Theokrits Idyllen, mit deutscher Erklärung von A.T.H. Fritzsche

XXIV.

ΗΡΑΚΛΙΣ Κ Ο Σ.

Ἡρακλέα δεκάμηνον ἐόντα ποχ ̓ ἡ Μιδεᾶτις ̓Αλκμήνα καὶ νυκτὶ νεώτερον Ιφικλῆα, ἀμφοτέρους λούσασα καὶ ἐμπλήσασα γάλακτος, χαλκείαν κατέθηκεν ἐς ἀσπίδα, τὰν Πτερελάου Αμφιτρύων καλὸν ὅπλον ἀπεσκύλευσε πεσόντος. ἁπτομένα δὲ γυνὰ κεφαλᾶς μυθήσατο παίδων

Εΰδετ ̓ ἐμὰ βρέφεα γλυκερὸν καὶ ἐγέρσιμον ὕπνον, εὕδετ ̓ ἐμὰ ψυχά, δύ ̓ ἀδελφεώ, εὔσοα τέκνα ̇ ὄλβιοι εὐνάζοισθε καὶ ὄλβιοι ἀπ ἴδοιτε.“

XXIV. Herkules, der Schlangenbezwinger, in der Wiege oder die Kindheit des Herkules und die Prophezeiung von seinen Heldenthaten und seiner Apotheose (v. 72-85). Diese Idylle und die folgende handeln von Herkules, sind aber nicht als Bruchstücke eines grösseren Epos zu betrachten. Die vierundzwanzigste Idylle ist vollständig erhalten, wie v. 134 lehrt. Mit der Erzählung vgl. Pind. Nem. 1, 35. Philostr. iun. Imagg. 5 p. 9 Kays. Apollod. 2, 4, 8. Weiteres s. grosse Ausg. p. 149 flg.

1. Μιδεᾶτις heisst Alkmene von ihrer Geburtsstadt Midea in Argolis. Paus. 2, 25, 8. Vgl. 13, 20. ἐόντα ποχ ̓. Die alten Epiker vermeiden Wörter, welche im vierten Fusse mit einem Trochäus endigen (Iliad. 6, 2 ἔθυσε -), ausgenommen wenn, wie hier, das nächste Wort einsilbig ist und gleichsam einen Daktylus mit dem vorhergehenden bildet (Iliad. 10, 158 ὤτρυνε τε). Vgl. Theokr. 10, 27 oder 8, 10, wo εἴ τι πάθοις den Werth eines Choriambus hat. Iliad. 9, 394 wird jetzt γυναῖκά γε μάσσεται für γυναῖκα γαμέσσεται geschrieben. Vgl. Hermann doctr, metr. p. 538. Hermann Orph. p. 694. Die Römer sind nicht 60 ängstlich, z. B. Ovid. Met. 3, 552. 2. νυκτὶ κτλ. Apollod. 2, 4,

̓Αλκμήνη δύο ἐγέννησε παῖδας, Δι μὲν Ηρακλέα, μιᾷ νυκτὶ πρεσβύτε ρον, Αμφιτρύωνι δὲ Ἰφικλέα.

4. Πτερελάου. Nach Plaut. Amph. 1, 1, 95 erschlug Amphitryo den Pterelaus, König der Taphier und Teleboier, mit eigner Hand. Vgl. Apollod. 2, 4, 5. Göttling. zu Hesiod. scut. Herc. 19.

6. γυνά, wie es von der Mutter Alexanders des Grossen bei Plut. Alex. 1 heisst ἡ ἄνθρωπος. Vgl. 3, μυθήσατο. Mit der Wortstellung_vgl. 24, 99. 22, 75.

50.

8. εὕδετε. Die Wiederholung des Imperativs kann verschiedenen rhetorischen Zwecken dienen. Hier drückt sie die Innigkeit des Wunsches eben so schön aus als 7, 118— 119. 1, 144-145, Vers 72 entspricht sie der Zuversichtlichkeit und Ruhe des Sehers, während Vers 36 die Dringlichkeit des Befehles ebenso bezeichnet ist, wie 5, 44. 8, 63. Eurip. Rhes. 532 ἔγρεσθε ἔγρε σθε. Soph. Οed. R. 46 — 47. Cic. pro Mil. 12, 33 exhibe, exhibe, quaeso, exhibe librarium legum vestrarum. Hor. Od. 3, 11, 37 – 38. Epod. 6, 11. 17, 7. ἐμὰ ψυχά. Cic. ad Fam. 14, 14 vos, meae carissimae animae, quam saepissime ad me scribite.

