Vultus in hostem.

40

[13]

cem Julii Cæsaris: tardè

Cæsaris ultor :

45

maneas cum populo Roma

ingentes triumphos, et ap

licet bello sæpius contractantur et poliuntur. 39. Acer et Mauri peditis cruentum vultus in hostem.] Truculentus erat Maurorum vultus. Respiciunt hic aliqui ad historiam: grave nempe bellum Juba Mauritaniæ regis adversus Jul. Cæsarem: de quo Sueton. cap. 66. Fama hostilium copiarum suos perterrilos

confirmabat cum expectatio adventús Jubæ terribilis esset, &c.] Non malè quidara censent reponendum hic, Marsi peditis. Isti enim optimi Italiæ et Romani exercitus milites potiùs videntur fuisse commendandi, quàm hostes et alieni.

41. Sive mutata, &c.] Augustus, quod valdè ingeniosus Mercurius audiebat.

Juvenem imitaris.] Vulgaris erat opinio et fama, Mercurium Julii Cæsaris vindicem fuisse assumptâ juvenili figurâ Augusti, qui natus erat annos tantùm novemdecim quando Cæsar interfectus est.

43. Maia.] Mater hæc Mercurii erat. 44. Cæsaris ultor.] Sueton. Octav. cap. 10. et 29. anteà cit. Ovid. Fast. iii. 707. Cæsaris interfectores tale nefas ausi, inquit, Morte jacent merita. Testes estote Philippi : Et quorum sparsis ossibus albet humus. Hoc opus, hæc pielas, hæc prima elementa fuerunt Cæsaris, ulcisci justa per arma patrem. 45. Serus in cœlum redeas.] Sic multos annos Augusto exoptat, ejusque præsentiam opemque Populo Romano necessariam atque amabilem asserit Poëta. Vide Sueton. Octav. cap. 56.

Te duce, Cæsar.

50

[14]

49. Magnos triumphos.] Sueton. Octav. cap. 25. Curules triumphos tres egit, Dalmaticum, Actiacum, Alexandrinum, continuo triduo omnes. Bis ovans ingressus urbem est, post Philippense, et rursùs post Siculum bellum.

50. Hic ames dici pater.] Ex Sueton. Octav. cap. 58. nullo magis honore lætatus est Augustus, quàm cùm ab universis maximoque consensu Pater patriæ consalutatus est. Id enim cognomen afferenti, mandantibus cunctis, Valerio Messala, lachrymans ita respondit: Compos factus volorum meorum, P. C. quid aliud habeo Deos immortales precari, quàm ut hunc consensum vestrum ad ultimum vitæ finem mihi perferre liceat?

Atque princeps.] Corn. Tacit. Ann. lib. i. cap. 1. Lepidi atque Antonii arma in Augus tum cessere : qui cuncta discordiis civilibus fessa nomine Principis sub Imperium accepit. Et Dio. lib. 53. ita scribit: Princeps Senatus dietus est sexlo Consulatu; eo more, qui, integro eliamnum Populi in Rep. slatu, receptus erat.

51. Medos.] A Medis ad Persas, et ab his ad Parthos tandem orientis imperium transiit. Hinc promiscuè tria vocabula ista usurpantur sæpius ab Horatio.

Inultos.] Tunc populis istis inferre bellum meditabatur Augustus. Vide Od. 19. hujus libri.

Equitare.] Equitatu suo Romanis insultare. Vel quòd urbana etiam negotia equitando Parthi obirent. Strabone teste.

SIC te Diva potens Cypri,

13 Sic fratres Helena, lucida sidera,
Ventorumque regat pater,
Obstrictis aliis, præter Iapyga,
Navis, quæ tibi creditum

Debes Virgilium, finibus Atticis Reddas incolumem, precor;

Et serves animæ dimidium meæ.

Ode est dicolos distrophos. Primus quisque versus Choriambicus trimeter, constans é spondæo, choriambo et pyrrhichio. Ita scandi

tur :

Sic té | Divă potens | Cypri |

Alter quisque versus est Choriambicus Asclepiadeus tetrameter, constans è spondæo, duo

bus choriambis et pyrrhichio:

Sic frá | trēs Helēnā | lúcidă si ¡ děră.

