Billeder på siden
PDF
ePub

opus esse ratione neque disputatione, quam ob rem voluptas expetenda, fugiendus dolor sit. Ac. 2. 25, 79. Tusc. 5. 40, 116 Epicurei nostri Graece fere nesciunt nec Graeci Latine sc. sciunt, Ac. 2. 47, 145 tu lucere nescis, nec tu, Hortensi, in tua villa nos esse sc. scis. Fam. 12. 30, 1 noli impudens esse nec mihi molestiam exhibere et a me litteras crebriores flagitare. Auch nach ne. . quidem folgt bisweilen neque. C. Fin. 2. 27, 87 negat Epicurus ne diuturnitatem quidem temporis ad beate vivendum aliquid adferre, nec minorem voluptatem percipi in brevitate temporis, quam si illa sit sempiterna (so ex conj. Madvigii st. nec diut. quidem). Liv. 1.3,4 ut ne morte quidem Aeneae nec deinde ausi sint. 40. 25, 6 ut ne efferendi quidem signa Romanis spatium nec ad explicandam aciem locus esset. Poetisch auch nach haud. Verg. A. 1, 327 haud tibi voltus | mortalis, nec vox hominem sonat. 3, 214. 7, 203. 3. Es ist aber eine Eigentümlichkeit der Lateinischen Sprache, dass sie sehr häufig neque (nec) auch da gebraucht, wo die Negation nicht der Aussage des Gedankens, sondern einem einzelnen Begriffe desselben angehört, so dass also das Bindewort que (und) die dem einzelnen Begriffe zugehörige Negation an sich gerissen hat. Es findet demnach hier eine Attraktion der Verneinung statt. C. Off. 3. 10, 41 id, quod utile videbatur neque erat (i. e. et non erat). Rp. 3. 13, 19 aut facere injuriam nec accipere, aut et facere et accipere. Caes. B. G. 7. 25, 1 deustos pluteos turrium videbant nec facile adire apertos ad auxiliandum animadvertebant (i. e. et animadvertebant non facile ctt., s. Kraner). Liv. 2. 23, 13 consules ipsos tergiversari, nec dubie ludibrio esse miserias suas (i. e. et non [haud] dubie). 4. 27, 9 M. Fabio legato adsignat equites nec ante lucem movere jubet manum (i. e. et non ante lucem ctt.). Colum. 5. 7, 1 id desiderat arborem humilem nec frondosam (st. et non fr.). So auch, wenn die Negation einem untergeordneten Partizipialsatze angehört. Sall. J. 98, 4 ipse paulatim dispersos milites, neque minus hostibus conturbatis, in unum contrahit (ein etwas unklarer Ausdruck st.: quom milites dispersi essent et non minus hostes conturbati essent). Liv. 6. 1, 12 quod postridie idus Quinctiles non litasset Sulpicius, tribunus militum, neque inventa pace deum post diem tertium objectus hosti exercitus R. esset (i. e. et, non inventa pace deum, objectus esset). 7.9,1 insequenti anno cum consules in Hernicos exercitum duxissent neque inventis in agro hostibus Ferentinum, urbem eorum, vi cepissent (i. e. et, non inventis hostibus, cepissent). 22. 22, 4 haud cunctanter Hiberum transgrediuntur nec ullo viso hoste Saguntum pergunt ire (i. e. et, nullo viso hoste, S. p. i). 32. 10, 6 cui non apparere ab eo, qui prior arma intulisset, injuriam ortam, nec Philippum ab ullis bello lacessitum priorem vim omnibus fecisse? (i. e. et Philippum a nullis b. lac. ctt.) Ferner in folgenden Verbindungen: neque is st. et qui non; nec, si idcirco (ob eam causam) oder ideo st. et, si non idcirco; nec idcirco minus, nec eo minus, nec eo setius st. et nihilo minus, (und dennoch), neque eo magis st. et nihilo minus non (und dennoch nicht). C. Fin. 2. 2, 5 id esse, quo omnia, quae recte fierent, referrentur, neque id ipsum usquam referretur (i. e. et quod ipsum nusquam r.). N. D. 3. 28, 70 nec, si is, qui accepit, bene utitur, idcirco is, qui dedit, amice dedit (h. e. et, si non idcirco). de or. 1. 50, 216 nec, si P. Crassus idem