9. καὶ ὄλβιοι. Auch diese Wiederholung entspricht den Gefühlen

Ὣς φαμένα δίνασε σάκος μέγα· τοὺς δ ̓ ἔλαβ ̓ ὕπνος. ἄμος δὲ στρέφεται μεσονύκτιον ἐς δύσιν ἄρκτος Ωρίωνα κατ ̓ αὐτόν, ὁ δ ̓ ἀμφαίνει μέγαν ώμον, τᾶμος ἄρ ̓ αἰνὰ πέλωρα δύω πολυμήχανος Ηρη κυανέαις φρίσσοντας ὑπὸ σπείραισι δράκοντας ώρσεν ἐπὶ πλατὺν οὐδόν, ὅθι σταθμὰ κολα θυράων οἶγεν, ἀπειλήσασα φαγεῖν βρέφος Ἡρακλῆα. τὰ δ ̓ ἐξειληθέντες ἐπὶ χθονὶ γαστέρας ἄμφω αἱμοβόρως ἐκύλιον· ἀπ ̓ ὀφθαλμῶν δὲ κακὸν πῦρ ἐρχομένοις λάμπεσκε, βαρὺν δ ̓ ἐξέπτυον ιόν. ἀλλ ̓ ὅτε δὴ παίδων λιχμώμενοι ἐγγύθεν ἦνθον, καὶ τότ ̓ ἄρ ̓ ἐξέγροντο, Διὸς νοέοντος ἅπαντα, Αλκμήνας φίλα τέκνα, φάος δ ̓ ἀνὰ οἶκον ἐτύχθη. ἤτοι ὅγ ̓ εὐθὺς ἄϋσεν, ὅπως κακὰ θηρί ̓ ἀνέγνω κοίλου ὑπὲρ σάκεος καὶ ἀναιδέας εἶδεν ὀδόντας, Ιφικλέης, οὔλαν δὲ ποσὶν διελάκτισε χλαῖναν, φευγέμεν ὁρμαίνων· ὁ δ ̓ ἐναντίος ἵετο χερσίν Ἡρακλέης, ἄμφω δὲ βαρεῖ ἐνεδήσατο δεσμῷ,

der Mutterliebe. Vgl. Anm. zu 2, 43. Oppian Cyn. 1, 5 ὀλβίῳ εὐνηθεῖσα και ὄλβιον ὠδίνασα. Der Wunsch klingt hier, wenn man das Folgende weiss, wie eine Ahnung der drohenden Gefahr.

11-13. ἀμος - τᾶμος. Vgl. 13, 25-27.

16. οἶγεν, ubi postes faciebant aperturam forium. Vgl. 5, 93. [oiγεν ist Kreussler's Conjectur für οἴκου. Nicht zu ändern ist ἀπειλήσασα, wofür nach Philolog. XXVI p. 744 von Stanger ἐπιστείλασα vermuthet ist.]

17. τω δ ̓ ἐξειλ. Ueber die Verbindung von Dualis und Pluralis s. Krüger I und II, II § 63, 3. Iliad. 3, 313. Theokr. 22, 213.

18. πῦρ. Virg. Aen. 2, 210.

19. ἐξέπτυον mit kurzem v wie Apoll. Rhod. 2, 570 ἀνέπτυε κύματος ἄχνη. S. gr. Ausg. p. 153.

20. λιχμώμενοι, lingua coruscant sagt Ovid. Met. 4, 493 von den Schlangen. Vgl. gr. Ausg. p. 154.

21. καὶ τότε im Nachsatze wie z. B. Iliad. 6, 176. Odyss. 17, 172. Διὸς κτλ. Vgl. 22, 210.

22. φάος. Ein wunderbarer Schein

23. ὅπως. Iliad. 12, 208 Τρώες δ' ἐρρίγησαν, ὅπως ἴδον αἰόλον ὄφιν.

