ἄψ δ ̓ ὄκνῳ ποτὶ χεῖλος ἐλάμβανε μῦθον ἰόντα,
μή τί οἱ οὐ κατὰ καιρὸν ἔπος προτιμυθήσαιτο,
σπερχομένου· χαλεπὸν δ ̓ ἑτέρου νόον ἴδμεναι ἀνδρός.
τοὺς δὲ κύνες προσιόντας ἀπόπροθεν αἶψ ̓ ἐνόησαν,
ἀμφότερον ὀδμῇ τε χροὸς δούπῳ τε ποδοῖιν.
θεσπέσιον δ ̓ ὑλάοντες ἐπέδραμον ἄλλοθεν ἄλλος
̓Αμφιτρυωνιάδῃ Ἡρακλέι· τὸν δὲ γέροντα
ἄγριον ἀσπάζοντο περίσσαινόν θ ̓ ἑτέρωθεν.
τοὺς μὲν ὅγε λάεσσιν ἀπὸ χθονὸς ὅσσον ἀείρων
φευγέμεν ἂψ ἐπίσω δειδίσσετο, πολλὰ δὲ φωνῇ
ἠπείλει μάλα πᾶσιν, ἐρητύσασκε δ ̓ ὑλαγμοῦ,
χαίρων ἐν φρεσὶν ᾗσιν, ὁθούνεκεν αἰὲν ἔρυντο
αὖλιν κοὐ παρεόντος· ἔπος δ ̓ ὅγε τοῖον ἔειπεν·
̔ὦ πόποι, οἷον τοῦτο θεοὶ ποίησαν ἄνακτες
θηρίον ἀνθρώποισι μετέμμεναι, ὡς ἐπιπειθές.
εἴ οἱ καὶ φρένες ὧδε νοήμονες ἔνδοθεν ἦσαν,
ᾔδει δ ̓ ᾧ τε χρὴ χαλεπαινέμεν ᾧ τε καὶ οὐκί,
οὐκ ἄν οἱ θηρῶν τις ἐδήρισεν περὶ τιμῆς·

νῦν δὲ λίην ζάκοτόν τε καὶ ἀρρηνὲς γένετ ̓ αὔτως.

67. σπερχομένου. Der absolute Genetiv schliefst sich an den vorhergehenden Dativ an wie Odyss. 6, 157. Vgl. Theokr. 7, 25. χαλεπὸν κτλ. Vgl. Alkman frg. 43 p. 844 Bergk τίς δ ̓ ἂν ἄλλωνόον ἀνδρὸς ἐπίσποι;

68. κύνες κτλ. Vgl. Odyss. 14, 29. 69. ἀμφότερον. Οdyss. 14, 505. Krüger II § 57, 10, Für die metrische Verlängerung der Schlufssilbe an dieser Stelle vgl. Ilias 13, 558. 23, 603. Theokr. 24, 68. 15, 90. Odyss. 13, 343.

70. θεσπέσιον. Vgl. Ilias 13, 834. Theokr. 15, 66.

72. ἄγριον, mit der wilden Lust und Freude, mit welcher der Hund an den wiederkehrenden Herrn hinanspringt. ἀσπάζεσθαι brauchen auch Platon in der Anm. zu v. 81 citierten Stelle und Xen. Mem. 2, 3, 9 vom Hunde. περίσσ. wie die Hunde den Telemachos Odyss. 16, 4. Vgl. Οdyss. 10, 215.

65

S

ἦ ῥα, καὶ ἐσσυμένως ποτὶ τωὐλίον ἷξον ἰόντες.

72. ἀσπάζοντο Ahrens] ἀλαζόντε 77. αὖλιν Ahrens] αὐτοῦ κοὐ Briggs] δ ̓ οὐ od, που

79. ἐπιπειθές Ahrens] ἐπιμηθευς

70

75

80

73. ὅγε. Die Ultima von ὅγε ist vor dem folgenden λ gedehnt, wie in derselben Versstelle Odyss. 11, 391 κλαῖε δ ̓ ὅγε λιγέως. ὅσσον, nur ein wenig (tantum Verg. Εcl. 6, 16) hob er die Steine auf, er stellte sich nur so, als wollte er die Hunde werfen. Vgl. Theokr. 1, 45. 22, 195. Ilias 23, 327. 4, 130. Hebr. 10, 37.

76. χαίρων. Vgl. Odyss. 14, 526. - ὁθούνεκεν ist nicht homerisch, aber auch von Apoll. Rhod. 3, 933 gebraucht.

77. ὅγε. Krüger II § 69, 15, 1. Theokr. 17, 126.