[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]

fuit eloquens et juris peritus, ob eam causam inest in facultate dicendi juris civilis scientia. Varr. R. R. 1. 18, 31 nec, si bis tanto ampliorem fundum colas, ideo duo vilici habendi fuere. u. Spätere. C. de or. 2. 35, 151 philosophi, qui nulla dant praecepta dicendi, nec idcirco minus, quaecunque res proposita est, suscipiunt, de qua copiose et abundanter loquantur (und darum nicht weniger, und nichts desto weniger). Neque, nec eo minus Liv. 41. 8, 8 u. A. Nep. 25. 2, 2 neque eo setius adulescentem Marium, hostem judicatum, juvit opibus suis. 18. 4, 2 ab hoc aliquot plagis Eumenes vulneratur neque eo magis ex proelio excessit, sed acrius hostes institit (und nichts destoweniger nicht, und dennoch nicht). Sall. J. 20, 6 prius tamen omnia pati decrevit (Adherbal) quam bellum sumere; neque eo magis cupido Jugurthae minuebatur.

Anmerk. Statt neque, neque (nec) ullus, quisquam, neque unquam (§. 149, A. 4, S. 622) wird, jedoch seltener, auch gebraucht: et non, et nemo, et nullus, et nihil, et nunquam, et nusquam, nihilque, nullusque, und zwar regelmässig, wenn auf der Negation ein besonderer Nachdruck liegt, wie z. B. in Gegensätzen (nicht aber, s. §. 177) oder in Berichtigungen besonders ac non (und nicht vielmehr). C. Sest. 2, 3 nihilque ab eo praetermissum est, quod ctt. Tusc. 1. 49, 118 nihilque in malis ducamus, quod ctt. 5. 5, 13 nullumque recusent nec supplicium nec dolorem. Verr. 1. 1, 2 patior, judices, et non moleste fero me laboris mei, vos virtutis vestrae fructum esse laturos. N. D. 1. 33, 92 habebit igitur linguam deus et non loquitur (aber.. nicht, und doch nicht). Att. 2. 22, 6 neglegentis hominis et non boni poetae, sed tamen non inutilis. Tusc. 1. 7, 13 quasi ego dicam eos miseros, qui nati non sunt, et non eos, qui mortui sunt. 3. 17, 37 (virtus) si extrinsecus religata pendeat et non et oriatur a se et rursus ad se revertatur ctt. Leg. agr. 2. 37, 101 si hoc dissuadere est ac non disturbare atque pervertere (und nicht vielmehr). Zuweilen auch ac non potius, wie C. Ph. 8. 3, 9 si homines illi ac non pecudes potius inani spe. provehuntur. Caes. B. C. 1. 81, 2 Caesar proelio non lacessit et eo die tabernacula statui passus non est (ubi v. Kraner). Liv. 35. 16, 6 ad haec ei responderi velim, si ex aequo et non belli causa quaeritur. (Statt et non steht non que C. Fin. 5. 9, 26 ut jam liceat una comprehensione omnia complecti non dubitantemque dicere; hier bilden die Worte non dubitantem, wie z. B. C. Divin. 1. 55, 125 Einen Begriff: ohne Bedenken, und desshalb schliesst sich die Enklitika que an dubit. S. Madvig. Aber diese Stellung von que findet sich bei Präpositionen, z. B. ad voluptatemque (s. §. 113 S. 424), sonst aber nur ganz vereinzelt, wie Suet. Claud. 44 non multoque post. Nach der gewöhnlichen Ausdrucksweise müsste es heissen entweder et non dub. dic. oder nach Nr. 3 nec dub. dic. Auffallend ist auch Ov. M. 8, 619 immensa est finemque potentia caeli non habet st. et non f. oder nec fin. habet. 1))

[ocr errors]