24. ἀναιδέας. Vgl. 25, 234. Pind. Οl. 10, 105 ἀναιδέα μόρον ἄλαλκε.

25. διελάκτισε, er stampfte die Decke hin und her, er zerstrampelte die Decke. Ameis. Ungenau erklären das Wort Pape und JacobitzSeiler im Lex. Ueber χλαῖνα s. Anm. zu 18, 19 und 24, 61.

26. ἐναντίος κτλ., obluctans tenuit eos manibus [nicht obluctans manus iis obtendit, wie Wüstem. will. Pind. Nem. 1, 43 ὁ δὲ ὀρθὸν μὲν ἄντεινεν κάρα, πειρᾶτο δὲ πρῶτ τον μάχας, δισσαῖσι δοιοὺς αὐχέ των μάρψας αφύκτοις χερσὶν ἑαῖς ὄφιας· ἀγχομένοις δὲ χρόνος ψυχὰς ἀπέπνευσεν μελέων ἀφάτων.

27. βαρεῖ ἐνεδ. Mit diesem Hiatus an dieser Versstelle vgl. Iliad. 2,

δραξάμενος φάρυγος, τόθι φάρμακα λυγρὰ κέκρυπται
οὐλομένοις ὀφίεσσι, τὰ καὶ θεοὶ ἐχθαίροντι.
τω δ ̓ αὖτε σπείραισιν ἑλισσέσθην περὶ παῖδα
ὀψίγονον, γαλαθηνόν, ὑπὸ τροφῷ αἰὲν ἄδακρυν
ἂψ δὲ πάλιν διέλυον, ἐπεὶ μογέοιεν ἀκάνθας,
δεσμοῦ ἀναγκαίου πειρώμενοι ἔκλυσιν εὑρεῖν.
̓Αλκμήνα δ ̓ ἐσάκουσε βοᾶς καὶ ἐπέδραμε πράτα

Ανσταν ̓ Αμφιτρύων· ἐμὲ γὰρ δέος ἴσχει ὀκνηρόν ἄνστα, μηδὲ πόδεσσιν ἑοῖς ὑπὸ σάνδαλα θείης. οὐκ ἀΐεις, παίδων ὁ νεώτερος ὅσσον ἀντεῖ; ἢ οὐ νοέεις, ὅτι νυκτὸς ἀωρί που, οἱ δέ τε τοῖχοι πάντες ἀριφραδέες καθαρᾶς ἅπερ ήριγενείας; ἔστι τί μοι κατὰ δῶμα νεώτερον, ἔστι, φίλ ̓ ἀνδρῶν. Ὣς φάθ'. ὁ δ ̓ ἐξ εὐνᾶς ἀλόχῳ κατέβαινε πιθήσας δαιδάλεον δ' ώρμασε μετὰ ξίφος, ὅ οἱ ὕπερθεν κλιντῆρος κεδρίνου περὶ πασσάλῳ αἰὲν ἄωρτο. ἤτοι ὅγ ̓ ὠριγνᾶτο νεοκλώστου τελαμώνος, κουφίζων ἑτέρα κολεόν μέγα, λώτινον ἔργον.

111. Theokr. 24, 116. 14, 33. Iliad. 11, 616 u. a.

29. τὰ κ. θ. Vgl. Iliad. 20, 65.

31. ὀψίγονον nennt der Dichter den Herkules als den spät, d. h. nach vielen Wehen geborenen, wegen der Mühen, welche Hera der Alkmene bei ihrer Geburt machte. Vgl. Ovid. Met. 9, 297 fig. Falsch Hartung,, der Spätgeborene". ὑπὸ τροφῷ, unter den Händen der Wärterin (Odyss. 2, 361), wie v. 101 ὑπὸ ματρί. Vgl. 22, 159. [Unnothige Conjectur Hermann's στρόφῳ für τροφῷ.]

32. διέλυον scil. τὰς ἀκάνθας, Vgl. 17, 93. — ἐπεὶ μογ. ἀκάνθας, so oft als sie Schmerz im Rückgrat empfanden. Vgl. Eur. Ale. 852 μου γεῖν πλευρά. Wegen des Optativus s. Anm. zu 7, 108.