81. τε gedehnt wie 14, 64. Vgl. 7, 24. — χαλεπαινέμεν. Plat. Rep. 2 p. 376 A καὶ τοῦτο ἐν τοῖς κυσὶ κατόψει, ὃ καὶ ἄξιον θαυμάσαι τοῦ θηρίου. τὸ ποῖον; ὅτι ὃν ἂν ἴδῃ ἀγνῶτα, χαλεπαίνει, οὐδὲν δὴ κακὸν προπεπονθώς· ὃν δ ̓ ἂν γνώριμον, ἀσπάζεται.

Ἠέλιος μὲν ἔπειτα ποτὶ ζόφον ἔτραπεν ἵππους δείελον ἦμαρ ἄγων· τὰ δ ̓ ἐπήλυθε πίονα μῆλα ἐκ βοτάνης ἀνιόντα μετ ̓ αὐλία τε σηκούς τε. αὐτὰρ ἔπειτα βόες μάλα μυρίαι ἄλλαι ἐπ ̓ ἄλλαις ἐρχόμεναι φαίνονθ ̓ ὡσεὶ νέφη ὑδατόεντα, ἅσσα τ ̓ ἐν οὐρανῷ εἶσιν ἐλαυνόμενα προτέρωσε ἠὲ νότοιο βίῃ ἠὲ Θρῃκὸς βορέαο·

>

τῶν μέν τ ̓ οὔτις ἀριθμὸς ἐν ἠέρι γίνετ ̓ ἰόντων,
οὐδ ̓ ἄνυσις· τόσα γάρ τε μετὰ προτέροισι κυλίνδει
ἲς ἀνέμου, τὰ δέ τ ̓ ἄλλα κορύσσεται αὖτις ἐπ ̓ ἄλλοις·
τόσο ̓ αἰεὶ μετόπισθε βοῶν ἐπὶ βουκόλι ̓ ᾔει.
πᾶν δ ̓ ἄρ ̓ ἐνεπλήσθη πεδίον, πᾶσαι δὲ κέλευθοι
ληίδος ἐρχομένης – στείνοντο δὲ πίονες ἀγροί
μυκηθμῷ· σηκοὶ δὲ βοῶν ῥεῖα πλήσθησαν
εἰλιπόδων, ὄιες δὲ κατ ̓ αὐλὰς ηὐλίζοντο.
ἔνθα μὲν οὔτις ἕκηλος ἀπειρεσίων περ ἐόντων
εἱστήκει παρὰ βουσὶν ἀνὴρ κεχρημένος ἔργου·
ἀλλ ̓ ὁ μὲν ἀμφὶ πόδεσσιν ἐυτμήτοισιν ἱμᾶσι
κωλοπέδιλ ̓ ἀράρισκε περισταδὸν ἐγγὺς ἀμέλγειν·
ἄλλος δ ̓ αὖ νέα τέκνα φίλαις ὑπὸ μητράσιν ΐει
85. ἔτραπεν*, 8. Anh.

=

85

90

95

97. στείν, zu enge wurden Der Ausdruck ist stark hyperbolisch.

98. μυκηθμῷ gehört zu ἐρχομένης. Vgl. Ilias 18, 575 μυκηθμῷ δ ̓ ἀπὸ κόπρου ἐπεσσεύοντο νομόνδε. Zu στείνοντο bezogen gibt μυκηθμῷ in seiner eigentlichen Bedeutung keinen Sinn; das Wort mit bobus clamantibus zu erklären ist unstatthaft. (H.)

100

100. ἕκηλος, hier ferians, otiosus, wie Hom. Hymn. Cer. 451. Bei Homer hat das Wort die Bedeutung ἀπειρεσίων, πολλῶν ἀνθρώπων ὄντων, Schol. (Kiefsling supplierte βοῶν.)

securus.

103. κωλοπέδιλα, die Fesseln, Knieseile, wie sie auch bei uns den Kühen angelegt werden, wenn sie beim Melken nicht still stehen wollen. Die πέδιλα sind bei Homer aus Leder, Odyss. 14, 23. 104. νέα. Vgl. 8, 42. ὑπὸ · ΐει. Vgl. 9, 3.