4. Sowie et in Schlüssen st. atqui, und aber, zuweilen vorkommt (§. 151, 11), ebenso neque st. atqui non. C. N. D. 3. 13, 34 innumerabilia sunt, ex quibus effici cogique possit nihil esse, quod sensum habeat, quin id intereat: . nec ullum animal est sine sensu; nullum igitur animal aeternum est. Zuweilen enthält der durch neque angereihte Gedanke oder Begriff eine Erklärung des vorangehenden. [Vgl. §. 151, 10 S. 634.] C. leg. 1. 10, 28 nihil est profecto praestabilius quam plane intellegi nos ad justitiam esse natos, neque opinione, sed natura constitutum esse jus (i. e. nam non opinione, sed ctt.). Sall. J. 112, 3 quom talem virum in potestatem habuisset, tum fore, uti jussu senatus atque populi R. foedus fieret, neque hominem nobilem, non sua ignavia, sed ob rem publicam, in hostium potestate relictum iri (i. e. nam ho

1) S. Draeger II, p. 63.

minem nobilem, qui non sua ignavia, sed ob rem publ. sc. in hostium potestatem incidisset, in hostium p. relictum non iri, vgl. Kritz). C. Quint. 4, 15 quo mortuo nec ita multo post in Galliam proficiscitur Quintius (nach seinem Tode, d. h. bald nachher). Brut. 76, 265 erant in eo plurimae litterae, nec eae vulgares, sed interiores quaedam (und zwar). Auch kann durch neque ein Gedanke angereiht werden, in dem eine verneinende Folge liegt. C. Fin. 4. 15, 42 isti quom . . virtutis pulchritudinem adspexis sent, omnia, quae praeter virtutem ipsam viderant, abjecerunt. ., neque intellegunt se rerum illarum pulchrarum atque admirabilium fundamenta subducere (und so begreifen sie nicht). Plin. pan. 27, 2 nihil largiatur princeps, dum nihil auferat, non alat, dum non occidat, nec deerunt, qui filios concupiscant (und so werden nicht fehlen).

5. Auch werden durch neque öfters Gedanken angereiht, welche einen Gegensatz enthalten. Vgl. §. 151, 8 (et) und §. 153, 14 (atque). C. Tusc. 2. 25, 60 plurimos annos in philosophia consumpsi nec ferre possum sc. dolorem (und doch kann ich nicht). Off. 3. 2, 7 de tertio genere deinceps se scripsit dicturum nec exsolvit, quod promiserat (nicht aber). Caes. B. G. 1. 47, 1 velle se de his rebus, quae inter eos agi coeptae neque perfectae essent, agere cum eo. 4. 26,5 nostri eos (hostes) in fugam dederunt neque longius prosequi potuerunt (konnten jedoch nicht, oder: ohne . . zu können). Sall. J. 57, 3 signo dato undique simul clamor ingens oritur, neque ea res Numidas terret. Liv. 4. 30, 1 agitatum in urbe ab tribunis plebis, ut tribuni militum consulari potestate crearentur, nec obtineri potuit.

6. Neque adeo bei den Komikern bedeutet entweder und auch nicht einmal oder, wenn man Jemandes Ansicht nachdrücklich leugnet, auch gar nicht. Pl. Men. 296 ego te non novi neque novisse adeo volo (und will dich auch nicht einmal kennen). Merc. 859 neque mihi ulla opsistet amnis nec mons neque adeo mare, nec calor nec frigus und sonst. Ter. Hec. 865 f. neque opus est| adeo muttito (ja nicht einmal darf man davon mucksen). Pl. Trin. 918 neque adeo edepol flocci facio (auch gar nicht). 181. Rud. 36 senex, qui huc Athenis exsul venit, hau malus; | neque si adeo propter malitiam patria caret. Nach ne. quidem: Pl. Asin. 763 ne epistula quidem ulla sit in aedibus nec cerata adeo tabula (ja nicht einmal).

[ocr errors]

7. Die Lateinische Sprache pflegt negative Sätze mit enim, vero, autem, tamen durch neque (nec) mit dem vorhergehenden Satze zu verbinden, also: neque enim, neque vero, neque autem (s. die Beispiele), neque tamen. Im Deutschen wird gemeiniglich nur nicht gebraucht. Ter. Hec. 834 neque enim est in rem nostram. C. Rp. 1. 24, 38 nec enim hoc suscepi, ut tanquam magister persequerer omnia. Lael. 16, 57. Cat. m. 10, 32 und sonst. Rp. 1. 24, 38 quom adprobavisset Laelius: Nec vero, inquit Africanus, ita disseram ctt. (fürwahr nicht). N. D. 2. 64, 162 cernes jam spatia frugifera atque immensa camporum . .; nec vero supra terram, sed etiam in intumis ejus tenebris plurimarum rerum latet utilitas (und wahrlich nicht nur). Off. 1. 8, 25 delectant etiam magnifici apparatus vitaeque cultus cum elegantia et copia. .; nec vero rei familiaris

