mium breves flores amoenae rosae conviviis tamen ita fuere proprii, ut saepe rosa pro ipsa comissatione eiusque laetitia,

Rosa centifolia L., dem kleinen Liebesgotte gewidmet, wenn gleich so viele Andere [Pausan. VI, 24, 5., Iac. Anthol. Gr. VI, 412., Auson. Id. 14, 18. alii] sie seiner Mutter zuschreiben. Aber nicht nur Aphrodite und Eros, sondern noch manche andere Gottheiten kommen mit Rosen bekränzt vor, insbesondere die Grazien, als Dienerinnen der Venus. Auch Hebe oder Juventas, die Göttin der Jugend, die Mundschenkin der Götter, wird mit Rosen geziert dargestellt, nicht minder Ganymedes, dem dasselbe Amt im Olymp oblag, und Erato, die Muse der erotischen Gesänge, sowie ihre muntere Schwester Thalia. Selbst Dionysos kommt bisweilen mit Rosenkränzen umwunden vor." Nomen duxisse videtur rosa a rubicundo colore floris. Wittstein Lex. etym. - bot. s. v.: Podov, vom celtischen rhodd oder rhudd (roth), die Farbe der Blumen andeutend." Nempe apud omnes gentis Caucasiae populos radix nominis significat ruber vel russus (a quo Latinum nomen derivat Doederlein Etymol. et Synon. Tom. VI. p. 307.); sed maxime apparet originatio in Celtico illo et Graeco nomine. Ceterum nascens rosa apud poetas veteres non solum iuventae ac venustatis sed etiam castitatis est symbolum, quo egregie usus est Catullus in comparatione, intactae virginis' 62, 39:

Ut flos in saeptis secretus nascitur hortis,

Ignotus pecori, nullo contusus aratro,

Quem mulcent aurae, firmat sol, educat imber,

bene rosa pro hyacinthino flore poetriae Lesbiae Fr. 44, 7.
Schneid. substituta. Praeterea rosa et apud scriptores veteres
et in artis veteris operibus saepe amoris amicitiaeque et uber-
tatis atque abundantiae et laetitiae ac voluptatis est signum;
incertum vero, num etiam silentii sit. Namque quod nunc pro-
verbii loco dici solet hoc sub rosa dictum est (,, Was wir
kosen, bleib' unter den Rosen“ Agric.), id recentioris origi-
nis esse videtur, non secus quam quo nititur epigramma illud in
Burmanni Anthol. Lat. V, 127. Tom. II. p. 471. (apud Wernsdorf.
Poet. Lat. min. T. VI. P. I. p. 182.):

Est rosa flos Veneris, cuius quo furta laterent,
Harpocrati matris dona dicavit Amor.

Inde rosam mensis hospes suspendit amicis,

Convivae vt sub ea dicta tacenda sciant.

Ac ne illud quidem usquam proditum a veteribus reperio, quod nunc uno prope ore omnes dictitant, rosam a Venere aut ab Amore silentii deo esse datam, ut eius furta tegeret. Sed nolo accuratius haec persequi, ut quae fortasse minus ad rem perti

cuius signum erat, dicta reperiatur. Martialis X, 19, 19.: quum furit Lyaeus, Quum regnat rosa, quum madent capilli. Idem III, 68, 5.: deposito post vina rosas que pudore. Hinc Pseudanacreon 53, 33. yvrov äμßooτov Avaíov vocat, quoniam rosa ad vinum praecipuum coronamentum et erat et habebatur; et quia rosa vel praecipuum erat signum laetitiae convivalis ac voluptatis, inde Romani pro hac ipsa eleganter interdum dicebant rosam, velut Martialis VIII, 77, 2. in aeterna rosa vivere ausus est dicere pro eo quod vulgo dicebant lautissime vel in omnibus semper deliciis vivere. Ac saepe ubi flos et avos in hac re simpliciter dicitur, rosae flos intelligendus est 3), vocatque idem Pseudanacreon 5, 6 seq. φέριστον ἄνθος, ἔαρος μέλημα. Nec dissentit ab hac ratione Plinius XXI, 4 (10), S. 14.: Paucissima nostri génera coronamentorum inter hortensia novere àc paene violas rosas que tantum. Nam quod subiecit idem Plinius 1. c. S. 15.: Usus eius in coronis prope minumus est, id minime sic accipiendum videtur, quasi Romanis alia coronamenta magis placuerint, sed dicit ibi Plinius multo plus etiam rosárum ad alias res adhiberi, quando rosa et, oleo maceretur et in unguenta transeat et in mensarum etiam deliciis perunguendis minume noxia sit. Poterat illud quoque addere, quod, ut supra vidimus (not. 19.), et in rosa potare et spargere rosas in conviviis consueverant. Itaque quum in omni consuetudine lautioris victus ingenti copia rosarum uterentur, si prope minimus earum usus in coronis erat, idem tamen satis magnus habebatur, ut vel eam solam ob caussam iis colendis et undique Romam comportandis summa cura atque industria insumeretur. Notum est enim praeceptum Catonis qui iubet de R. R. 8, 2. coronamenta omne genus in fundo suburbano seri, quo fructuosior fiat domino; nec iam dubium aut obscu

