Billeder på siden
PDF
ePub

jam, ut sit gesta, ego eloquar. Capt. 376 f. qui me, quid rerum hic agitem et quid fieri velim, | patri meo ordine omnem rem illuc perferat. (Hier ist ein doppeltes Objekt: qui me, quid. . velim, illuc perferat = nuntiet und dann das Vorhergehende zusammenfassend: omnem rem perferat.) Pl. Men. 1083 et patriam et patrem commemorant pariter, qui fuerint sibi. Merc. 483 quo leto censes me, ut peream, potissumum? Mil. qui aucupet me, qui agam? Curc. 590 cupio dare mercedem, qui illunc, ubi sit, commonstret mihi. Ter. Eun. 306 nunc, Parmeno, te ostenderis, qui vir sies. Pl. Merc. 253 nisi capram illam suspicor | jam me invenisse, quae sit aut quid voluerit. Aul. 4. 7, 17 servum meum Strobilum miror, ubi sit. Liv. 42. 40, 1 exspectari nos arbitror, ut respondeamus litteris tuis. 2. 57, 3 distractam rem publicam magis, quorum in manu sit, quam ut incolumis sit, quaeri. Pl. Pers. 636 ego illam quaero, quae fuit. 653 ego patriam te rogo, quae sit tua. Merc. 15 quos edepol ego credo humanas quaerimonias | non tanti facere, quid velint, quid non velint. Rud. 4. 4, 24 quid tu me curas, quid rerum geram? Ter. Ad. 5. 4, 20 illum, ut vivat, optant. Liv. 3. 9, 10 neque illum se deprecari, quominus pergat, ut coeperit. 23. 10, 3 (se) eum postulare, ut sibi dedatur. 33. 40, 6 Chersonesum et proxima Thraciae.. quem dubitare, quin Lysimachi fuerint? C. Man. 12, 34 atque haec qua celeritate gesta sint, praetereunda non sunt. Or. 20, 68 sejunctus orator a philosophorum eloquentia explicandus est nobis, qualis futurus sit. Pl. Mil. 996 eos nunc homines metuo, ne obsint mihi. Ter. Eun. 610 metuo fratrem, ne intus sit. Hec. 575 vereor Pamphilum, ne orata nostra nequeat diutius | celare. Eun. 160 istam nunc times .., ne illum talem praeripiat tibi. Caes. B. G. 1. 39, 6 rem frumentariam, ut satis commode supportari posset, timere (sc. se) dicebant. (Res frumentaria ist hier s. v. a. frumentum.) Pl. Pseud. 1061 nunc ego Simonem, mi obviam veniat, velim. Stich. 396 jube famulos, rem divinam mi adparent. Rud. 244 tu facis me quidem, vivere ut nunc velim. C. Divin. 2. 38, 80 quae volucres efficiat, ut significent aliquid. Pl. Aul. 3. 2, 29 ego te faciam, miserrumus mortalis uti sis. Pseud. 112 satis est, si hanc hodie mulierem efficio tibi, tua ut sit. Ter. Heaut. 84 istuc, quicquid est, fac me, ut sciam. Zuweilen wird auch das Prädikat zugleich mit attrahirt: Pl. Aul. 4. 20, 67 quem te) ego avom feci jam, ut esses filiae nuptiis statt: quem feci, ut avus esses. Poen. 2, 5, nec potui tamen | propitiam Venerem facere, uti esset mihi. Epid. 4. 2, 36 exitiabilem ego illi faciam hunc, ut fiat, diem. Sall. J. 14, 11 ubi (Jugurtha) me isdem dolis nequit capere, nihil minus quam vim aut bellum exspectantem in imperio vostro extorrem patria, domo, inopem et coopertum miseriis effecit, ut ubivis tutius quam in meo regno essem (st. Jugurtha effecit, ut ego, nihil minus quam vim aut bellum exspectans in imperio vostro, extorris patria . ., ubivis tutius quam in me regno essem). Liv. 31. 27, 5 hic metus Codrionem, satis validum oppidum, ut dederetur Romanis, effecit. Mit hinzugefügtem ita: Pl. Mil. 149 eumque ita | faciemus, ut, quod viderit, ne viderit. Reddere statt facere, efficere nur vereinzelt: Ter. Andr. 389 hic reddes omnia, | quae nunc sunt certa ei consilia, incerta ut sient. So auch permittere: C. agr. 2. 21, 57 quae est ista aequitas, ceteros (agros), etiam si privati sint, permittere ut publici judicentur? (Statt permittere, ut ceteri agri .. judicentur.) Selbst veri simile est: Sen. benef. 4, 32 deos veri simile

