καὶ νάσοις Κυκλάδεσσιν, ἐπεί οἱ νῆες ἄρισται πόντον ἐπιπλώοντι, θάλασσα δὲ πᾶσα καὶ αἶα καὶ ποταμοὶ κελάδοντες ἀνάσσονται Πτολεμαίῳ. πολλοὶ δ ̓ ἱππῆες, πολλοὶ δέ μιν ἀσπιδιῶται χαλκῷ μαρμαίροντι σεσαγμένοι ἀμφαγέρονται.

Ὄλβῳ μὲν πάντας κε καταβρίθοι βασιλῆας· τόσσον ἐπ ̓ ἦμαρ ἕκαστον ἐς ἀφνεὸν ἔρχεται οἶκον πάντοθε. λαοὶ δ ̓ ἔργα περιστέλλονται ἕκηλοι. οὐ γάρ τις δηΐων πολυκήτεα Νεῖλον ὑπερβάς πεζὸς ἐν ἀλλοτρίαισι βοὰν ἐστάσατο κώμαις, οὐδέ τις αἰγιαλόνδε θοᾶς ἐξάλατο ναός θωρηχθεὶς ἐπὶ βουσὶν ἀνάρσιος Αἰγυπτίῃσι. τοῖος ἀνὴρ πλατέεσσιν ἐνίδρυται πεδίοισι ξανθοκόμας Πτολεμαῖος ἐπιστάμενος δόρυ πάλλειν, ᾧ ἐπίπαγχυ μέλει πατρώϊα πάντα φυλάσσειν οἷ ̓ ἀγαθῷ βασιλῆϊ, τὰ δὲ κτεατίζεται αὐτός. οὐ μὰν ἀχρεῖός γε δόμῳ ἐνὶ πίονι χρυσός μυρμάκων ἅτε πλοῦτος ἀεὶ κέχυται μογεόντων, ἀλλὰ πολὺν μὲν ἔχοντι θεῶν ἐρικυδέες οἶκοι, αἰὲν ἀπαρχομένοιο σὺν ἄλλοισιν γεράεσσι, πολλὸν δ ̓ ἰφθίμοισι δεδώρηται βασιλεῦσι, πολλὸν δὲ πτολίεσσι, πολὺν δ ̓ ἀγαθοῖσιν ἑταίροις. οὐδὲ Διωνύσου τις ἀνὴρ ἱεροὺς κατ ̓ ἀγῶνας ἵκετ ̓ ἐπιστάμενος λιγυρὰν ἀναμέλψαι ἀοιδάν, ᾧ οὐ δωτίναν ἀντάξιον ὤπασε τέχνας. Μουσάων δ ̓ ὑποφῆται ἀείδοντι Πτολεμαῖον ἀντ ̓ εὐεργεσίης· τί δὲ κάλλιον ἀνδρί κεν εἴη ὀλβίῳ ἢ κλέος ἐσθλὸν ἐν ἀνθρώποισιν ἀρέσθαι; τοῦτο καὶ ̓Ατρείδαισι μένει ̇ τὰ δὲ μυρία τῆνα, ὅσσα μέγαν Πριάμοιο δόμον κτεάτισσαν ἑλόντες ἀέρι τᾷ κέκρυπται, ὅθεν πάλιν οὐκέτι νόστος.

98. πολυκ. beluosum. (Hor. Od. 3, 14, 47). Senec. Quaestt. nat. 4, 2, 11 Nilus beluas marinis magnitudine vel noxa pares educat cet.

101. ἐπὶ. S. Anm. zu 1, 49. 106. δόμῳ ἐνὶ. Mit dem Hiatus vgl. z. B. Iliad. 15, 142.

107. μυρμάκων. Vgl. Hor. Sat. 1, 1, 33. — ἀεὶ. S. Anm. zu 22, 77. 112. Διωνύσου. Die Diony

sischen Feste wurden zur Zeit des

90

95

100

105

110

115

120

Ptolemaeus in Alexandrien mit grosser Pracht gefeiert. Athen. 5 p. 196, A fig. hat uns davon eine Beschreibung aufbewahrt.