33. ἀναγκαίου, worein sie sich nothgedrungen fügen mussten. Pind. Pyth. 12, 15 ἀναγκαῖον λέχος. [Ohne Grund conj. Mein. ἔκδυσιν].

34. ἐπέδραμε. Hören und zum Lager der Kinder springen war eins bei der Mutter. Dies drückt ἐπέδραμε, die auch von Ziegler aufgenommene Lesart des cod. c, aus. [Vulg. ἐπέγρετο].

35. ἴσχει. Hor. Epod. 1, 18 metus maior absentes habet.

36. fois. S. Anm. zu 25, 55. 38. νυκτὸς ἀωρί, wie 11, 40. Arist. Eccl. 741 ἀωρὶ νυκτῶν.

39. ἀριφραδέες. Odyss. 19, 37 ἔμπης μοι τοῖχοι μεγάρων καλαί τε μεσόδμαι, εἰλάτιναί τε δοκοὶ καὶ κίονες ὑψόσ ̓ ἔχοντες, φαίνοντ ̓ ὀφθαλμοῖς ὡσεὶ πυρὸς αἰθομένοιο. ἦ μάλα τις θεὸς ἔνδον, οἳ οὐρανὸν εὐρὺν ἔχουσιν. καθαρᾶς. Vgl. Hor. Od. 3, 29, 45 sol purus. 2, 5, 19 pura luna. [Vulg. ἄτερ. Ich schreibe aus Conj. von Wordsworth ἅπερ].

40. φίλ ̓ ἀνδρῶν wie 15, 74. Eur. Alc. 472 (460) ὦ φίλα γυναικῶν. Virg. Aen. 4, 576 sancte deorum.

42. o oi. Mit der Dehnung von ὃ vgl. Iliad. 22, 307 τό οἱ ὑπὸ λαπάρην u. gr. Ausg. p. 156.

43. κεδρ. Aus dem Holze der Ceder, pinus cedrus, machte man der Dauerhaftigkeit wegen allerlei Geräthe. Vgl. 7, 81. Plin. H. N. 16, 78. Theophr. H. Pl. 5, 7. Virg. Aen. 7, 178. 1. König. 6, 9 u. a.

Die

45. λώτινον ἔργον. Schwertscheide ist aus dem Holze des lotós gemacht, worunter hier celtis australis Linn., der Zürgel

ἀμφιλαφὴς δ ̓ ἄρα παστὰς ἐνεπλήσθη πάλιν ὄρφνας. δμῶας δὴ τότ ̓ ἄϋσεν ὕπνον βαρὺν ἐκφυσῶντας·

„Οἴσετε πῦρ ὅτι θᾶσσον ἀπ ̓ ἐσχαρεῶνος ἑλόντες, δμῶες ἐμοί, στιβαροὺς δὲ θυρᾶν ἀνακόψατ ̓ ὀχῆας. Ανστατε δμῶες ταλασίφρονες. αὐτὸς ἀϋτεῖ. Η ῥα γυνὰ Φοίνισσα μύλαις ἔπι κοῖτον ἔχουσα. οἱ δ' αἶψα προγένοντο λύχνοις ἅμα δαιομένοισι δμῶες· ἐνεπλήσθη δὲ δόμος σπεύδοντος ἑκάστου. ἤτοι ἄρ ̓ ὡς εἴδοντ ̓ ἐπιτίτθιον Ἡρακλῆα θῆρε δύω χείρεσσιν ἀπρὶξ ἁπαλαῖσιν ἔχοντα, συμπλήγδην ἰάχησαν· ὁ δ ̓ ἐς πατέρ' Αμφιτρύωνα ἑρπετὰ δεικανάασκεν, ἐπάλλετο δ ̓ ὑψόθι χαίρων κουροσύνα, γελάσας δὲ πάρος κατέθηκε ποδοϊϊν πατρὸς ἑοῦ θανάτῳ κεκαρωμένα δεινὰ πέλωρα. Αλκμήνα μὲν ἔπειτα ποτὶ σφέτερον βάλε κόλπον ξηρὸν ὑπαὶ δείους ἀκράχλοον Ιφικλῆα ̇

̓Αμφιτρύων δὲ τὸν ἄλλον ὑπ ̓ ἀμνείαν θέτο χλαῖναν

baum, zu verstehen ist, welcher ums Mittelmeer zu Hause ist. Sein schwärzliches Holz ist fast so hart wie Buchsbaum, galt für unverweslich und wird noch jetzt zu Drechslerarbeiten benutzt. Vgl. Theophr. H. Pl. 4, 2, 5. 5, 4, 2. [Kritisches s. gr. Ausg. p. 156.]