est, ut alios indulgentius tractent. Verben, welche nicht mit dem Akkusative, sondern mit einem anderen Kasus verbunden werden, kommen nur vereinzelt vor: C. Br. 15, 57 de quo sit memoriae proditum eloquentem fuisse (st. quem. . fuisse). Fin. 1. 2, 5 de quo (sc. Atilio) Licinius (sc. dixit) ferreum scriptorem (sc. esse). Liv. 38. 21, 1 Galli ab duobus lateribus satis fidentes invia esse (st. duo latera invia esse fidentes). 39. 12, 1 satis exploratum de Aebutio ratus consul, non vanum auctorem esse (st. Aebutium. . esse, s. Weissenb.). Vgl. §. 127, 10 S. 526.

Anmerk. 1. Einer ähnlichen Erscheinung der Herübernahme des Subjektes aus dem Nebensatze in den Hauptsatz begegnen wir in Beispielen, wie: quid censemus Dionysium, quo cruciatu timoris angi solitum? C. Off. 2. 7, 25 statt: quo cr. tim. Dionysium angi solitum (esse) censemus? S. §. 228, A. 3 S. 998.

[ocr errors]

Anmerk. 2. Der eben erörterten attraktionsartigen Verschränkung zweier Sätze, in welcher ein Substantiv des Nebensatzes in den Hauptsatz herübergenommen und hier der Rektion des Verbs unterworfen wird, steht die §. 195 erklärte gegenüber, in welcher ein Substantiv des Hauptsatzes in den Nebensatz herübergenommen und hier der Rektion des Verbs unterworfen wird, als: quas ad me dedisti litteras, redditae sunt, oder: redditae sunt, quas ad me dedisti litteras. Auch gehören hierher folgende Wortfügungen: a) diejenige, welche wir §. 193, 10 unter dem Namen Attractio inversa des Relativpronomens kennen gelernt haben, als: Naucratem quem convenire volui, in navi non erat; —b) die § 196, 1. 2 erörterte Verschränkung des Adjektivsatzes mit dem Hauptsatze, in welcher das Relativ der Konstruktion des dem Adjektivsatze untergeordneten Nebensatzes folgt, als: Thrasybulo honoris corona a populo data est, quam quod amor civium et non vis expresserat, nullam habuit invidiam (statt quae, quod eam expresserat, nullam habuit invidiam) Nep. 8. 4, 1. Puer infici debet iis artibus, quas si, dum est tener, imbiberit, ad majora veniet paratior (st. quibus, si eas imbiberit, ad majora veniet paratior) C. Fin. 3. 2, 9.

3. a) Der Hauptsatz wird zuweilen mit einem Nebensatze (Zwischensatze) dadurch zu einer Einheit verschmolzen, dass der Hauptsatz von dem Nebensatze abhängig gemacht und durch den Accusativus cum Infinitivo ausgedrückt wird und also aus der direkten Rede in die oblique übergeht.

b) Ein ganzer Nebensatz wird auch bisweilen von einem unmittelbar vorangehenden Zwischensatze abhängig gemacht, obwol er eigentlich von dem Hauptsatze oder übergeordneten Partizipe abhängen müsste. Es findet auch in diesen beiden Fällen eine Art Attraktion statt. 1)

a) Epicurei quemadmodum adseverant, ex corpusculis concurrentibus temere atque casu mundum esse perfectum, C. N. D. 2. 37, 94 (statt quemadmodum Ep. adseverant, ex corpusculis. . mundus est perfectus). Quoniam, ut praeclare scriptum est a Platone, non nobis solum nati sumus, atque, ut placet Stoicis, quae in terris gignantur, ad usum hominum omnia creari, homines autem hominum causa esse generatos, Off. 1. 7, 22 (statt: atque, ut placet Stoicis, quae in terris gignuntur, ad usum hominum omnia creantur, homines autem hominum causa sunt generati). Auf demselben Grunde beruhen auch Beispiele, wie: Itaque commemorat, ut cygni, qui non sine causa Apollini dicati sint, sed quod ab eo divina