1. Sie te Diva, &c.] Venustatis et elegantiarum plena est hæc Ode: voces habet et sententias multas et perinde graves, exempla insignia, oratoriam tractationem egregiam. Denique hic triumphat Heroicus ille spiritus, quem in Poëtà nostro laudat Quintilianus, ut Lyricorum ferè unum legi dignum existimet.

Sic.] Particula est adjurantis et voventis. Sic te Dii ventique integram servent, precor, inquit, ut tu sospitem deferas Virgilium, ô navis. Ülle navigationem instituebat Athenas jam quinquagenario major, ut divino Æneidos operi coronidem imponeret.

Diva potens Cypri.] Venus, quæ præcipuos habebat honores apud Cyprum, insulam maris Mediterranei, Ciliciam inter et Syriam. Variis illa dominis subinde paruit : à Turcis denique est occupata, et erepta Venetis anno 1570. Cur autem invocatur Venus, ut faveat naviganti? An quod, ut opinatur Marcilius ejus numen in puppi appictum, et navis insigne erat et tutela? An quod Veneris stella navigantibus utilis? An quod fabulantur è manis spumâ procreatam in mare jus et imperium obtinere. Virgil. Æneid. 5. v. 800. Neptunus ita Venerem alloquitur, Fas omne est, Cytherea, meis te fidere regnis, Unde genus ducis.

Ovid. Epist. xvi. v. 23.

Illa (Venus) dedit faciles auras, ventosque secundos,

In mare; nec mirum, jus habet orta mari. 2. Fratres Helena.] Castor et Pollux. Leda Tyndari Laconiæ regis uxor, ut aiunt, ova duo peperit, è quorum altero prodierunt Pollux et Helena immortales è Jove nati, ex altero Castor et Clytemnestra mortales è Tyndaro. Hinc illi Tyndaridæ vocantur à Latinis quidem, à Græcis verò Jovis filii, síorxouges. Porrò quòd à piratis ac prædonibus mare, dum viverent, li

3. Ventorum pater.] Jovem intelligit Marcilius, quia veteribus Physicis Jupiter est aër agitatus et fluens, adeoque id quod ventum appellamus. Alii melius exponunt de Æolo, qui ventorum rex et pater dictus, quòd ventorum astrorumque rationem apprimè calluerit. Is regnavit Iliacis temporibus apud insulas Æolias, quæ et Vulcaniæ, Italiam inter et Siciliam positæ. Plin. lib. iii. cap. 8. et 9.

4. Obstrictis aliis.] Cæteri venti minimè propitii retineantur, unus omittatur lapyx Virgilio commodus in fines Atticos properanti. Alludit Horatius ad utrem Ulyssi ab Æolo donatum, in quo venti erant inclusi, præter Zephyrum navigationi ejus utilem. Quidam, legunt obstructis, sed malè. Homer. modo cit. Odyss. x. xaridnos ligavit. Virgil. Æn. i. inclusos carcere ventos pariter canit.

Iapyga.] Ventus ille ex Apuliæ finibus proficiscitur, adversus Eurum flat, idem propemodum atque Caurus, in Greciam proinde ex Italiâ solventibus planè utilis. Vide Gell. lib. ii. cap. 22. 6. Virgilium.] Huic cum Poëta nostro familiaritas maxima, ut mirum non abs re videatur, quòd nullam facerit usquam mentionem Lyricorum Principis Heroicorum ille Princeps.

Finibus Atticis.] Attica regio Helladis in angulo Orientali et Australi; ubi longè præclarissima et nominatissima civitas caput extollit. Athena omnium doctrinaram inventrices. Cic. i. de Orat.

8. Animæ dimidium meæ.] S. Aug. Confess. lib. 4. cap. 6. Bene, inquit, de amico suo dixit quidam, dimidium animæ mer: Nam ego sensi animam meam et animam illius unam fuisse animam in duobus corporibus: el ideò mihi horrori erat vita, quia nolebam dimidius vivere, etc. altero scilicet mortuo. Vide Pers. Sat. v. v. 22. et infrà lib. ii. Od. 17.

fluctus velit. Quod mortis genus formidavit, qui sine lacrymis aspexit pisces mon

tumescens, et Acroceraunias rupes naufragiis famosas?

10

[17]

15

[18]

20

9. Illi robur et æs triplex, &c.] Is habebat cor ligno quovis et ære durius, xxxnonagios. Theocrit. Idyll. 13. huic ferreum pectus erat, qui primus ausus est mari se credere, atque ut canit Juvenalis Sat. xii. v. 57.