amplificatio, nemini nocens, vituperanda (fürwahr aber nicht). de or. 1. 51, 219 neque vero istis tragoediis tuis, quibus uti philosophi maxime solent, perturbor (aber fürwahr nicht). Neque autem 1) wird von den Klassikern nur nach vorhergegangenem neque gebraucht. C. Fam. 5. 12, 6 neque enim tu is es, qui, qui sis, nescias. ., neque autem ego sum ita demens, ut ctt. Lucr. 5, 366 nec tamen est ut inane, neque autem corpora desunt und sonst. Vorklassisch nach vorhergegangener Negation neque.. autem. Pl. Aul. 30 illa illum nescit, neque compressam autem pater. Nachklassisch statt neque vero. Cels. 7, 9 neque senile autem corpus, neque quod ctt. 2, 17 neque terrere autem ea res, si tempestiva est, debet; at ante tempus nocet. Sen. ep. 89, 6 philosophia studium virtutis est, sed per ipsam virtutem; nec virtus autem esse sine studio sui potest, nec virtutis studium sine ipsa. Quintil. 4. 1, 60 nec argumentis autem, nec locis, nec narrationi similis esse in prooemio debet oratio. 6. 3, 31. C. N. D. 3. 33, 82 et praedones multi saepe poenas dant, nec tamen possumus dicere non plures captivos acerbe quam praedones, necatos. Sall. C. 19, 1 Piso in citeriorem Hispaniam quaestor pro praetore missus est annitente Crasso..; neque tamen senatus provinciam invitus dederat, quippe foedum hominem a re publica procul esse volebat. Nep. 7. 8, 1 Alcibiades magnam amicitiam sibi cum quibusdam regibus Thraciae pepererat, neque tamen a caritate patriae potuit recedere. (Bei den Späteren wird statt nec vero zuweilen auch sed neque (nec) gebraucht Quintil. 12. 10, 66 sed neque his tribus quasi formis inclusa eloquentia est. Justin. 3. 6, 5 sed nec Lacedaemonii quievere.) Non enim, non tamen (selten) werden nur dann gebraucht, wenn auf der Negation ein besonderer Nachdruck liegt, wie diess namentlich bei Gegensätzen der Fall ist, oder wenn durchaus keine Verbindung mit dem Vorhergehenden stattfindet. Vgl. C. de or. 1. 26, 120. Flacc. 28, 68.2) Non vero findet sich C. Cat. m. 9, 27 als eine Erwiderung auf Milo's Worte: „At hi quidem (sc. lacerti) mortui jam sunt." Non vero tam isti, quam tu ipse, nugator (= wahrlich nicht). Aber in der Bedeutung nicht aber gehört es nur der späteren Latinität an, wie Ulpian. Dig. 1. 16, 3 non vero in totum xeniis abstinere debebit proconsul. 3)

8. Sowie das Bindewort et auch die adverbiale Bedeutung eines schwächeren etiam angenommen hat (s. §. 151, 16), ebenso wird auch das negative Bindewort neque (nec) in der adverbialen Bedeutung auch nicht oder eines schwächeren ne.. quidem gebraucht. Dieser Gebrauch gehört fast gänzlich nur der nachklassischen Zeit an; denn er findet sich nicht in der vorklassischen Zeit, und bei den Klassikern ist er so selten, dass er von vielen Kritikern und Grammatikern, namentlich von Madvig 4), in Zweifel gezogen worden ist. Ihn gänzlich zu verwerfen scheint mir bedenklich; denn an und für sich lässt sich kein vernünftiger Grund gegen den Gebrauch auffinden, da et auch als Adverb in der Bedeutung

-

1) S. Hand Tursell. I, p. 585 sq. 2) Mehr Beispiele bei Hand Tursell. IV, p. 273. 3) Hand Tursell. IV, p. 272. 4) ad C. Fin. 1. 11, 39 p. 82 sq. u. Exc. III ad Fin. p. 818.

