vagam, sed stabilem certamque sententiam; ebenso finden sich öfters die in Wechselbeziehung stehenden neque. neque einem positiven Satzgliede mit et oder atque, ac (letztere erst in der späteren Latinität) untergeordnet, wie N. D. 3. 15, 38 scientia rerum bonarum et malarum et nec bonarum nec malarum. Liv. 10. 29, 2 torpere quidam et nec pugnae meminisse nec fugae.

[ocr errors]

b) Neque (nec).. et (oute et (oŰTE.. TÉ), einerseits nicht. andererseits, sowie nicht . . so auch. Ter. Eun. 965 vide . ., | quid agas, ne neque illi prosis et tu pereas. C. Tusc. 1. 4, 7 nobis placet nec pristinum dicendi studium deponere et in hac majore et uberiore arte versari. 1. 23, 54 natura animi atque vis neque nata certe est, et aeterna est. Br. 58, 198 omnis nec claudicans nec quasi fluctuans et aequaliter constanterque ingrediens numerosa habetur. Off. 3. 14, 58 eques Romanus nec infacetus et satis litteratus. Caes. B. G. 5. 31, 5 omnia excogitantur, quare nec sine periculo maneatur, et languore militum et vigiliis periculum augeatur. So auch: neque et tamen; neque et non (wo non einem einzelnen Worte angehört): C. Fin. 2. 20, 64 qui (dolor) si adesset, nec molliter ferret, et tamen medicis plus quam philosophis uteretur (so würde er ihn zwar nicht weichlich tragen, aber doch.. sich bedient haben). C. Off. 3. 1, 1 quae (vox) declarat illum et in otio de negotiis cogitare et in solitudine secum loqui solitum, ut neque cessaret unquam et interdum colloquio alterius non egeret.

[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]

Anmerk. 2. Von den korrespondirenden Bindewörtern neque et sind wohl zu unterscheiden die nicht korrespondirenden neque. . et, bei denen sowol neque als et bloss verbindende Kraft haben. Liv. 2. 11, 10 ita caesi in medio praedatores neque ad pugnam viribus pares et ad fugam saeptis omnibus viis. Sall. J. 24, 5 intellego illum supra, quam ego sum, petere neque simul amicitiam nostram et regnum meum sperare.

[ocr errors]

c) Neque (nec). . que. C. Tusc. 1. 29, 71 Socrates nec patronum quaesivit ad judicium capitis, nec judicibus supplex fuit adhibuitque liberam contumaciam (weder noch.. hingegen). Lael. 27, 104 sed nec illa exstincta sunt alunturque potius et augentur cogitatione (einerseits nicht.. andererseits hingegen vielmehr). Fin. 1. 14, 48 ex quo intellegitur nec intemperantiam propter se esse fugiendam temperantiamque expetendam. Doch kann das que auch bloss verbindend sein. Caes. B. G. 5. 2, 4 hi neque ad concilia veniebant neque imperio parebant Ger

1) S. Kühner Ausf. Gramm. der Griech. Spr. 2 II, §. 536, 1. 2) S. Draeger II, S. 84.

manosque Transrhenanos sollicitare dicebant (weder . . noch . . und). B. C. 3. 74, 3 Caesar neque satis militibus perterritis confidebat spatiumque interponendum ad recreandos animos putabat, et relictis munitionibus magnopere rei frumentariae timebat (einerseits nicht. . und . . andererseits, neque korrespondirt mit et, que aber verbindet).

