Billeder på siden
PDF
ePub

=

[ocr errors]

=

ob

(Aber cd. B non st. nonne.) Planc. 26, 63. Quintil. 10. 1, 50. Ter. Hec. 360 quid? Non sciunt ipsi viam? C. Cluent. 14, 40 quid? Aviam tuam, Oppianice, Dinaeam. . pater tuus non manifesto necavit? Divin. 2. 39, 83. Verr. 5. 32, 84. 4. 9, 19. Nonne in abhängiger Frage nicht. C. Tusc. 5. 12, 34 quom esset ex eo quaesitum, Archelaum, Perdiccae filium, qui tum fortunatissimus haberetur, nonne beatum putaret. Ac. 2. 24, 76 quanquam ex me quaesieras, nonne putarem . . inveniri verum potuisse. Ph. 12. 7, 15. Fin. 2. 18, 58. 3. 4, 13. Orat. 63, 214. N. D. 3. 10, 24. 1) Nonne? auch ohne Verb nicht wahr? Caec. 13, 37 te dejectum debeo intellegere, etiamsi tactus non fueris. Nonne? Anmerk. Die von Wolf und Zumpt ad C. Verr. 3. 52, 121 aufgestellte und von Hand a. a. O. S. 313 gebilligte Behauptung, dass im Nachsatze stäts nonne, nie non gesagt werde, ist grundlos; denn einmal lässt sich kein vernünftiger Grund auffinden, weshalb die stärkere Negation non nicht auch im Nachsatze gebraucht werden könne, sodann widerstreben derselben viele Stellen, in denen non theils kritisch durchaus fest steht 2), theils nothwendig stehen muss. Kritisch sicher steht nonne Verr. 3. 52, 121 unus ager Agyrinensis CLXX aratoribus inanior quom sit, vos conjecturam totius provinciae nonne facietis? (Non nur in den geringeren cdd.) So auch 2. 59, 145; aber 5. 32, 84 quid? Si harum ipsarum civitatum militibus. . Cleomenes jussus est imperare, non omnis honos ab isto dignitatis. . sublatus est? (nonne nur 1 cd. Guelf.). Tusc. 1. 7, 14 quid? Qui vivimus, quom moriendum sit, nonne miseri sumus? 1. 8, 17 si te rogavero aliquid, non respondebis? (Hier haben zwar die besseren cdd. nonne, der Zusammenhang der Stelle aber erfordert non, s. unsere Bemerk. ad h. 1.) Ebenso ist non nothwendig, zwar nur mit 1 cd., wegen des Sinnes und wegen der vorangehenden Stelle zu lesen Cael. 14, 34 quid igitur fuit nisi quaedam temeritas ac libido? Non te, si nostrae imagines viriles non commovebant, ne progenies quidem mea, Quinta illa Claudia, aemulam domesticae laudis in gloria muliebri esse admonebat? Leg. 3. 20, 47 quid? Si nos tacemus, locus ipse te non admonet, quid tibi sit deinde dicendum? Fin. 5. 14, 40 non ohne Var. Ac. 2. 15, 48 non (nonne nur Manut. e conject.). Cornif. ad Her. 4. 53, 66 quodsi nunc haec urbs invictissima vocem mittat, non hoc modo loquatur? (ohne Var. nach Kayser) und kurz nachher: quodsi . . adsit, non hac utatur oratione (nonne nur 1 Lugd.) Liv. 4. 4, 7 und 5. 53, 8 non.

§. 233. Disjunktive Wort- und Satzfragen. 3)

1. Wenn zwei oder mehrere Fragen in dem Verhältnisse der Disjunktion (§. 167) einander entgegengestellt werden, so finden zwei Arten von Sätzen statt: disjunktive Wortfragen und disjunktive Satzfragen.

2. In der disjunktiven Wortfrage (§. 228) steht in der ersten Frage quis? quid? u. s. w., in der zweiten aut (in indirekten Fragen auch -ve), oder das Fragwort wird ohne aut wiederholt. Also: quid bonum judicas aut malum? Dic, quid bonum judices aut malum. Quid bonum judicas, quid malum? C. Off. 1. 28, 101 ratio docet et explanat, quid faciendum fugiendumve sit. Fin. 4. 17, 46 nemo dubitet, (Epicureorum) officia quo spectare, quid sequi, quid fugere debeant.