-Ventis animam committe, dolato Confisus ligno, digilis à morte remotus Quatuor aut septem, si sit latissima tæda. Sophocles in Antigone ait multa quidem cerni stupenda, at nihil magis quàm quòd homo fluctus tumidos navicula tamen subire non formidet. Vide Plin. Proom. lib. xix.

Robur.] Pro quâlibet re duriori usurpatur. Virgil. Eneid. vii.

-Elernaque ferri

Robora

12. Primus.] Tiphys Bootius, inquiunt, à Pallade edoctus, navem primus fabricavit, quæ Argo dicta est; eaque Colchicam expeditionem est aggressus Jason. Vide Plin. lib. vii. cap. 56. Constat tamen ante illud tempus fuisse navigatum. Testis Herodotus de Phonicibus et Græcis. Ex Athen. lib. xv. cap. 13. Janus navigia primus reperit. Ex Thucyd. et Libanio primi Corinthii naves concinnârunt.

Africum.] Meridionalem ventum, Aquilonibus proinde colluctantem. De co jam Od. i. 14. Tristes Hyadas.] Ab vev pluere dictæ sunt quòd pluvias ferrent eæ stellæ septem in fronte Tauri collocatæ : Latinis Suculæ vocantur. Cic. ii. de Nat. Deor.

Rabiem Noti.] A meridie flat Notus, nebulosus et humidus, et hinc nomen: nam Græcè voriS humor dicitur. Vide Gell. jam cit. lib. ii. cap. 22. 15. Quo non arbiter Adria major.] Ratio patet ex rerum situ et naturâ, lib. iii. Od. 3. Dux inquieti turbidus Adria. Atque hypercriticè Jul. Scaliger, Austrum, inquit, præter cæteros ventos summum habere imperium in mare Adriaticum scribit Horatius: quod esse falsum intelliget quisquis sciet Adriaticum rectà excurrere in Vuliurnum, cujus impetu etiam crescit Ionio subinvecto Adriaticum. Borea quoque subjectum est qui ex alto spirat .... Auster autem ex devexiore parte flans Apennino frangitur: quamobrem non subruit, sed radit, &c. At Parthenius ex Petro Medinâ Hispano, qui rei nautica et wentorum rationem luculenter investigavit,

egregriè Poëtam nostrum tuetur et vindicat: Austrum, inquit, Arbitrum Adriæ rectè ait Horatius. Nam etsi non omninò in Notum excurrat Adriaticum mare, ut scribit Scaliger, nihilominus ita se habet, ut non minus ab Austro quàm à Vulturno possit concitari. Enimverò principales quinque venti duas quartas habet (ita loquuntur Nautæ et ventorum periti) ergo Vulturni quartæ duæ sunt, una ad Subsolanum, altera ad Austrum respicit. Porrò hujusmodi venti principales et integri octo referuntur; intra quos alii sunt quos medios vocant, Non profectò quòd minori spiritu ac vehementiâ ferantur quam illi,sed quod in eorum medio describantur. Itaque tam vehementes esse quartas quàm principales, perspicuum sit. Hæc ille.

Adria.] Adria seu Adriaticum mare, hodie sinus Venetus inter Italiam, Græciam, Illyricumque longè porrigitur ad Septentrionem.

17. Quem mortis timuit gradum.] Quidam tres gradus mortis efferunt, fatum, genituram, casum: alii mortis accessus intelligunt; certè parùm ad rem. Nostra videatur interpretatio verior quo simplicior. Varia naufragorum mortis genera, si lubet, accipe, fluctibus submergi, a piscibus devorari, ad rupes allidi, vel in scopulos insulamve desertam ejici, ibique omni ope destitutum contabescere et mori. Præterea contingit aliquando navigantes tempestate ingruenti dispelli ad barbaras oras, ubi vel ab Anthropophagis dilaniantur, vel Idolis mactantur: quo quidem fati genere tantùm non absumpti sunt Orestes et Pylades apud Tauricam regionem. Vide Eurip. Iphigen. in Tauris: item nostras annotat. lib. iii. Od. 4. v. 33. ad eas voces: Britannos hospilibus feros. Adde et aliud, navi etiam integrâ, periculum moriendi vel siti vel fame reflantibus et contrariis diu ventis, nimirum in navigatione longiori: sive cùm aqua dulcis jam rara ad dimensum distribuitur siticulosis: sive cum deficientibus omnibus cibariis, navigantium unus vel aliorum conspiratione vel sorte assumitur jugulandus, urgente scilicet extremâ necessitate, alimento cæteris futurus. Quod nec cogitari potest absque horrore.