1) Vgl. Wopkens Lectt. 1. 7 p. 39 sq. Krüger a. a. O. §. 165 u. 166.

[ocr errors]

canorum oratorem

tionem habere videantur, qua providentes, quid in morte boni sit, cum cantu et voluptate moriantur, sic omnibus bonis et doctis esse faciendum, C. Tusc. 1. 30, 73 (statt ut cygni videantur, qua provident, quid sit, cum c. et v. m., sic etc). Hunc qui audierant prudentes homines, in quibus familiaris noster L. Gellius. fuisse dicebat Br. 27, 105 (statt in quibus Gellius fuit, . . dicebant). Hiermit sind zu vergleichen Sätze, wie Sall. C. 25, 3 ei cariora semper omnia quam decus atque pudicitia fuit statt fuerunt. S. §. 12, 8 S. 27. C. Rp. 1. 37, 58 si, ut Graeci dicunt omnis aut Grajos esse aut barbaros, vereor, ne barbarorum rex fuerit (statt si, ut Graeci dicunt, omnes aut Graji sunt aut barbari). de or. 3. 1, 3 hic (= bei dieser Gelegenheit), ut saepe inter homines sapientissimos constare vidi . . omnium consensu sic esse judicatum ceteros a Crasso semper omnis, illo autem die etiam ipsum a se superatum (statt est judicatum). Off. 1. 10, 33 ne noster quidem probandus, si verum est Q. Fabium Labeonem arbitrum Nolanis et Neapolitanis de finibus a senatu datum, cum utrisque separatim locutum ctt. (statt ne . . probandus, si verum est, Q. Fabius Labeo, qui . . datus. separatim locutus est). Br. 31, 121 Jovem sic, ut ajunt philosophi, si Graece loquatur, loqui. (Hier beginnt der Hauptsatz nicht nach dem Zwischensatze, sondern sein Subjekt geht demselben voran.) So im Griech. Aesch. Pers. 563 turðá †' èxquɣeiv ävanta αὐτὸν ὡς ἀκούομεν Θρήκης ἀμπελιήρεις δυσχείμους τε κελεύθους. Vgl. auch Ter. Ad. 648 habitant hic quaedam mulieres pauperculae; ut opinor has non nosse te et certo scio (st. ut opinor et certo scio, has tu non nosti, oder has, ut opinor, tu non nosti).

[ocr errors]
[ocr errors]

b) C. Tusc. 1. 17, 40 num igitur dubitamus, an, sicut pleraque (sc. dubitamus?) quanquam hoc quidem minime; persuadent enim mathematici terram in medio mundo sitam . . quasi puncti instar obtinere (st. quin terra. . obtineat). 1. 36, 88 hoc premendum etiam atque etiam est argumentum, confirmato illo (sc. argumento), de quo, si mortales animi sunt, dubitare non possumus, quin tantus interitus in morte sit, ut ctt. (st. confirmato illo, de quo.. dubitare non possumus, tantum interitum in morte esse). Fam. 2. 4, 1 epistularum genera multa esse non ignoras; sed unum illud certissimum, cujus causa inventa res ipsa est, ut certiores faceremus absentes (st. quo certiores facimus absentes). 5. 2, 9 addam illud etiam, quod jam ego curare non debui, sed tamen fieri non moleste tuli atque etiam, ut ita fieret, pro mea parte adjuvi, ut senati consulto meus inimicus, quia tuus frater erat, sublevaretur (st. addam . . adjuvi, senati consulto meum inimicum . . sublevatum esse). 2. 19, 1 verebar, ne ita caderet, quod etiam nunc vereor, ne ante, quam tu in provinciam venisses, ego de provincia decederem (st. verebar, ne ita caderet, ut . . decederem). Verr. 2. 65, 158 de quo homine hoc auditum est unquam, quod tibi accidit, ut ejus in provincia statuae deicerentur? (st. ejus in pr. statuas dejectas esse?) Catil. 3. 9, 21 illud vero nonne ita praesens est, ut nutu Jovis Q. M. factum esse videatur, ut eo ipso tempore signum statueretur? (statt quod . . statutum est?) Mit vorangehender Attraktion: C. prov. cons. 16, 39 ut C. Julius. . ei ne libertatem quidem relinquat, adduci ad suspicandum nullo modo possum (st. C. Julium ei. . relinquere adduci ad suspicandum nullo modo possum. Hier ist ut relinquat von