47. ἐκφ. Virg. Aen. 9, 326 toto proflabat pectore somnum.

49. στιβαρούς. Hor. Od. 3, 16, 2 robustae fores.

50. Ανστατε. Dieser Vers ist gleichsam der Nachhall des Rufes, welchen Amphitryo ergehen lässt. Kaum hat er gerufen, so erschallt die Stimme einer Sklavin (v. 50b), welche die noch schlafenden Diener ruft. Die Worte der Sklavin folgen denen des Königs ohne alle weitere Einleitung, wodurch die Darstellung höchst lebendig wird. Vgl. unten v. 67. Odyss. 1, 40-42. Virg. Aen. 4, 702-704. [Es ist kein Grund vorhanden, mit Ahrens u. A. eine Lücke vor diesem Verse anzunehmen.] αὐτός, ipse, dominus. Vgl. Krüger, I, II § 51, 5 A. 4.

50. Η ρα γ. Φ. Erst hier erfahren wir, wer so rief, gerade wie 22, 75 ἦ ῥ ̓ Αμυκος. Der Vers scheint

Nachbildung von Odyss. 20, 105 φήμην δ ̓ ἐξ οἴκοιο γυνὴ προέηκεν ἀλετρὶς πλησίον, ἔνθ ̓ ἄρα οἱ μύλαι εἴατο ποιμένι λαῶν. Plaut. Merc. 2, 3, 62 nihil opus nobis ancilla, nisi quae texat, quae molat cet. Diesen Vers hat zuerst Ameis aufgenommen. Er steht in codd. 11 c und D.

51. of προγ. fast ganz wie Iliad. 18, 525.

55. συμπλήγδην, complosis stu pore et admiratione manibus.

59. βαλε bezeichnet das Ungestüm, mit welchem die bestürzte Mutter das Kind nimmt und an den Busen

legt. Vgl. Callim. Del. 265 ἐν δ ̓ ἐβάλεν κόλποισιν. [So erklärt H. Voss die Stelle nicht inepte, wie Mein. sagt, sondern apte. Schaefer conjicirte ohne Grund λάβε, was bei Zieg ler Druckfehler ist.]

60. ξηρόν, starr und steif vor Schrecken und Furcht. Heliod. 1, 12 ἐγὼ δέ, ὥσπερ τυφῶνι βληθείς, αὐος ἀπόπληκτος, ἑστήκειν. ἀκράχλοον, vepallidum. Iliad. 10, 376 χλωρὸς ὑπαὶ δείους. [ἀκράχλοον ist Conj. von Hecker für άκράχολον. Vgl. Callim. Del. 80.]

61. ἄλλον. S. Anm. zu 6, 46. χλαίναν. Vgl. 18, 19. Odyss. 1, 443.

παῖδα, πάλιν δ ̓ ἐς λέκτρον ἰὼν ἐμνάσατο κοίτου.
Ὄρνιθες τρίτον ἄρτι τὸν ἔσχατον ὄρθρον ἄειδον·
Τειρεσίαν τόκα μάντιν ἀλαθέα πάντα λέγοντα
Αλκμήνα καλέσασα τέρας κατέλεξε νεοχμόν,
καί νιν ὑποκρίνεσθαι, ὅπως τελέεσθαι ἔμελλεν,
ἠνώγει. μηδ ̓ εἴ τι θεοὶ νοέοντι πονηρόν,
αἰδόμενος ἐμὲ κρύπτε· καὶ ὡς οὐκ ἔστιν ἀλύξαι
ἀνθρώποις, ὅ τι Μοῖρα κατὰ κλωστῆρος ἐπείγει,
ὦ Εὐηρείδα, μάλα σε φρονέοντα διδσάκω.“

Τόσσ ̓ ἔλεγεν βασίλεια· ὁ δ ̓ ἀνταμείβετο τοίοις. θάρσει, ἀριστοτόκεια γύναι, Περσήϊον αἷμα, θάρσει μελλόντων δὲ τὸ λώϊον ἐν φρεσὶ θέσθαι.