[ocr errors]

1) S. Haase zu Reisig §. 275 S. 470. 2) S. Haase zu Reisig's Vorles. S. 470. 3) Vgl. Ramshorn 2 II, §. 174. Hand Tursell. I,

p. 334 sqq.; IV, p. 84 sqq. Holtze II, p. 271 sqq. Draeger I, S. 318 ff.

[ocr errors]

3. In der disjunktiven Satzfrage steht in der ersten Frage das angehängte ně oder utrum, in der zweiten an, oder. Ist aber die Disjunktion mehrgliederig, so steht in dem ersten Gliede gleichfalls das angehängte ně oder utrum trotz seiner eigentlichen Bedeutung: was von Beiden? Pl. Capt. 846 juben an non jubes astitui aulas? Pers. 341 utrum pro ancilla me habes an pro filia? Pseud. 878 set utrum tu amicis hodie an inimicis tuis | daturu's cenam? Rud. 1069 quo modo habeas, illut refert, jurene an injuria. Aul. 3. 2, 15 quid, malum, curas | tu, utrum crudum an coctum edam. Utrum nescis, quam alte adscenderis, an pro nihilo id putas? C. Fam. 10. 26, 3. Caes. B. C. 2. 32, 7 vosne vero L. Domitium an vos L. Domitius deseruit? Perquiritur, virtus suamne propter dignitatem an propter fructus aliquos expetatur, C. de or. 3. 29, 112. Videte, utrum sit aequius hominem honestissimum dedi inimicissimis nationibus an reddi amicis, Font. 14, 31. Liv. 5. 3, 7 utrum defenditis an impugnatis plebem? Mehrgliedrige Disjunktion: Utrum impudentius a sociis abstulit, an turpius meretrici dedit, an improbius populo R. ademit, an audacius tabulas publicas commutavit? C. Verr. 3. 36, 83. So 2. 47, 115. Romamne venio, an hic maneo, an Arpinum fugio? Att. 16. 8, 2. Dasselbe gilt von der indirekten Frage: Consultabat, utrum Romam proficisceretur, an Capuam teneret, an iret ad tres legiones Macedonicas, Verr. 1. 41, 105. Id misericordiane hospitis an pactione an casu ita evenerit, parum comperimus, Sall. J. 67, 3. Oportebit videre, utrum malitia aliud agatur aliud simuletur, an stultitia an necessitudine an occasione, C. Inv. 2. 20, 61. [Perturbantur, copiasne adversus hostem ducere, an castra defendere, an fuga salutem petere praestaret, Caes. B. G. 4. 14, 2.] Sowie ne (S. 1003, †) und num (S. 1009, 4), so kann auch utrum in der sog. anaphora in zwei oder mehreren Gliedern wiederholt werden. C. Verr. 2. 69, 167 | an hoc dicere audebis, utrum de te aratores, utrum denique Siculi universi bene existiment aut quomodo existiment, ad rem id non pertinere?

§. 234. Bemerkungen über die disjunktive Frage.

1. Wird in dem zweiten Gliede die vorangehende affirmative Frage verneinend (oder nicht?) ausgedrückt, so wird diess in der direkten oder indirekten Wortfrage durch aut non mit Wiederholung des Verbs (in der indirekten auch durch non mit ve am Verb) ausgedrückt. Quid faciendum judicas aut non faciendum? C. Fin. 4. 17, 46 videsne, ut, quibus summa (bonorum) est in voluptate, perspicuum sit, quid iis faciendum sit aut non faciendum. 1. 14, 47 non satis est judicare, quid faciendum, non faciendumve sit. Vgl. §. 233, 2 S. 1012.

2. In der direkten Satzfrage geschieht diess durch. annon, selten durch necně, mit oder ohne Verb, in der indirekten hingegen durch necně, seltener durch annon. Im ersten Gliede kann das Fragwort auch wegbleiben, s. Nr. 3. Pl. Aul. 4. 4, 16 facisne mihi annon? Pl. Truc. 4 daturin estis annon? Ter. Heaut. 4. 2. 25 videon Cliniam annon? Phorm. 147 pater ejus rediit Kühner, Ausführl. Grammatik der Latein. Sprache. II.