18. Monstra natantia.] Cete grandia et immania. Juvenal. Sat. 14. v. 283. Oceanimonstra. 20. Acroceraunia.] Excelsi in Epiro montes,

quòd crebro fulmine percutiantur eorum fastigia, sic dicti, à xeguivos fulmen et angor summm. Hic designat Horatius Acroceraunium Promontorium Iono mari imminens, vulgò, Capo della Chimera, aliis Capo della Linguela. In Epiro situm est, non procul Albania finibus.

21. Nequicquam Deus abscidit, &c.] Voluit Deus pericula maris arcere ab hominibus; ipsi verò illis se ultrò committunt. Benè Poëta Græcas ait; Quanto est dulcior mater quam noverca, tanto esse terram mari optabiliorem. Bias autem sapienter dicebat; Nec vivis nec mortuis accenseri navigantes debere.

25. Omnia perpeti.] Quidlibet agendo patiendoque moliri, ut nihil grave aut arduum videatur.

27. Iapeti genus.] Prometheus, de quo postea Ode 16. et lib. ii. Ode 13. Scribit Theophrastus, idcircò dici Prometheum hominibus dedisse ignem Calo dereptum, qui Philosophiam ac lumen vitæ intellectualis, quæ divina est, mortalibus invexit. Ex Cic. Tus. 5. et aliis, Prometheus Caucaso affixus fingitur, quòd ex eo monte altissimo siderum naturam ac motum studiosè contemplaretur: ibique cœlestium cognitioni sedulò incumberet. Et quòd exinde fulminum rationem perscrutatus hominibus indicâsset, fabulati sunt ignem cœlestem ab eo surreptum ac in terras delatum. Denique vultur seu aquila cor illius vellicans, optime significat anxietatem animi naturæ arcana rimantis et non sine labore investigantis Eccles. 1. In multâ sapientiâ mul

Frustrà Deus providus terram segregavit à mari disjungendo: si naves sceleratæ transeunt nihilominus vada minimè tentanda. 25 Mortalium genus quidlibet aggredi non veretur, fertur que ad facinora prohibita. Temerarius lapeti filius, populis advexit ignem furto improbo. Post ignem cœlo * [19] subreptum terras invasit 30 macies et frequentia morborum insolita; atque sera necessitas mortis anteà dilatæ passum acceleravit. Dædalus per inanem aërem volare tentavit alis homini non concessis. Vis Herculis si35 bi patefecit aditum ad Inferos. Nihil est hominibus intentatum. Cœlum ipsum affectamus per dementiam. Et nostris criminibus non sinimus Jovem iratum dimittere fulmina.

40

ta indignatio labor et afflictio spiritus: et qui addit scientiam, addit et laborem.

29. Post ignem æthered, &c.] Animadverte expressum fabulis Adæ peccatum, peccatique stipendia, mortem, morbos, molestias, etc. ex Hesiodo, cùm ignem furatus esset Prometheus ad animandas statuas e luto à se fictas, iratus Jupiter Pandoram in terras misit, quæ apertà pyxide mala omnia diffudit.

32. Tarda necessitas.] Melioribus seculis vita erat homini diuturnior. S. Cyprian. Ep. 11. S. August. lib. ii. de Civ. cap. 14. Porrò ex sacris codicibus noverant Ethnici productiorem ac longiorem fuisse vitam primis hominibus. Plin. Prooem. lib. xiv. Quando voluptas vivere cæpit, vita ipsa desiit.

34. Dædalus.] Is faber Atheniensis peritissimus erat et perquàm ingeniosus, multa quidem invenit: navi primus dicitur vela, malum, antennas imposuisse. Pausanias in Boticis, Plin. lib. vii. cap. 56. jam cit. Inde fabulati sunt Dædalum pennis sibi cerâ compactis avolâsse Minota regna fugientem, de quo Virg. Æneid. vi. v. 14. Ov. Metam. viii. Diodor. Sic. lib. v. cap. 13. &c.

36. Perrupit Acheronta Herculeus labor.] Is inferorum fluvius pro ipsis inferis non rarò ponitur synecd. De Hercule, ejusque laboribus, alibi nos; cit. verò Diodor. fusè, lib. v cap. 2. &c.