115. Μουσ. ὑπόπ. Vgl. 16, 29. 22, 116. Hor. Od. 3, 1, 3.

117. κλέος ἐσθλὸν. Pind. Οl. 7, 10 ᾗ δ ̓ ὄλβιος, ὃν φᾶμαι κατέχοντ ̓ ἀγαθαί.

120. ἀέρι τᾷ κ, caligine ac tenebris illic iacent mersae opes,

μοῦνος ὅδε προτέρων τε καὶ ὧν ἔτι θερμὰ κονία
στειβομένα καθύπερθε ποδῶν ἐκμάσσεται ἴχνη
ματρὶ φίλᾳ καὶ πατρὶ θυώδεας εἴσατο ναούς·
ἐν δ ̓ αὐτοὺς χρυσῷ περικαλλέας ἠδ ̓ ἐλέφαντι
ἵδρυται πάντεσσιν ἐπιχθονίοισιν ἀρωγούς.
πολλὰ δὲ πιανθέντα βοῶν ὅγε μηρία καίει
μησὶ περιπλομένοισιν ἐρευθομένων ἐπὶ βωμῶν,
αὐτός τ ̓ ἰφθίμα τ ̓ ἄλοχος, τᾶς οὔτις ἀρείων
νυμφίον ἐν μεγάροισι γυνὰ περιβάλλετ ̓ ἀγοστῷ,
ἐκ θυμοῦ στέργοισα κασίγνητόν τε πόσιν τε.
ὧδε καὶ ἀθανάτων ἱερὸς γάμος ἐξετελέσθη,
οὓς τέκετο κρείουσα Ῥέα βασιλῆας Ὀλύμπου·
ἀδνὸν δὲ στόρνυσιν ἰαύειν Ζηνὶ καὶ Ἥρῃ
χεῖρας φοιβήσασα μύροις [ἔτι παρθένος] Ιρις.

Χαῖρε, ἄναξ Πτολεμαῖε· σέθεν δ ̓ ἐγὼ ἶσα καὶ ἄλλων μνάσομαι ἡμιθέων, δοκέω δ ̓ ἔπος οὐκ ἀπόβλητον φθέγξομαι ἐσσομένοις· ἀρετήν γε μὲν ἐκ Διὸς αἰτέω.

unde non patet reditus. Catull. 3, 11 sagt vom todten Sperlinge: qui nunc it per iter tenebricosum illuc, unde negant redire quemquam. ἀήρ calig tenebrae, wie z. B. Iliad. 5, 864. Odyss. 7, 140. S. Buttmann, Lexilog. 1 p. 118.

121-123. μοῦνος

ναούς. Der Sinn ist: Ptolemaeus solus et priorum hominum et eorum, qui nunc vivunt, matri patrique templa dedi

--

cavit. Diess drückt der Dichter so aus: solus et priorum et eorum, quorum adhuc calida pedum vestigia refert ἐκμάσσεται pulvis superne calcatus vel tritus (Cic. Brut. 81, 282). Der uns wunderlich erscheinende Ausdruck θερμὰ ποδῶν ἴχνη rechtfertigt sich durch Vergleichung von Anthol. Pal. 9,371 λαγωὸν σεῦε κύων θερμοῖς ἴχνεσιν ὠκυπόδην. [τε καὶ ὦν ist auch von Ziegler aufgenommene Conj. von Briggs für Vulg. τοκέων.]

125. ἀρωγούς, als θεοὶ σωτῆρες. S. Geier p. 56.

127. μησί περίπλ. Vgl. 13, 29. 128. ἄλοχος, Arsinoe. S. Anm. zu 15, 107.

125

129. περιβάλλετ’. Catull. 64, 332 levia substernens robusto brachia collo. ἀγοστῷ, ulna. S. gr. Ausg. p. 83.