[ocr errors]

d) Neque ac st. neque. et, nur sehr vereinzelt und nur nachklassisch. Tac. Agr. 10 extr. naturam Oceani atque aestus neque quaerere hujus operis est, ac multi retulere. Suet. Vesp. 12 mediocritatem pristinam neque dissimulavit unquam ac frequenter etiam prae se tulit.

e) Neque.. tamen, zwar nicht .. jedoch. Quintil. 5 prooem. 2 plures (fuerunt), qui nec ab illis sine dubio partibus rationem orandi submoverent, hoc tamen proprium atque praecipuum crederent opus sua confirmare et, quae ex adverso proponerentur, refutare. Colum. 12. 54 (56), 2 in quadratam cistam vimineam, quae neque spisse, solide tamen et crassis viminibus contexta sit, rapa componito.

f) Nec.. sed nec, einerseits nicht. . aber andererseits auch nicht (nur vereinzelt). Mart. 6. 75, 4 has ego nec mittam Pontia, sed nec edam.

g) Et.. neque (nec), einerseits . . andererseits nicht, té. . oйtε (erst seit der klassischen Zeit). C. Cat. m. 3, 7 qui se et libidinum vinclis laxatos esse non moleste ferrent nec a suis despicerentur. Ph. 13. 6, 13 intellegitis Pompejo et animum praesto fuisse nec consilium defuisse. Flacc. 20, 46 qui et rem agnoscit neque hominem ignorat. Catil. 3. 8, 20 illorum responsis tunc et ludi decem per dies facti sunt, neque res ulla, quae ad placandos deos pertineret, praetermissa est. Tusc. 5. 38, 112 Cn. Aufidius praetorius et in senatu sententiam dicebat nec amicis deliberantibus deerat et Graecam scribebat historiam et videbat in litteris. (Tac. dial. 19, 7 qui vi et potestate, non jure et legibus cognoscunt et nec accipiunt tempora, sed constituunt, nec exspectandum habent oratorem.) Ferner: et . . nec tamen C. Fin. 4. 18, 51 si virtus praestat ceteris rebus, et beatus esse poterit virtute una praeditus, carens ceteris, nec tamen illud tibi concedet, praeter virtutem nihil in bonis esse (einer

seits.. andererseits jedoch nicht). So auch: et . . non neque. C. Off.

[ocr errors]

3. 25, 95 ergo et promissa non facienda nonnunquam neque semper deposita reddenda (sunt). Et . . neque vero, einerseits andererseits fürwahr nicht. C. de or. 2. 23, 98 quod et in vobis animadverti recte potest.., neque vero vester aequalis Curio quenquam mihi magno opere videtur imitari.

Anmerk. 3. Nicht selten begegnen in den Schriften der Alten Stellen, in denen die Konstruktion der sich entsprechenden Bindewörter et . . et, neque.. neque nicht regelrecht ausgeführt ist, sondern in dem zweiten Gliede die Rede in veränderter Konstruktion fortgesetzt wird. Am Häufigsten finden wir diese Erscheinung in Cicero's philosophischen, in dialogischer Form abgefassten Schriften, in denen er sich in der einfachen, natürlich dahinfliessenden, ungekünstelten, ja selbst nachlässigen Ausdrucksweise der Umgangssprache gefällt, während er in seinen Reden und rhetorischen Schriften uns als der grösste Redekünstler der Römer entgegentritt und die vollendetsten Perioden bildet. 1) Wir wollen nur einige Beispiele solcher anakoluthischen Konstruktionen anführen. Die meisten derselben werden dadurch ver

anlasst, dass das erste Satzglied einen grossen Umfang hat. C. Tusc. 4. 35,

1) Vgl. Madvig Exc. I ad C. Fin., der aber einige Beispiele mit Unrecht hierher zieht.

[ocr errors]