ναὶ γὰρ ἐμὸν γλυκὺ φέγγος ἀποιχόμενον πάλαι ὄσσων,
πολλαὶ ̓Αχαιϊάδων μαλακὸν περὶ γούνατι νῆμα
χειρὶ κατατρίψοντι ἀκρέσπερον ἀείδοισαι
Αλκμήναν ὀνομαστί, σέβας δ ̓ ἔσῃ ̓Αργείαισιν.
τοῖος ἀνὴρ ὅδε μέλλει ἐς οὐρανὸν ἄστρα φέροντα
ἀμβαίνειν τεὸς υἱός, ἀπὸ στέρνων πλατὺς ἥρως,
οὗ καὶ θηρία πάντα καὶ ἀνέρες ἧσσονες ἄλλοι.
δώδεκά οἱ τελέσαντι πεπρωμένον ἐν Διὸς οἰκεῖν
μόχθως, θνητὰ δὲ πάντα πυρὰ Τραχίνιος ἑξεῖ·
γαμβρὸς δ ̓ ἀθανάτων κεκλήσεται, οἳ τάδ ̓ ἐπῶρσαν
κνώδαλα φωλεύοντα βρέφος διαδηλήσασθαι.
ἔσται δὴ τοῦτ ̓ ἁμαρ, ὁπηνίκα νεβρὸν ἐν εὐνᾷ

63. τ. ἔσχατον ὄρθρ. Musaeus: ehe der Hahn den Morgen auskräht; wird dein Gemahl in deinen Armen sein.

64. Τειρεσίαν, den bekannten Thebanischen Seher, den Sohn des Eueres (Apollod. 3, 6, 7). Pind. Nem. 1, 60 γείτονα δ ̓ ἐκάλεσεν Διὸς ὑψί στου προφάταν ἔξοχον, ὀρθόμαντιν Τειρεσίαν κτλ.

68. αιδόμενος. Vgl. Odyss. 3, 96. Ueber die Dehnung des -os s. Anm. zu 25, 69. — ἐμὲ, me, matrem.

οὐκ ἔστιν ἀλ. Orph. Αrg. 107 ἀλλ ̓ οὐκ ἔσθ ̓ ὑπαλύξαι, ἃ δὴ πεπρωμένα κεῖται.

704 ὦ Εὐηρ. ist Conj. von Briggs. Vulg. μάντιν Εὐηρείδα. — μάλα σε φρον. „,quum per te optime cogni tum habeas". Mabl.

70b. zooo', wie 7, 90. — ẞaoi

70a

70b

λεια. Ueber den auch v. 75 wiederkehrenden Hiatus s. Anm. zu 22, 116. 71. ἀριστοτ. Pind. Pyth. 11, 3 σὺν Ἡρακλέος ἀριστογόνῳ ματρί. Περσήϊον. S. Anm. zu 25, 173. αἷμα wie sanguis, Horat. carm. saec. 50. Tibull. 1, 6, 66.

73. ἀποιχόμ. Ueber die Blindheit des Tiresias s. z. B. Soph. Oed. R. 371. Callim, Lavacr. 75 flg.

78. ἀπὸ στέρνων. Vgl. Anm. zu 16, 49 und zu 18, 36.

81. Τραχίνιος. Soph. Τrach. 1191 flg. Ovid. Met. 9, 159 flg.

82. γαμβρός δ' άθ., als Gemahl der Hebe. S. Anm. zu 17, 32.

84. ἔσται. S. Anm. zu 16, 73. Iliad. 8, 373. Der Ueberwältiger der physischen Rohheit und Rächer der Ungerechtigkeit wird bewirken, dass selbst im Reiche der Thiere Friede

« Forrige Fortsæt »

Bøger