=

130. ἐκ θυμοῦ, „penitus“ (Hor. Od. 1, 21, 4). Vgl. 29, 4. Hor. Art. poet. 432 dolere ex animo. 133-134. ἀδνόν ἁγνόν ist Conj. von Mein. für ἐν δὲ. – Für ἔτι παρθένος scheint ursprünglich λέχος (zu ἀδνόν v. 133 gehörig) ὠκέα oder ἐπιδέμνιον oder etwas Aehnliches geschrieben gewesen zu sein.

135. Χαῖρε, ἄναξ. S. Anm. zu 15, 149 und 25, 150.

136. ἀπόβλητον. S. Anm. zu 20, 6.

137. ἀρετὴν ἀρετή bezeichnet hier Vorzüge jeder Art, Reichthum an äusseren und inneren Gütern, an geistiger Tüchtigkeit und an sittlicher Kraft, Fülle von Glücksgütern, Ruhm und Ehre. In diesem Sinne braucht Pindar das Wort wiederholt. Vgl. Ameis auch Odyss. 13, 45. Isthm. 3, 4 Ζεῦ, μεγάλαι ἀρεταὶ θνατοῖς ἕπονται ἐκ σέθεν. Soph. Philoct. 1420. γε μὲν wie z. B. Iliad. 2, 709. Theokr. 4, 60. 25, 127. ἐκ Διὸς. Vgl. v. 1 und 7, 44.

130

135

XVIII.

ΕΛΕΝΗΣ ΕΠΙΘΑΛΑΜΙΟΣ.

Ἔν ποκ ̓ ἄρα Σπάρτᾳ ξανθότριχι πὰρ Μενελάῳ
παρθενικαὶ θάλλοντα κόμαις ὑάκινθον ἔχοισαι
πρόσθε νεογράπτω θαλάμω χορὸν ἐστάσαντο,
δώδεκα ταὶ πρᾶται πόλιος, μέγα χρῆμα Λακαινᾶν,
ἁνίκα Τυνδαρίδα κατεκλάξατο τὰν ἀγαπατάν
μναστεύσας Ἑλέναν ὁ νεώτερος ̓Ατρέος υἱός.
ἄειδον δ ̓ ἄρα πᾶσαι ἐς ἓν μέλος ἐγκροτέοισαι
ποσσὶ περιπλέκτοις, ὑπὸ δ ̓ ἴαχε δῶμ ̓ ὑμεναίῳ.

XVIII. B r autlied der Helena. Nach dem Schol. nahm Theokrit Einiges für dieses Gedicht aus einem Epithalamium der Helena, welches Stesichorus dichtete. In wie weit diese Nachricht begründet ist, wissen wir nicht. Dass bei einem Hochzeitsliede gewisse Gedanken und bestimmte Ausdrücke immer wieder kehren, ist ganz natürlich. Der Art ist der Schlussvers, der Art die Aehnlichkeit mit Versen aus Brautliedern der Sappho, v. 16, v. 49. Man vergleiche mit unserem Gedichte die Hochzeitslieder bei Catull. 61 und 62. Theokrit scheint dieses Gedicht zunächst in der Absicht geschrieben zu haben, dasselbe nach Vorausschickung eines Prooemium (wie id 11, 1-6 oder 13, 1 flg.) als Hochzeitsgedicht bei einem bestimmten Falle zu benutzen. So erklärt sich aga Vers 1. Litteratur s. gr. Ausg. p. 90.

5

3. χορ. ἔστ., derselbe Ausdruck wie in dem Citate Anm. 13, 43.