adduci abhängig gemacht, obwol es eigentlich von ad suspicandum hätte abhängen sollen).

4. Auch in der Wortfügung mit nescio an c. conjunctivo statt des Indikativs findet eine attraktionsartige Verschmelzung zweier Sätze statt. Z. B.: Ingens eo die res ac nescio an maxima illo bello gesta sit (st. ingens res eo die gesta est ac nescio an maxima illo bello gesta sit oder nach §. 235, 6: ingens res ac nescio an maxima illo bello gesta est) Liv. 23. 16, 16. C. Off. 1. 21, 72 capessentibus rem publicam nihilo minus quam philosophis, haud scio an magis etiam, et magnificentia et despicentia adhibenda sit rerum humanarum (wo Baiter mit Manutius est statt sit liest). Flacc. 26, 63 cujus ego civitatis disciplinam atque gravitatem non solum Graeciae, sed haud scio an cunctis gentibus anteponendam dicam.1) [Vgl. ausserdem die S. 1021, 6 angeführten Beispiele.]

§. 244. V. Anakoluth. 2)

1. Das Anakoluth (oratio àvazóλoudos von à privativum und axoλovdéw) ist eine solche Wort- oder Satzverbindung, in welcher die begonnene Konstruktion des Satzes nicht nach den Regeln der Grammatik durchgeführt, sondern in eine andere verwandelt wird, die in grammatischer Hinsicht zwar jener nicht entspricht, in logischer Hinsicht aber, d. h. in Ansehung der Bedeutung und des Inhaltes, jener gleich oder ähnlich ist. Die Quelle, aus der das Anakoluth entspringt, ist die Lebhaftigkeit der Vorstellung, die den Redenden die begonnene Konstruktion vergessen und nur noch den Sinn, aber nicht die Form der Rede in Gedanken festhalten lässt, oder das Streben entweder die Deutlichkeit der Rede, deren Zusammenhang durch Zwischensätze gestört worden ist, oder auch die Kürze, die Kraft oder die Konzinnität der Rede zu unterstützen. C. Tusc. 4. 35, 75 omnibus ex animi perturbationibus est profecto nulla vehementior (quam amor), ut, si jam ipsa illa accusare nolis, stupra dico et corruptelas. ., quorum omnium accusabilis est turpitudo; sed, ut haec omittas, perturbatio ipsa mentis in amore foeda per se est (st. ut, si . . nolis perturbatio ipsa . . foeda per se sit). 4. 36, 77 ira vero, quae quamdiu perturbat animum, dubitationem insaniae non habet .; dann folgt 37, 79: ubi sunt ergo isti, qui iracundiam utilem dicunt? (statt ira, quae quamdiu perturbat animum, dubitationem ins. non habet, utilis dici non potest). 5. 15, 45 an dubitas, quin praestans valetudine . .; adde etiam .; da divitias .; si fuerit is, qui haec habet, injustus, intemperans . dubitabisne eum miserum dicere? 2..1, 3 si orationes, quas nos multitudinis judicio probari volebamus; popularis est enim..; sed si reperiebantur nonnulli, qui nihil laudarent, nisi quod

.

[ocr errors]
[ocr errors]

1) S. Krüger a. a. O. §. 165.