65

annon? 852 sed isne est, quein quaero, annon? Pl. Stich. 264 quid nunc? Ituru's annon? (Aber C. Tusc. 3. 18, 41 sunt haec tua verba necne? Lucr. 3, 711 semina praeterea linquontur necne, animai | corpore in exanimo?) Pl. Capt. 283 nunc vivatne necne, id Orcum scire oportet. Ter. Hec. 95 nunc habeam necne, incertumst. C. R. Com. 17, 52 quaero, potueritne Roscius ex societate suam partem petere necne. Verr. 1. 45, 117 quid ergo interest, proferantur necne. N. D. 1. 14, 37 qui dubitet, omnino deus animans necne sit. N. D. 3. 7, 17 dii utrum sint necne sint, quaeritur. (Aber Ter. Hec. 3. 5, 58 renuntietque hodie mihi, velitne annon.) Cael. 21, 52. Inv. 1. 12, 17 quaeritur, Corinthiis bellum indicamus annon. Cornif. ad Her. 3. 2, 2 deliberat senatus, captivos ab hostibus redimat annon. Catull. 17, 21 ipse qui sit, utrum sit annon sit, id quoque nescit. Liv. 8. 13, 14 dii ita vos potentes hujus consilii fecerunt, ut, sit Latium deinde annon sit, in vestra manu posuerint.

3. In dem ersten Gliede wird oft das Fragwort ne oder utrum weggelassen. Ganz gewöhnlich geschieht diess, wenn das zweite Glied necne oder annon ist, vgl. Nr. 2. Enn. Erechth. fr. 8 vivam an moriar, nulla est in me metus. Pl. Most. 2. 1, 60 pluma haut interest, patronus an cluens probior sit. Ter. Andr. 794 paulum interesse censes, ex animo omnia, ut fert natura, facias an de industria? C. Inv. 2. 9, 30 ex fortuna saepe argumentatio nascitur, quom servus an liber, pecuniosus an pauper, nobilis an ignobilis, felix an infelix, privatus an in potestate sit, consideratur. de or. 3. 55, 211 refert etiam, qui audiant, senatus an populus an judices; frequentes an pauci an singuli. or. 64, 217 postrema syllaba brevis an longa sit, ne in versu quidem refert. Fam. 2. 17, 3 Parthi transierint necne, praeter te video dubitare neminem. Tusc. 2. 12, 29 hoc doce, doleam necne doleam, nihil interesse. Inv. 1. 12, 17 quaeritur, Corinthiis bellum indicamus annon. Liv. 1. 13, 7 id non traditur, aetate an dignitatibus suis virorumve an sorte (mulieres) lectae sint. 23. 45, 9 ferrum nunc hebet? an dextrae torpent? an quid prodigii est aliud?

Anmerk. 1. Diese Weglassung des Fragwortes in dem ersten Gliede findet sich namentlich in den elliptischen Sätzen, welche den Sinn haben: ich weiss nicht, ob ich mich für das Eine oder für das Andere entscheiden soll, ob ich mich so oder so ausdrücken soll. Auf die Konstruktion wirkt das eigentlich abhängige an nicht ein, d. h. der Indikativ steht statt des Konjunktivs. 1) C. Rp. 1. 12, 18 quom essent perpauca inter se uno an altero spatio conlocuti, placitum est, ut in aprico maxime pratuli loco considerent. 2. 15, 28 verene hoc memoriae proditumst, regem istum Numam Pythagorae ipsius discipulum an certe Pythagoreum fuisse? Fin. 2. 32, 104 Simonides an quis alius. Att. 10. 10, 5 septem conjunctae lecticae amicarum an amicorum. Liv. 1. 33, 8 discrimine recte an perperam facti confuso. [Vgl. Liv. 2. 54, 7 ubi cum id modo constaret jure an injuria eripiendos esse reos s. v. a. constaret eripiendos nec interesse utrum jure an injuria eriperentur. Vgl. Weissenb. z. d. St. u. 28. 43, 3.] Häufig bei den Späteren und in der Dichtersprache. Tac. A. 2, 42 finem vitae sponte an fato implevit (nicht impleverit). 2. 22. Suet. Vesp. 1 centurio an evocatus profugit. So auch in der Dichtersprache und bei den Späteren: sive . . an = sive. . sive potius. Ov. F. 1, 327. 3, 231. 3, 773 sive . sive quia sive.. an quia. Tac. A. 11, 26 sive fatali vaecordia, an imminentium periculorum remedium ipsa pericula ratus. 14, 59 sivé nullam opem providebat inermis atque exsul, seu taedio ambiguae spei, an

[ocr errors]
[ocr errors]
[blocks in formation]

amore conjugis et liberorum. So auch: si . . an. Tib. 3. 1, 19 illa mihi referet, si nostri mutua cura est, an minor, an toto pectore deciderim.