4. χρῆμα. Der kernige, feste Schlag der spartanischen Jungfrauen, die nach Männerart kräftigender Leibesübungen pflegen (v. 23), wird mit einem Ausdrucke bezeichnet, mit der wir am besten den bei Prop. 2, 5, 28 vergleichen können: Cynthia forma potens. Bei Xen. Cyrop. 1, 4, 8 heisst es von einem Hirsche: καταβάλλει τὴν ἔλαφον, καλόν τι χρῆμα καὶ μέγα, ein schönes, grosses Stück. Vgl. übrigens Anm. zu 15, 83 und die von Renier angeführten Stellen, z. B. Plut. M. Anton. 31: ἔστεργε δ ̓ ὑπερφυῶς τὴν ἀδελφήν, χρῆμα θαυμαστόν, ὡς λέγεται, γυναικὸς γενομένην. Komisch ist der Ausdruck bei Plaut. Merc. 4, 4, 15 satis scitum filum mulieris. In gewisser Beziehung lässt sich vergleichen σῶμα, Soph.

Oed. 643.

3

5

~

Οὕτω δὴ πρωϊζὲ κατέδραθες, ὦ φίλε γαμβρέ; ἦ ῥά τις ἐσσὶ λίαν βαρυγούνατος; ἦ ῥα φίλυπνος; ἦ ῥα πολύν τιν ̓ ἔπινες, ὅτ ̓ εἰς εὐνὰν κατεβάλλευ; εὕδειν μὲν χρῄζοντα καθ ̓ ὥραν αὐτὸν ἐχρῆν τυ, παῖδα δ ̓ ἐᾶν σὺν παισὶ φιλοστόργῳ παρὰ ματρί παίσδειν ἐς βαθὺν ὄρθρον, ἐπεὶ καὶ ἕνας καὶ ἐς ἀῶ κεὶς ἔτος ἐξ ἔτεος, Μενέλαε, τεὰ νυὸς ἅδε. ὄλβιε γάμβρ ̓, ἀγαθός τις ἐπέπταρεν ἐρχομένῳ τοι ἐς Σπάρταν ἅπερ ὧλλοι ἀριστέες, ὡς ἀνύσαιο. μοῦνος ἐν ἡμιθέοις Κρονίδαν Δία πενθερὸν ἑξεῖς. Ζανός τοι θυγάτηρ ὑπὸ τὰν μίαν ἵκετο χλαῖναν, οἵα ̓Αχαιϊάδα γαῖαν πατεῖ οὐδεμί ̓ ἄλλα. ἦ μέγα κέν τι τέκοιτ ̓ εἰ ματέρι τίκτοι ὁμοῖον. ἄμμες δ' αἱ πᾶσαι συνομάλικες, αἷς δρόμος ωὗτός

9. οὕτω δὴ ,,Siccine — ?“ (Catull. 65, 132 und 134). πρωϊζὲ, o du frühzeitiger (=so früh). Attraction wie 17, 66. Tibull. 1, 7, 53. [πρωϊζέ ist Emendation von Ahr. statt vulg. πρώϊζα]. γαμβρέ. γαμβρός hat hier die Bedeutung sponsus wie v. 15 νυός die von sponsa. In dieser Bedeutung finden wir das Wort wiederholt in den Bruchstücken von Sappho's Hochzeitsliedern p. 271 (372) No. 91. 99. p. 272 (373-374) Nr. 103. 104 in Bergk's Anth. Lyr. Der Ausdruck ist hier dem Munde der Aeltern von Braut oder Bräutigam entnommen, für welche Bräutigam oder Braut nun Schwiegersohn oder Schwiegertochter werden. Indem ich diess sage, weiss ich recht wohl, dass das Wort auch für anderweitige Verhältnisse der Verschwägerung gebraucht wird. Vgl. auch Haupt in dem zu 15, 77 genannten Programm.

11. πολύν τιν ̓ ἔπ. Auch im Deutschen ist die Ellipse verständlich, wenn es heisst: er hat einen zu viel getrunken. tis steht neben πολύς wie Lucian. Menipp. 11. Lucian. Catapl. 3 u. a. Vgl. gr. Ausg. p.94.- κατεβάλλευ. S. Dor. § 18.