[ocr errors]

2) Vgl. Ramshorn 2 II, §. 207, 6. Beier ad C. Off. 1. 14, 44. Goerenz ad Fin. 1. 6, 17. Bremi ad Fin. 1, 12 p. 64. Madvig ad Fin. 1 Exc. I. Wopkens Lectt. Tull. 1, 9 p. 73 und Hand daselbst. Ellendt ad Br. 95, 325. Gernhard ad Off. Exc.; Otto ad Fin. p. 23. Kühner ad Tusc. 5 3. 17, 36 sq. 4. 35, 74.

se imitari posse confiderent ctt. (st. si orationes . . non sunt probatae a nonnullis, qui nihil laudarent ctt.) Vgl. 2. 7, 17.

2. Die Anakoluthe lassen sich in zwei Arten theilen: a) grammatische und b) rhetorische. Ausserdem aber gibt es auch solche, welche offenbar aus Nachlässigkeit entsprungen sind, wie z. B. häufig bei Cato, 1) zuweilen auch bei den Komikern, die die gewöhnliche Umgangssprache des Volkes wiedergeben, und selbst bei Cicero in den flüchtig geschriebenen Tusculanen, z. B. 5. 19, 54. 22, 63 u. s., zuweilen auch in den Briefen, als: Q. fr. 1. 1, 8, 23 Cyrus ille a Xenophonte non ad historiae fidem scriptus, sed ad effigiem justi imperii, cujus summa gravitas ab illo philosopho cum singulari comitate conjungitur; (quos quidem libros non sine causa noster ille Africanus de manibus ponere non solebat; nullum est enim praetermissum in iis officium diligentis et moderati imperii;) eaque, si sic coluit ille, qui privatus nunquam fuit, quonam modo retinenda sunt iis, quibus imperium ita datum est, ut redderent, et ab iis legibus datum est, ad quas revertendum est? (Dieses ist ein Konglomerat von an einander gereihten und nur äusserlich zusammenhängenden Sätzen.) Die grammatischen haben wir im Verlaufe der Grammatik vielfach berührt; viele derselben beruhen namentlich auf Konstruktionen nach dem Sinne. So beginnt z. B. oft ein Satz mit dem Nominative statt eines anderen Kasus, indem der Schriftsteller eine andere Konstruktion im Sinne hatte. Ter. Hec. 286 nam non omnes, quibus est alicunde aliquis objectus labos, omne, quod est interea tempus prius, quam id rescitumst, lucrost (st. lucramur oder lucro habemus). C. Tusc. 3. 8, 16 omnis enim abstinentia. ., quae apud Graecos ., reliquas etiam virtutes frugalitas continet (statt omnis abstinentia . reliquae etiam virtutes frugalitate continentur). Fin. 3. 3, 11 ceterae philosophorum disciplinae, omnino alia magis alia, sed tamen omnes . . eas nihil adjuvare arbitror (statt ceterae ph. disciplinae . ., sed tamen omnes . . nihil, ut arbitror, adjuvant). Verr. 5. 26, 65 homines maritimi Syracusis.., quom ejus cruciatu atque supplicio pascere oculos animumque vellent, potestas aspiciendi nemini facta est (statt homines m. aspicere non potuerunt). B. Afr. 25 princ. dum haec ita fierent, rex Juba, cognitis Caesaris difficultatibus . ., non est visum dari spatium convalescendi (statt rex J... non existimavit). Sehr viele Fälle, in denen ein Satztheil einen anderen gegen das grammatische Verhältniss seiner Rektion unterwirft oder ein Zwischensatz auf den Hauptsatz so einwirkt, dass dieser sich der Konstruktion jenes, des untergeordneten, anschmiegt, so dass die regelmässige Folge des Satzes unterbrochen wird, pflegen gewöhnlich für grammatische Anakoluthien erklärt zu werden, werden aber, wie wir §. 243, 3 gesehen haben, richtiger als solche angesehen, welche durch Attraktion oder Assimilation veranlasst sind.

1) S. Holtze I, p. 28 sq.

Kühner, Ausführl. Grammatik der Latein. Sprache. II.

68

« ForrigeFortsæt »