74 sic affecto haec adhibenda curatio est, ut et illud, quod cupiat, ostendat quam leve, quam contemnendum, quam nihili sit omnino, quam facile vel aliunde vel alio modo perfici vel omnino neglegi possit. Abducendus etiam est nonnunquam ad alia studia ctt. (st. ut et illud et ipse abducatur ctt.) 3. 26, 63 sed haec omnia faciunt opinantes ita fieri oportere. Itaque et Aeschines in Demosthenem invehitur, quod is septimo die post filiae mortem hostias immolavisset. At quam rhetorice! quam copiose! quas sententias colligit! quae verba contorquet! ut licere quidvis rhetori intellegas. Quae nemo probaret, nisi insitum illud in animis haberemus, omnes bonos interitu suorum quam gravissime maerere oportere. Ex hoc evenit, ut in animi doloribus alii solitudines captent (st. et Aeschines et alii in animi doloribus solitudines captant). 5. 33, 94 nam et obscenas voluptates . c. 34, 97 fährt C. fort: Atque his similia ad victum etiam transferuntur, extenuaturque magnificentia et sumptus epularum (st. et obscenas voluptates. . dicunt et magnificentiam et s. ep. extenuant). 4. 27, 59 nam neque omnis aegritudo una ratione sedatur; alia est enim lugenti, alia miseranti aut invidenti adhibenda medicina. Est etiam in omnibus quattuor perturbationibus illa distinctio (st. neque omnis aegritudo . et in omnibus q. p. illa distinctio est). Fin. 2. 22, 71 nam nec vir bonus ac justus haberi debet, qui, ne malum habeat, abstinet se ab injuria . . §. 72. Quae dici eadem de ceteris virtutibus possunt ctt. (st. nec. et eadem de c. v. dici possunt). Lael. 20, 73 non enim neque tu possis, quamvis excellas, omnes tuos ad honores amplissimos perducere ..; quod si etiam possis quidvis deferre ad alterum, videndum est tamen quid ille possit sustinere (st. neque tu possis quidvis possit sustinere).

[ocr errors]
[ocr errors]

§. 159. b. Steigerung.

[ocr errors]

,neque alter

Die Steigerung wird auf folgende Weise bezeichnet: 1. Durch et, wenn es die schwächere Bedeutung von etiam, auch, angenommen hat. S. §. 151, 16 S. 631.

2. Durch etiam, 1) auch, selbst, sogar. C. Caecil. 3, 8 judicum culpa atque dedecore etiam (auch, selbst) censorium nomen jam populare atque etiam (sogar) plausibile factum est. Verr. 4. 10, 22 Mamertina civitas improba antea non erat, etiam inimica improborum (sogar); so oft in Gegensätzen, namentlich in der Redensart: tantum abest, ut . ., ut etiam, wie C. Ac. 2. 9, 28 tantum abesse dicebat, ut id consentaneum esset, ut maxime etiam repugnaret. In der Frage. Verr. 3. 98, 228 quod si haec feruntur omnia, . .; etiamne haec nova debent edicta.. perferre? etiamne frumentum pro empto gratis dare? etiamne.. pecuniam grandem dare? etiamne haec tot detrimenta atque damna.. perferre? Dej. 13, 37 quae omnes docti atque sapientes summa, quidam etiam sola bona esse dixerunt (sogar). Sall. C. 20 quis. . tolerare potest illis divitias superare, nobis rem familiarem etiam ad necessaria deesse? Ferner dient etiam zur Steigerung des Komparativs (wofür viele Spätere, wie Quintilian, Sueton, Tacitus, Curtius, adhuc gebrauchten). C. Off. 1. 30, 107 ut in corporibus magnae dissimilitudines sunt, sic in animis exsistunt etiam majores varietates (no ch grössere). Fam. 5. 12, 3 te plane etiam atque etiam rogo, ut et ornes ea vehementius etiam, quam fortasse sentis, et in eo leges historiae neglegas (stärker noch). Caes. B. C. 1. 53, 1 haec Afranius Petrejusque

1) Hand Tursell. II, p. 545 sqq.