nere videantur: tu vide omnino Wuestemanni accuratissimam atque elegantissimam de Rosa disputationem, quae inest in eius libello Unterhaltungen aus der alten Welt für Garten- und Blumenfreunde (Gotha 1854) p. 37-68., et quid signet rosa ibid. p. 64 seqq. coll. Dierbach. Flora mythol. p. 157 — 159. 31) Vide Boda eum ad Theophr. de caus. pl. VI, 6. p. 645. et Paschalium Coron. III, 5. p. 147.

rum esse potest post ea quae vidimus, quaenam ille potissimum coronamenta dixerit. Nota praeterea sunt violaria Virgilii et Horatii et Ovidii, nota sunt amoena rosaria eiusdem Ovidii biferique rosaria Paesti Virgilii et aliorum poetarum landibus celebrata 32). De generibus rosae addo haec Plinii 1. c. §. 16.: Genera eius nostri fecere celeberrima Praenestinum et Campanam; addidere alii Milesiam, cui sit ardentissimus color non excedenti duodena folia, proxumam ei Trachiniam minus rubentem. §. 17.: Paucissima quina folia ac deinde numerosiora, quum sit genus eius quam centifoliam vocant, quae est in Campania Italiae, Graeciae vero circa Philippos, sed ibi non suae terrae proventu. S. 18.: Caepio Tiberi Caesaris principatu negavit centifoliam in coronas addi praeterquam extremas velut ad cardines, nec odore nec specie probabilem. Ibid. et S. seq.: est et alia Graecula appellata convolutis foliorum paniculis nec dehiscens nisi manu coacta semperque nascenti similis, latissimis foliis... Cyrenis odoratissima est ideoque ibi unguentum pulcherrimum. §. 20.: Praecox Campana est, sera Milesia, novissime tamen desinit Praenestina. In quibus Plinius nobilissima rosarum genera, quae veteres noverant, indicavit, ac de centifolia quidem Caepionis, non suum iudicium interposuit. Nam hoc adeo cum Rosa Gallica nostra in Italia quidem tunc facile laudatissimum erat genus et poetarum carminibus celebratissimum illud 33 33);

32) Virg. Ge. IV, 32., Hor. Od. II, 15, 5., Ovid. A. A. III, 67. Fast. IV, 437.; idem Trist. V, 23.; Virg. Ge. IV, 119. cl. Prop. IV, 5, 59., Ovid. Met. XV, 708., Martial. Epigr. VI, 80, 6. XII, 31, 3. Cfr. etiam, quos conferri iubet Wüstemann p. 42. not. 22., Rader ad Martial. Epigr. IX, 27, 3., Wernsdorf Poet. Lat. min. T. VI. P. I. p. 40., Kopp ad Martian. Capell. VI, 641. p. 522. Fuit haec quondam, Paestani gloria ruris' qua nunc nihil nisi parietinae ac vepres reperiuntur; v. Böttiger Sab. I, 242 seq. et Stahr Ein Jahr in Italien T. I. p. 404. ed. 2. 33) Quae enim nobiliora sativae rosae genera Plinius 1. c. §. 16 — 19. prodidit, ea nunc fere omnia harum rerum intelligentibus ad Rosam centifoliam (Gartenrose) et R. Gallicam nostram (Zuckerrose, Essigrose, buntfarbige Landrose) earumque varietates, quarum genera ipsa a veteribus non satis discreta sint, revocanda esse videntur. Ita quidem statuit Fraas Synops. plant. flor. cl. p. 76.: „Die Alten unterschieden wohl R. centifolia und

quamquam quum eadem centifolia propter ipsius amplitudinem ac gravitatem integra sane minus commode in serta concinnari posset, inde facile intelligitur, cur in sutiles istas coronas inciderint. Tempus rosae sic indicavit idem Plinius XXI, 11 (38), §. 68.: in Italia violis succedit rosa. Vernas has rosas, quae Aprili mense in Italia florent, ad coronas maximo appetebant studio, ut novas. Ita certe de Verre Cicero V, 10, 27.: Veris initium iste non a Favonio neque ab aliquo astro notabat, sed quum rosam viderat, tum incipere ver arbitrabatur, et de se ipse Propertius III, 5, 21.:

Me iuvat et multo mentem vincire Lyaeo,

· Et caput in verna semper habere rosa, ·

Ovidiusque Fast. IV, 138.:

Nunc alii flores, nunc nova danda rosa est.