πινέμεναι λαροῖο μεμαότα πάγχυ γάλακτος,
ἄλλος ἀμόλγιον εἶχ ̓, ἄλλος τρέφε πίονα τυρόν,
ἄλλος ἐσῆγεν ἔσω ταύρους δίχα θηλειάων.
Αὐγείης δ ̓ ἐπὶ πάντας ἰὼν θηεῖτο βοαύλους,
ἥντινά οἱ κτεάνων κομιδὴν ἐτίθεντο νομῆες,
σὺν δ ̓ υἱός τε βίη τε βαρύφρονος Ἡρακλῆος
ὡμάρτευν βασιλῆι διερχομένῳ μέγαν ὄλβον.
ἔνθα καὶ ἄρρηκτόν περ ἔχων ἐν στήθεσι θυμόν
̓Αμφιτρυωνιάδης καὶ ἀρηρότα νωλεμὲς αἰεί
ἐκπάγλως θαύμαζε θεῶν τόγε μυρίον ἕδνον
εἰσορόων. οὐ γάρ κεν ἔφασκέ τις οὐδὲ ἐώλπει
ἀνδρὸς ληίδ ̓ ἑνὸς τόσσην ἔμεν οὐδὲ δέκ ̓ ἄλλων,
οὔτε πολύρρηνες πάντων ἔσαν ἐκ βασιλήων.
Ἠέλιος δ ̓ ᾧ παιδὶ τόγ ̓ ἔξοχον ὤπασε δῶρον
ἀφνειὸν μήλοις περὶ πάντων ἔμμεναι ἀνδρῶν,
καί ῥά οἱ αὐτὸς ὄφελλε διαμπερέως βοτὰ πάντα
ἐς τέλος· οὐ μὲν γάρ τις ἐπήλυθε νοῦσος ἐκείνου
βουκολίοις, αἵτ ̓ ἔργα καταφθείρουσι νομήων·

114. τόγε*] τότε

105. μεμαότα mit langem a wie z. B. Ilias 13, 197. γάλακτος hängt nicht von μεμαότα ab, wie Dahl wollte, sondern von πινέμεναι. Vgl. Odyss. 22, 11 πίνειν οἴνοιο. Theokr. 25, 224. Anm. zu 2, 151–152.

106. τρέφε. Vgl. Odyss. 9, 246 τρέφειν γάλα, die Milch gerinnen lassen. Vgl. Anm. zu 11, 20.

109. κομιδή von der Wartung des Viehes, wie Ilias 8, 186.

110. βαρύφρονος, gravia meditantis, (so mit Recht Ameis), nicht schwermutsvoll, wie Zimmermann übersetzt.

=

113. ἀρηρότα, animum bene munitum adversus omnem trepidationem, i. e. animum omnis perturbationis expertem. Cf. Odyss. 10, 552 οὐδέ τι λίην ἄλκιμος ἐν πολέμῳ οὔτε φρεσὶν ᾗσιν ἀρηρώς. (Wüstemann.) νωλ. αἰεί, homerischer Versschlufs.

114. ἕδνον. Vgl. v. 118. 115. ἔφασκε. Liv. 34, 9, 4 miraretur, qui tum cerneret. So diceres bei Cic. pro Sulla 20, 59; putares bei Ovid Met. 6, 667. Vgl. Verg.

;

105

110

115

120

Aen. 8, 650. Sall. Cat. 61. Ovid Met. 1, 162. Theokr. 24, 115. 1, 42. οὐδὲ ἐώλπει. Vgl. z. Β. Odyss. 3, 375 οὔ σε ἔολπα. Lucian dial. deor. 25 πόθεν γὰρ ἂν καὶ ἤλπισα τηλικοῦτο γενήσεσθαι κακόν;

116. οὐδὲ δέκ ̓ ἄλλων steht mit ungenauer Kürze statt οὐδὲ ἀνδρὸς ἑνὸς καὶ δέκα ἄλλων.

119. ἀφνειὸν μήλοις. Bei Homer (Ilias 5, 544) ist dieses Adjectivum allerdings mit dem Genetiv verbunden, aber schon Hes. W. u. Τ. 120 finden wir ἀφνειοὶ μήλοισι. Vgl. Theokr. 24, 106. μῆλα, von Herden überhaupt gesagt, kehrt v. 281 wieder. In dieser Bedeutung scheint schon Pindar Ol. 7, 63 das Wort gebraucht zu haben. Nach Eustath. zur Il. p. 877, 58 wendete auch Sophokles das Wort sehr frei an. Hesych. sagt: μῆλα, κοινῶς πάντα τετράποδα.