[ocr errors]

=

=

et eorum amici pleniora etiam atque uberiora Romam ad suos perscribebant. Eo etiam major, quod, um so grösser noch, insofern als; multo etiam magis oder major, noch weit mehr oder grösser. C. Fam. 13. 16, 2 post mortem Crassi eo mihi etiam dignior visus est (sc. ejus libertus), quem in fidem atque amicitiam meam reciperem, quod eos a se observandos et colendos putabat, quos ille dilexisset. Tusc. 1. 24, 57 quem locum multo etiam accuratius explicat in eo sermone ctt. Eine Steigerung drückt etiam auch aus, wenn es bei den Komikern dem Imperative hinzugefügt ist, wie Pl. Most. 2. 2, 42 circumspice etiam, (sieh dich doch um); dann in Fragen des Unwillens, überhaupt der Leidenschaft; so statt des Imperativs mit etiam, wenn man mit Unwillen Einen fragt, ob er das Gefragte noch nicht thue. Pl. Most. 2. 1, 35 TH. Ecce autem hic deposivit caput et dormit. Suscita. PH. Etiam vigilas? Pater, inquam, aderit jam hic meus. (Wachst du auch? statt wache doch) und so oft; ferner auch noch? Pl. Amph. 376 etiam clamas, carnufex? (du schreist auch noch?) 571 rogasne, inprobe, etiam, qui ludos facis me? C. Verr. 1. 60, 156 is mihi etiam queritur, quod ctt.? Eine Steigerung bezeichnet etiam auch in der Redensart etiam atque etiam dringend, recht sehr u. s. w.; sowie auch, wenn etiam eine Versicherung ausdrückt. C. Ac. 2. 30, 97 omne, quod ita disjunctum sit, quasi aut etiam aut non, non modo verum esse, sed etiam necessarium (entweder ist Etwas wirklich oder nicht). Daher in der Antwort. Pl. Most. 4. 3, 7 TH. Numquid processit ad forum hodie novi? SI. Etiam (ja gewiss). C. Planc. 25, 65 cui quom respondissem me a provincia decedere: Etiam mehercule inquit, ut opinor, ex Africa. So nihil etiam. Ter. Phorm. 474. AN. Num quid subolet patri. GE. Nil etiam (in der That Nichts). Heaut. 1057. In den Briefen Cicero's am Schlusse: Att. 1. 13, 6 novi tibi quidnam scribam? Quid? Etiam (ja gewiss, nämlich kann ich . . schreiben). 2. 6, 2. Q. fr. 3. 1. 7, 24. Ferner, wenn etiam in konzessivem Sinne gebraucht wird: allerdings; dann folgt sed oder ein Bedingungssatz. Plin. ep. 6. 2, 8 at quaedam supervacua dicuntur. Etiam, sed satius est et haec dici, quam non dici necessaria. 2. 3, 9; 6. 28, 3; 7. 17, 5 etiam, si ctt. So auch bei folgendem tamen und in der Verbindung: etiam ubi, etiam quom, etiam qui. Varr. L. L. 9 §. 28 etiam ubi dissimilis fetus, ut ex equa et asino mulus, tamen ibi analogia. Nep. 9. 3, 1 multis magnisque meritis apud regem, etiam quom in officio non maneret, valebat. C. de or. 1. 26, 119 mihi etiam qui optime dicunt ., tamen, nisi timide ad dicendum accedunt, paene impudentes videntur. So auch in Verbindung mit einem Partizipe. C. Mil. 26, 70 quo uno versiculo satis armati semper consules fuerunt, etiam nullis armis datis. Fam. 9. 10, 1 de quo, etiam nihil scribente me, te non dubitare certo scio.

[ocr errors]

Anmerk. 1. Als ursprüngliche Bedeutung von etiam, das offenbar aus der Zusammensetzung von et (ett, auch) und jam (schon) entstanden ist, muss ohne Zweifel die temporale: noch angenommen werden; auch das goth. nauh, das ahd. noh und das nhd. noch sind höchst wahrscheinlich Zusammensetzungen von nu (st. nun) und auk, auch, das von auk- (auk-an = augere) stammt. Etiam in temporaler Bedeutung wird in allen Zeiten und namentlich in der vorklassischen sehr häufig gebraucht. Ter. Hec. 430 etiam tu hic stas? (stehst du noch immer hier?) C. Catil. 1. 1, 1 quousque tandem abutere, Catilina, patientia nostra? quamdiu etiam furor iste tuus

=

« ForrigeFortsæt »