Ac fortasse Horatii quoque novi flores Od. I, 4, 10. et IV, 1, 32. sunt rosae vernae, nisi forte ille violas potius intellexit. Et erant etiam qui praecoces rosas facerent, notante Pli- nio XXI, 4 (10), S. 21.: Qui praecocem faciunt, pedali circa radicem scrobe aquam calidam infundunt, germinare incipiente calyce. E praediis autem suburbanis, dum florebant rosae, hortorum villici vel puellae rusticae eas, sicut Propertius ait

gallica als Arten nicht, aber wild und häufig ist nur R. gallica
in Griechenland.
Idem p. 75.: Die R. centifolia ist überdies
viel seltener in Gärten kultivirt, als die R. galliça, deren Blü-
thenblätterzahl auch im kultivirten Zustande vielmehr variirt, als
jene der centifolia, so, dass Theophr. [h. pl. VI, 6.] wohl sa-
gen konnte: Τὰ μὲν γὰρ πλεῖστα πεντάφυλλα, τὰ δὲ δωδεκάφυλλα
καὶ εἰκοσάφυλλα, ἔνια καὶ ἑκατοντάφυλλα, was ich zunächst auf
Rosa gallica beziehe." Itaque ille p. 75 seq. decem genera Pli-
nii XXI, 4. ea, quae Billerbeck Flor. class. p. 133. ad cen-
tifoliam rettulerat, ad R. gallicam L. et R. centifoliam cum varie-
tatibus referenda esse censuit. At principem locum apud poetas
certe et propter praestantissimum odorem et propter eximiam
speciem haud dubie obtinebat centifolia, in quam unam, ut
opinor, tot tantaeque veterum poetarum laudes (cf. not. 42.)
optime conveniunt. Neque enim aut R. gallicam cum Fraasio aut
R. moschatam (Bisamrose, quam cynosbati speciem pleniorem
Pliniique rosam Graeculam esse volunt) cum Billerbeckio p. 134.
aut ullam aliam potius quam centifoliam pro vera veterum poe-
tarum rosa putaverim. Atque haec Wueste manni quoque
sententia est p. 40 seq. et, ut vidimus (not. 30.), Dierbachii.

1

IV, 2, 40., sirpiculis medio pulvere in Urbem ferebant ad mercatum; quumque autumno praecoces pleraeque iam defecissent, studiose sectabantur pueri, si quae serae, Milesiae opinor aut Praenestinae aut aliae autumnales, in horto diutius morarentur, ut inde etiam domino gratam coronam necterent, velut Horatii puer Od. I, 38, 3.:

Mitte sectari, rosa quo locorum

Sera moretur 34).

Sed quum hieme terra Italia flores fere negaret aut pauculos praeberet, nec tamen hiberno tempore rosarum flore in conviviis carere vellent, huic desiderio primum occurrebant rosarii, qui vel ipso brumali die hibernas rosas venales habebant, quas Nilotica tellus mittebat testante Martiale Epigr. VI, 80, 1 seq. 35), aut Carthago Hispaniae, ubi, item ut in Phariis illis hortis, teste Plinio 1. c. §. 19. hieme tota praecor erat rosa. Deinde vero monstrificis hominum ingeniis inventa est ratio in ipsa quoque Italia hibernas rosas et sat multas educandi. Vitro enim conditas eas a frigoribus tutabantur atque festinabant 36). Ac ne has quidem hibernas

34) Sic prorsus explicandum videtur, ut explicavit Wüste mann p. 46. not. 37. Nam poeticae rationi carminis et poetae verbis satis expressis parum consuluit Orellius, qui seras morantes illas rosas apud coronarum propolas repositas esse voluit. Imo vero sunt autumnales rosae intelligendae, in quarum numero Plinius XXI, 4 (10), §. 19. praeter Milesiam et Praenestinam etiam coroniolam refert, eaeque nunc esse videntur Billerbeckio Flor. class. p. 133. Rosa Damascena R. pallida R. autumnalis odorata; de Damascena tamen dubitat Wüstemann pag. 40. nota 8., quod ea quidem anno demum 1100. ex Orientis partibus in Francogalliam introducta sit. In Asia rosae serius etiam ac paene tota hieme sub divo morabantur. Flor. Epit. II, 8, 9.: collatis undique quamvis per hiemem rosis.

35)

Ut nova dona tibi, Caesar, Nilotica tellus
Miserat hibernas ambitiosa rosas:

Navita derisit Pharios Memphiticus hortos,
Urbis ut intravit limina prima tuae.

Cfr. ibid. Rader p. 430., Rein in Beckeri Gallo T. III. p. 34.,
Wüstemann p. 47.

36) Martial. Epigr. IV, 22, 5:

Condita sic puro numerantur lilia vitro,

Sic prohibet teneras gemma latere rosas.