121-122. μὲν γὰρ an derselben Versstelle Ilias 11, 833. 12, 322.νοῦσος. Vgl. Verg. Εcl. 1, 49-50. Hor. Epod. 16, 57. - αΐτε folgt auf den Sing. wie umgekehrt ξείνους

3

αἰεὶ δὲ πλέονες κερααὶ βόες, αἰὲν ἀμείνους
ἐξ ἔτεος γίνοντο μάλ ̓ εἰς ἔτος· ἦ γὰρ ἅπασαι
ζωοτόκοι τ ̓ ἦσαν περιώσια θηλυτόκοι τε.
ταῖς δὲ τριηκόσιοι ταῦροι συνάμ ̓ ἐστιχόωντο
κνήμαργοί θ ̓ ἕλικές τε, διηκόσιοί γε μὲν ἄλλοι
φοίνικες· πάντες δ ̓ ἐπιβήτορες οἵγ ̓ ἔσαν ἤδη.
ἄλλοι δ ̓ αὖ μετὰ τοῖσι δυώδεκα βουκολέοντο
ἱεροὶ Ἠελίοιο· χρόην δ ̓ ἔσαν ἠύτε κύκνοι
ἀργησταί, πᾶσιν δὲ μετέπρεπον εἰλιπόδεσσιν·
οἳ καὶ ἀτιμαγέλαι βόσκοντ ̓ ἐριθηλέα ποίην
ἐν νομῷ· ὧδ ̓ ἔκπαγλον ἐπὶ σφίσι γαυριόωντο.
καί ῥ ̓ ὁπότ ̓ ἐκ λασίοιο θεοὶ προγενοίατο θῆρες
ἐς πεδίον δρυμοῖο βοῶν ἕνεκ ̓ ἀγροτεράων,
πρῶτοι τοίγε μάχηνδε κατὰ χροὸς ᾔεσαν ὀσμήν,
δεινὸν δ ̓ ἐβρυχῶντο φόνον λεύσσοντε προσώπῳ.

ξεινίζειν, ὅστις κ ̓ ἐμὰ δώμαθ ̓ ἴκηται, Odyss. 3, 355. Krüger I g 58, 4, 4. II § 58, 4, 3.

123. αιέν. Vgl. 16, 1.

125. ζωοτ. und θηλυτ. am Anfange und Schlusse des Verses. Vgl. 26, 32. 15, 93.

=

―――

127. κνήμαργοι, cruribus albis, nicht celeripedes. · ἕλικες mufs hier die Bedeutung schwarz haben (nicht krummgehörnt, wie Voss u. a. meinen); dies beweisen die Gegensätze v. 128 φοίνικες und v. 131 ἀργησταί. Das homerische ἕλικες βοῦς verstand man nämlich im Altertum wiederholt fälschlich von der schwarzen Farbe der Kühe. S. Eustath. zu Od. 1, 92. Schol. I. 12, 293. Hesych. έλιξ· μέλας. Derartige Mifsverständnisse homerischer, im Leben längst aufser Gebrauch gekommener Ausdrücke waren nicht selten und sind sehr begreiflich.

129. μετὰ. S. zu 1, 39. δυώδεκα, mit Rücksicht auf die Zahl der Monate im Jahre. Vgl. Preller, griech. Mythol. II3 p. 199.

=

132. ἀτιμαγέλαι, contemnentes armenta reliqua (nicht iuncti ab armento, wie gewöhnlich übersetzt wird). Vgl. 9, 5.

133. ὧδ ̓ ἐκπ. tam vehementer

=

se

125

130

suo se freti robore efferebant, exsultabant (Cic. de Div. 1, 29. Ter. Heaut. 4, 5, 5 u. a.). Nicht ibi, wie Ameis übersetzt. S. 1, 43.

134. λασίοιο. Vgl. Theokr. 26, 3. Epigr. 5, 5. Kallim. Hymn. in Dian. 192 λασίῃσιν ὑπὸ δρυσὶ κρύπτετο νύμφη. Plat. Epigr. 24 Bergk σιγάτω λάσιον Δρυάδων λέπας.

136. κ. χροὸς κτλ. Sie witterten die wilden Tiere, bevor sie sich zeigten, wie dies von den polnischen Stieren u. s. w. erzählt wird (Greverus). ᾔεσαν. Über diese attische Form vgl. v. Bamberg, Ztschr. f. d. Gymnasialw. 28 p. 37. G. Meyer § 482. Dieselbe scheint der epischen Sprache sowie dem jüngeren ionischen Dialekte fremd gewesen zu sein; bei Xenophanes 3, 3 ist wohl ᾔεσαν fehlerhafteÜberlieferung statt ἤισαν,wie Renner in Curtius' Studien I 1 p. 51 vermutet. Der Verfasser unseres Gedichtes kann ᾔεσαν geschrieben haben; vgl. "Αιδης v. 271. (H.)