4. Auch wird nicht selten nach Weglassung des Fragwortes in dem ersten Gliede das zweite Glied durch ne entgegengestellt. Diess kann jedoch nur geschehen, wenn in dem Begriffe der entgegengesetzten Wörter der Gegensatz deutlich genug liegt. Fatemur, acuti hebetesne, valentes imbecilline simus, non esse id in nobis, C. Fat. 5, 9. Ut possit judicari, verum id falsumne sit, Tusc. 1. 7, 14. Quaeramus, quonam modo vitam agere possimus, si nihil interesse nostra putemus, valeamus aegrine simus, vacemus an cruciemur dolore, frigus, famem propulsare possimus necne possimus Fin. 4. 25, 69. Vide, quam te amarit is, qui, albus aterne fueris, ignorans fratris filium praeteriit Ph. 2. 16, 41. Nep. 14. 9, 2 experiri voluit, verum falsumne sibi esset relatum. Liv. 5. 28, 5 varie bellatum adeo ut in incerto fuerit, vicissent victine essent. 9. 32, 3 maturarent traherentne. 9. 45, 3 ad bellum pacemne. Nach vorausgegangenem utrum (s. Nr. 7): Nep. 11. 3, 4 (Iphicrates) quom interrogaretur, utrum pluris, patrem matremne, faceret: Matrem, inquit. Zuweilen auch, wenn Unentschiedenheit der Frage ausgedrückt wird, wie Liv. 1. 46, 4 L. Tarquinius Prisci Tarquini regis filius neposne fuerit, parum liquet. Hor. Ep. 1. 6, 12 gaudeat an doleat, cupiat metuatne, quid ad rem? S. 1. 2, 64 quid inter est in matrona, ancilla peccesne togata? (So Bentl. mit 3 cdd. statt peccesve = sive in matrona sive in ancilla togata peccas, s.

Heindorf.)

5. Bisweilen steht utrum, das doch eigentlich was von Beiden bedeutet, in direkten sowol als indirekten Fragen allein; alsdann ist das zweite Glied der Doppelfrage aus dem Zusammenhange zu ergänzen oder liegt in einer anderen Wendung der Rede. Pl. Pers. 205 S. Quid me? P. Utrum te, hercle hauscio; set si, ut digna's, faciant, odio hercle habeant et faciant male. C. Ph. 8. 2, 7 utrum hoc bellum non est? (sc. an est?) Top. 4, 25 utrum igitur hactenus satis est? Tibi quidem tam acuto et tam occupato, puto. Flacc. 19, 45 utrum enim in clarissimis est civibus is, quem judicatum hic duxit Hermippus? Att. 13. 38, 2 equidem vereor maxime, ne in Tusculano opprimar. In turba haec essent faciliora. Utrum igitur Asturae? Quid, si Caesar subito? Nep. 18. 6, 1 ad hunc Olympias quom nuntios misisset in Asiam consultum, utrum regnum repetitum in Macedoniam veniret (nam tunc in Epiro habitabat) et eas res occuparet, huic ille suasit, ne se moveret. [Liv. 37. 17, 10 cum percontatus esset „utrumnam Pataris universa classis in portu stare posset" wird von Weissenb. gewiss mit Recht für verderbt gehalten, da zwar numnam, aber nicht utrumnam gesetzt wurde, s. §. 231, 5.] Sen. de benef. 6. 35, 2 aliquid interest, utrum vox ista voti sit tui. Vgl. Pl. Phaed. 78, 6 μετὰ τοῦτο αὖ ἐπισκέψασθαι (δεῖ), πότερον ψυχή ἐστι, καὶ ἐκ τούτων θαῤῥεῖν ἢ δεδιέναι ὑπὲρ τῆς ἡμετέρας ψυχῆς. 1) Über utrum vor mehr als zwei Gliedern s. §. 233, 3.