12. αὐτὸν ἐχρῆν τυ, dormire te solum oportebat. Vgl. 5, 85.

14. παίσδειν. Vgl. 14, 8, unten v. 32 πανίσδεται. ἔνας, perendie, was bei Aristoph. Eccles. 796 ἕνης (ἔνης), Acharn. 172 εἰς ἕνην heisst.

10

15

20

Hesiod. ἔργ. 410 ἔς τ ̓ αὔριον ἔς τ ̓ ἔννηφιν. ἐς ἀῶ, cras. Vgl. 15, 132. Ilias 8, 470 u. a.

16. ὄλβιεγ. Sappho sagte in einem Brautliede: ὄλβιε γάμβρε, σοὶ μὲν δὴ γάμος, ὡς ἄρας, ἐκτετέλεστ ̓, ἔχης δὲ πάρθενον, ἂν ἄραο. Bergk. Anth. Lyr. p. 271 (373). ἀγαθός τις, bonus aliquis propitiusque tibi deus dextrum tibi omen sternuit. Vgl. 7, 96. Hor. Od. 4, 5, 1 divi boni. Catull. 61, 202 bona Venus. Vgl. gr. Ausg. p. 92.

17. ὡς ἀνύσ., ut voto potireris, ut id, quod cupiebas, perficeres, ut Helenam duceres, wörtlich: damit du es fertig brächtest. Eben so lässt sich 5, 144 fassen: ich habe mir das Lamm ermacht, ich habe es glücklich fertig gebracht mit dem Lamme. Vgl. Arist. Plut. 196.

ข

19. τὰν μίαν κτλ., sub unum illud, quo iam communiter tegimini, stragulum tibi venit. Die wollene χλαῖνα dient hier als Zudecke wie 24, 61. Odyss. 14, 520. 11, 189. Soph. Τrach. 539. Ζu τὰν μίαν vgl. Ilias 11, 174.

20. ̓Αχαιϊάδα γαϊαν. Mit dem Ausdrucke vgl. Odyss. 21, 107 on võv οὐκ ἔστι γυνὴ κατ' Αχαιΐδα γαϊαν. Soph. Αi. 819. 984; mit der Dehnung der Endung -a in der Hauptcäsur oben v. 5, Odyss. 10, 42, gr. Ausg. p.95.

22-23. δρόμος κτλ. Plut. Lycurg. 14: Λυκοῦργος τὰ μὲν σώματα τῶν παρθένων δρόμοις καὶ πάλαις

91

χρισαμέναις ἀνδριστὶ παρ ̓ Εὐρώταο λοετροῖς,
τετράκις ἑξήκοντα κόραι, θῆλυς νεολαία,
τάων οὔτις ἄμωμος, ἐπεί χ ̓ Ἑλένῃ παρισωθῇ.
πότνι ̓ ἅτ ̓ ἀντέλλοισα καλὸν διέφανε πρόσωπον
̓Αὼς ἢ ἅτε λευκὸν ἔαρ χειμῶνος ἀνέντος ̇
ὧδε καὶ ὁ χρυσέα Ἑλένα διαφαίνετ ̓ ἐν ἁμῖν.
πιείρᾳ ἅτε λᾷον ἀνέδραμε κόσμος ἀρούρᾳ
ἢ κάπῳ κυπάρισσος ἢ ἅρματι Θεσσαλὸς ἵππος,
ὧδε καὶ ἡ ῥοδόχρως Ελένα Λακεδαίμονι κόσμος.
οὔτε τις ἐκ ταλάρω πανίσδεται ἔργα τοιαῦτα,
οὔτ ̓ ἐνὶ δαιδαλέῳ πυκινώτερον ἄτριον ἱστῷ
κερκίδι συμπλέξασα μακρῶν ἔταμ ̓ ἐκ κελεόντων·
οὐ μὰν οὐδὲ λύραν τις ἐπίσταται ὧδε κροτῆσαι
̓́Αρτεμιν ἀείδοισα καὶ εὐρύστερνον ̓Αθάναν,
ὡς Ελένα, τᾶς πάντες ἐπ ̓ ὄμμασιν ἵμεροι ἐντί.
ὦ καλὰ ὦ χαρίεσσα κόρα, τὺ μὲν οἰκέτις ἤδη,
ἄμμες δ ̓ ἐς δρόμον ἦρι καὶ ἐς λειμώνια φύλλα
ἑρψοῦμες στεφάνως δρεψούμεναι ἁδὺ πνέοντας,