38. Cœlum ipsum petimus.] Sic Phaeton, de quo lib. iv. Od. 11. Sic Gigantes, de quibus lib. ii. Od. 12. et 19. lib. iii. Od. 4. &c.

cundâ vicissitudine veris ac

stabula, nec agricolæ fo

4

Venus Cytherea Choreas

agit ad Lunam super lucen

[pum

1. Solvitur, &c.] Terra, quæ priùs hyeme et frigore constricta fuerat, jam resolvitur et aperitur grato reditu vernæ tempestatis: in quâ et areola florum explicant sese; et mare gelu antè præclusum, jam adiri et navigari potest. Veris descriptionem, si lubet, pete Lector, e Virgil. Georg. ii. v. 324. et seq.

Favoni.] Favonius, à fovendo vel farendo dictus, idem qui Zephyrus, qui ventus flare incipit initio veris. Vid. lib. iii. Od. 1. Annot. ad vocem, Zephyris.

2. Trahuntque siccas, &c.] Jam machinis ad mare subducuntur naves quæ per hyemem in sicco positæ fuerant, extra aquam, in navalibus. Machina, instrumenta quibus graviores quæque moles faciliùs moventur. Nonnius Marcel. palangas vocat, et sic describit: Palanga, inquit, dicuntur fustes teretes, qui navibus subjiciuntur quando attrahuntur ad pelagum; vel cum ad littora, subducuntur.

5. Cytherea.] Cythera hodie Cerigo insula maris Egæi ad oram Peloponnesi. In eâ templum Veneris antiquissimum. Inde Cytherea cognomen.

Choros ducit Venus, imminente Lund.] Novilunii lætitiam et sacra hic plures notari volunt, sicut lib. iii. Od. 19. v. 9. At alii Calendas Aprilis Veneri sacras intelligunt, qui men

sis ab aperiendo dictus convenit iis quæ initio hujus Odes afferuntur. Alii Calendas Martias accipiunt, sive matronalia, de quibus Ovid. Fast. iii. Nam quamquam matronarum erat iste festus, inquit Marcilius, et nihil pertinebat ad viros austeros quidem et negotiosos, verùm lætus erat hilarioribus hic quoque nepotulis Venereis, ut Flacco et similibus, paratis sem per cantillare partem lætitiæ inter Veneres illas, et gaudentibus spectare Nympharum cho

reas ac mulierum cœtus et choros.

Imminente Lund.] Incipientem Lunam intelligunt interpretes modò citati: nobis verò magis placent alii, qui Lunam provectiorem ac desuper lucentem explicant, adeoque nolunt ipsas hic accipi Calendas vel Martii, vel Aprilis.

6. Junctaque Nymphis Gratia, &c.] Cum Venere tripudiant et saltant Nymphæ, Gratiæque tres, Aglaia, Euphrosyne, Thalia: San

nazar:

Tum manibus simul implicitis per gramina fesExercent choreas: alios aliosque reflexus [tas Inter se lata repetunt: nunc corpora librant In saltus: nunc molle latus, nunc candida jacBrachia, et alternà quatiunt vestigia planta.[tant

7. Dum graves Cyclopum, &c.] Dum Vulcanus in Etnà monte Jovi cudit fulmina æstate sequenti vibranda. Cyclopes ex Hesiod. Theog. Colo Terraque nati; ex aliis, Neptuni ex Amphitrite filii. Vulcano adesse maistri dicuntur et ferrariam exercere: alii aiunt Siciliæ populos fuisse barbaros et prædones. Vide Plin. lib. vii. cap. 2. init. et Virg. Georg. i. v. 471. et Æn. viii. v. 418. et seq. Noinen, à xuxxas circulus, et of oculus, quòd unum haberent oculum in fronte instar circuli. Virgil de Polyphemo, Æn. îîi. v. 635.

Telo lumen terebramus acuto Ingens, quod torva solum sub fronte latebat, Argolici clypei aut Phœbææ lampadis instar. 8. Vulcanus.] Is Junone Joveque natus, ob deformitatem dejectus est ab iis in insulam Lemnum, et claudus è casu factus; ubi officinam instituit ferrariam, quam tamen alii collocant in tnâ monte apud Siciliam: alii in Hierâ quæ una est è Vulcaniis insulis.