[ocr errors]

7 nec

auch häufig vorkommt und nec (neque) in der Bedeutung auch nicht unbezweifelt feststeht. Daher bin ich der Ansicht, dass allerdings an den Stellen, wo die Lesarten Merkmale bieten, welche auf ne . quidem hinweisen, wie z. B. C. Tusc. 1. 26, 65 ne in deo quidem quicquam. ibid. 29, 71 ne interire quidem igitur. Catil. 2. 4, 8, wo die Lesart sed ne ullo in angulo ein weggelassenes quidem: ne ullo quidem in ang. vermuthen lässt, überall ne.. quidem herzustellen sei; wo aber alle cdd. nec haben, wie C. Ac. 1. 2, suspicari, nec beibehalten werden müsse. Top. 4, 23 ut, si in urbe fines non reguntur, nec aqua in urbe arceatur. Fam. 1. 8, 3 ea (libertas) sublata tota, sed nec mihi magis quam omnibus. Att. 2. 1, 5 sed neque magno opere dixi esse nobis laborandum. Wie in diesen letzten Stellen, so häufig bei den Späteren, s. weiter unten. Liv. 23. 18, 4 ita primis repulsis Maharbal nec ipse eruptionem cohortium sustinuit. 31. 22, 7 non modo Sunium superare, sed nec extra fretum Euripi committere aperto mari se audebant. Val. Max. 7. 2, ext. 8 (Thales) interrogatus, an facta hominum deos fallerent: Nec cogitata, inquit. Tac. G. 6 sed nec variare gyros docentur (equi). Flor. 2. 8, 12 nam rex proelium nec spectare poterat. Justin. 12. 16, 10 ut illo praesente nullius hostis arma nec inermes timuerint. Häufig, wenn neque in Beziehung zu einem anderen Gedanken oder Begriffe steht, wie schon theilweise bei Cicero, s. oben. Quintil. 1. 1, 21 nec si quid discere satis non est, ideo nec necesse est. 2. 17, 35 ut candido candidius et dulci dulcius non est adversum, ita nec probabili probabilius. 9. 2, 67 quod in foro non expedit, illic nec liceat. 13. 3, 6 cum praesertim hoc, quod est maxime necessarium, nec tam sit arduum, quam procul intuentibus fortasse videatur. Tac. A. 3, 29 sed neque tum fuisse dubitaverim, qui ejusmodi preces occulti illuderent. Wo nec. quidem steht, ist diess nicht fiir ac ne quidem gebraucht, sondern nec bedeutet auch nicht und quidem gehört einem einzelnen Worte an, das nachdrücklich hervorgehoben werden soll, wie C. Cat. m. 9, 27 nec nunc quidem vires desidero (auch vermisse ich nicht, jetzt wenigstens, die Kräfte, aber ne vires quidem nunc d., selbst die Kräfte vermisse ich jetzt nicht). Divin. 1. 9, 16 nec hoc quidem quaero, cur ctt. (vorher geht non quaero, cur; also: auch danach wenigstens frage ich nicht, oudÈ TOUTÓ YE pwt). Oder quidem steht einem folgenden Satze mit sed entgegen. Fam. 6. 6, 2 animum tuum . . confirmandum puto, nec iis quidem verbis, quibus te consoles ut afflictum . sed ut eum, de cujus incolumitate non plus dubitem, quam ctt. (und zwar nicht. sondern). Quintil. 9. 3, 55 non enim dixi quidem, sed non scripsi, nec scripsi quidem, sed non obii legationem, nec obii quidem legationem, sed non persuasi Thebanis. 1)

§. 158. Neque (nec) .

[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]

neque (nec); neque (nec)
u. s. w. in Wechselbeziehung.

[ocr errors]
[merged small][ocr errors][ocr errors][merged small]

a) Neque (nec) · neque (nec) oder neque .. nec oder nec neque. C. Lael. 12, 40 haec lex in amicitia sanciatur, ut neque rogemus res

1) Vgl. Hand Tursell. IV, p. 105 sqq. Draeger II, S. 68 ff

Kühner, Ausführl. Grammatik der Latein. Sprache. II.

43

« ForrigeFortsæt »