3

καὶ βολαῖς δίσκων διεπόνησεν. Am Eurotas hielten die spartanischen Jungfrauen einen öffentlichen Wettlauf. Arist. Lysistr. 1308 ατε πῶλοι δ ̓ αἱ κόραι πὰρ τὸν Εὐρώταν ἀμπάλλοντι πυκνὰ ποδοῖν ἐγκονιῶσαι. ταὶ δὲ κόμαι σείονθ ̓ ἁπερ Βακχᾶν κτλ. — συνομάλ.= συνομήλικες ωὑτός. 11, 34.

24. θῆλυς. Vgl. Odyss. 5, 467. Krüger I, I § 22, 8 A 1.

26-27. Diese Stelle ist eine crux interpretum. Vulg. Αὼς ἀντέλλοισα κ. δ. πρ. πότνια νὺξ ἅτε κτλ. Ich gebe hier die Emendation Hermanns. Weiteres s. gr. Ausg. p. 96. — λɛvκὸν ἔαρ, ver candidum, sagt auch Callim. Hymn. in Cer. 123 zur Bezeichnung der hell und heiter strahlenden Schönheit, wofür Virg. Georg. 2, 319 ver rubens sagt. Odyss. 10, 94 λευκὴ γαλήνη. Soph. Αi. 709 λευκὸν εὐάμερον φάος. Catull. 8, 3 fulsere quondam candidi tibi soles.

– χειμ. ἀνέντος, postquam cessavit hiems, postquam hiems soluta est. Herod. 4, 152 ἀνίει τὸ πνεῦμα. 28. χρυσέα. Vgl. z. B.Ilias 3, 29. 1gov. S. Anm. 10, 3. ἀνέδραμε vgl. Iliad. 18, 56 ὁ δ ̓ ἀνέ

64. Mit

25

30

δραμεν ἔρνεϊ ἶσος. - κόσμος. Virg. Ecl. 5, 32 vitis ut arboribus decori est, ut vitibus uvae, tu decus omne tuis. Ecl. 7, 65. [Verschiedene Ansichten s. gr. Ausg. p. 97.]

༥

30. κυπάρισσος. Als hoher und schlank gewachsener Baum wird die Cypresse wiederholt erwähnt. Vgl. 11, 45. 22, 41. Virg. Ecl. 1, 25. Martial. 12, 50 aëriae cupressi. Pausan. 8, 24, 4. ἢ verkürzt wie 22, 11. S. zu 25, 170. Θεσσαλὸς. Nach Lucan. Phars. 6, 397 hatte Poseidon in Thessalien das Ross entstehen lassen. Vgl. den Vers: ἵππον Θεσσαλικήν, Λακεδαιμονίην δὲ γυναῖ κα, Athen. 7 p. 278, E. Anm. 14, 49. ἵππος verstehe ich von der schlanken Gestalt, Zetzsche von der Schnelligkeit des Rosses.

35

40

32. πανίσδεται. S. Dor. § 117. 36. εὐρύστερνον. Die breite Brust deutet auf die Stärke. -- Orph. Lith. 542 εὐρύστερνος ̓Ατρυτώνη. Iliad. 2, 479. 3, 194.

39. δρόμον, auf die Rennbahn, wo du bisher mit uns gewesen bist. - φύλλα Vgl. 11, 26.

40. ἑρψοῦμες, δρεψούμεναι. S. Dor. § 14. Vgl. unten v. 46 στα