6. Von an nach utrum oder ne ist aut wohl zu unterscheiden: an bildet immer einen Gegensatz in der Frage

1) S. Kühner Ausf. Gramm. d. Griech. Spr. 2 II, §. 857, Anm. 20.

(eine Gegenfrage); aut setzt entweder nur Theile eines Fragsatzes entgegen oder fügt eine das Vorhergehende näher bestimmende Frage ohne Gegensatz zu der ersteren Frage hinzu. Pl. Curc. 90 voltisne olivas aut pulmentum aut capparim? C. Off. 3. 13, 54 quaero, num injuste aut improbe fecerit. Parad. 1. 1, 7 potestne bonum cuiquam malo esse aut potest quisquam in abundantia bonorum ipse esse non bonus? 1. 3, 15 voluptas melioremne efficit aut laudabiliorem virum? (Aber voluptas melioremne efficit an pejorem virum?)_ Vgl. de or. 3. 33, 135 num, quia jus civile didicerat, causas non dicebat aut, quia poterat dicere, juris scientiam neglegebat? Inv. 2. 41, 119 illud quoque attendere oportebit, num illo probato, quod adversarius intellegat, utilior res aut honestior aut magis necessaria ab scriptore neglecta videatur. [Aber 1. 53, 101 ist mit Lambin zu lesen: secundus locus est, per quem, illa res ad quos pertineat, . . ostenditur ad omnes aut ad majorem partem . an ad superiores an ad pares

[ocr errors]

an ad inferiores (i. e. ad omnesne aut) st. an ad omnes; das an ist von den Abschreibern wegen der folgenden an hinzugesetzt.] N. D. 2. 35, 88 hi autem dubitant de mundo, casune ipse sit effectus aut necessitate aliqua an ratione ac mente divina. [Aber ein Missgriff ist es, wenn Lact. 2. 5, 19 auf utrumne ac non potius folgen lässt: utrumne igitur Stoicus suo illa consilio moveri diceret ac non potius artificis ingenio? statt an artificis ingenio.] — Auch bei einer Wortfrage kann dieser Fall eintreten. Quem intellegimus divitem? aut hoc verbum in quo homine ponimus? Parad. 6. 1, 42.

[ocr errors]

7. Zuweilen wird bei der Doppelfrage utrum vorausgeschickt und dann die beiden Glieder der Frage durch ne und an entgegengestellt. Pl. Capt. 268 set utrum strictimne attonsurum dicam esse an per pectinem, | nescio. Bacch. 500 inimiciorem nunc utrum credam magis | sodalemne esse an Bacchidem, incertum admodumst. Most. 3. 1, 151 videndum est primum, utrum eae velintne an non velint. Ter. Eun. 721 utrum praedicemne an taceam? Ad. 382 utrum studione id sibi habet an laudi putat | fore? C. Tusc. 4. 4, 9 utrum mavis statimne nos vela facere an paululum remigare? 4. 27, 59. Divin. 2. 58, 120 utrum censemus dormientium animos per sene ipsos in somniando moveri an externa et adventicia visione pulsari? Fin. 4. 24, 67 utrum igitur tandem perspicuisne dubia aperiuntur an dubiis perspicua tolluntur? 2. 19, 60. 5. 24, 67 u. s. w. Vgl. Nep. 11. 3, 4 unter Nr. 4.

8. An utrum, num (s. §. 231, 5) und an tritt bisweilen das Fragwort ně, um die Frage nachdrücklicher zu machen, also: utrumne (erst bei Horatius und in der späteren Prosa), numne, anne. Über uterne vgl. §. 230, 4 S. 1005. Hor. S. 2. 6, 73 utrumne | divitiis homines an sint virtute beati. 2. 3, 251. Epod. 1, 7. Plin. 17. 1, 1 utrumne igitur ego sum, inquit, quaeso, Domiti, exemplo gravis an tu, qui ctt. Curt. 4. 9, 1 dubitaverat, utrumne circa Mesopotamiam subsisteret an interiora regni sui peteret. Quintil. 3. 3, 13 in eo plures dissenserunt, utrumne hae partes essent rhetorices an ejusdem opera an elementa u. a. Spätere. C. Lael. 11, 36 numne, si Coriolanus habuit amicos, ferre contra patriam arma illi cum Coriolano debuerunt? num Vecellinum amici regnum appentem, num Sp. Mae

« ForrigeFortsæt »