135

137. φόνον. Vgl. Odyss. 2, 152 ὄσσοντο δ ̓ ὄλεθρον. λεύσσοντε. Vgl. Krüger II § 17, 3, 2. Bieber de duali numero p. 45. Schneider im Philol. 8 p. 543. Emped. bei Sext. Empir. adv. math. 9, 129 (v. 447 Mull.) μητέρα παῖδες θυμὸν

τῶν μέν τε προφέρεσκε βίηφί τε καὶ σθένεϊ ᾧ
ἠδ ̓ ὑπεροπλίῃ Φαέθων μέγας, ὅν ῥα βοτῆρες
ἀστέρι πάντες ἔισκον, ὁθούνεκα πολλὸν ἐν ἄλλοις
βουσὶν ἰὼν λάμπεσκεν, ἀρίζηλος δ ̓ ἐτέτυκτο.
ὃς δή τοι σκύλος αὖον ἰδὼν χαροποῖο λέοντος
αὐτῷ ἔπειτ ̓ ἐπόρουσεν ἐυσκόπῳ Ἡρακλῆι
χρίμψασθαι ποτὶ πλευρὰ κάρη στιβαρόν τε μέτωπον.
τοῦ μὲν ἄναξ προσιόντος ἐδράξατο χειρὶ παχείῃ
σκαιοῦ ἄφαρ κέραος, κατὰ δ ̓ αὐχένα νέρθ ̓ ἐπὶ γαίης
κλάσσε βαρύν περ ἐόντα, πάλιν δέ μιν ὦσεν ὀπίσσω
ὤμῳ ἐπιβρίσας· ὁ δέ οἱ περὶ νεῦρα τανυσθείς
μυὼν ἐξ ὑπάτοιο βραχίονος ὀρθὸς ἀνέστη.
θαύμαζεν δ ̓ αὐτός τε ἄναξ υἱός τε δαΐφρων
Φυλεὺς οἵ τ ̓ ἐπὶ βουσὶ κορωνίσι βουκόλοι ἄνδρες,
̓Αμφιτρυωνιάδαο βίην ὑπέροπλον ἰδόντες.

τὰ δ ̓ εἰς ἄστυ λιπόντε καταυτόθι πίονας ἀγρούς
ἐστιχέτην, Φυλεύς τε βίη θ ̓ Ἡρακληείη.
λαοφόρου δ ̓ ἐπέβησαν ὅθι πρώτιστα κελεύθου,
λεπτὴν καρπαλίμοισι τρίβον ποσὶν ἐξανύσαντες,
ἥ ῥα δι ̓ ἀμπελεῶνος ἀπὸ σταθμῶν τετάνυστο

ἀπορραίσαντε φίλας κατὰ σάρκας ἔδουσιν, sowie v. 135 fg. Muli.

138. μέν τε Vgl. v. 92. σθένεϊ ᾧ. Vgl. Ilias 5, 71 πόσεϊ ᾧ. Hermann, Orph. p. 700. Köchly, Quint. Sm. p. XXXVI.

139. Φαέθων heifst der Stier aus demselben Grunde, aus welchem das Rofs der Eos Odyss. 23, 246 diesen Namen at.

140. ἀστέρι. Vgl. Ilias 6, 295. 142-143. ὃς, demonstrativ wie Odyss. 1, 286, unten v. 166. 27, 70. – ἰδὼν ἔπειτα. Krüger I § 56, 10, 3. Odyss. 1, 363. Verg. Αen. 2, 391 sie fatus, deinde comantem Androgei galeam induitur.

146. ἐπὶ γ. Krüger II § 68, 40, 1. 148. ὤμῳ, humero suo (nicht humero tauri, wie Vofs u. a.).

149. μυών. Quint. Smyrn. 6, 238 οἱ δέ οἱ ἄμφω ἀκάματοι μυῶνες ἐρειδομένοιο τέταντο.

150. τε ἄναξ. Vgl. Ilias 1, 7 ̓Ατρείδης τε ἄναξ. Anm. zu 15, 149.

140

145

150

155

151. κορωνίσι sagt der Dichter mit Beziehung auf die gekrümmten Hörner der Rinder, wie Archilochos frg. 39 p. 693 Bergk βοῦς κορωνός. Bei Homer ist dieses Adjectivum Beiwort der Schiffe.

153. τὰ δ ̓ εἰς ἄστυ. S. einl. Bem. καταυτόθι fndet sich bei späteren Epikern, z. B. bei Apoll. Rhod. 2, 16. 2, 776. Zweifelhaft sind die Stellen Ilias 10, 273. 21, 201. Od. 21, 90 (καταυτόθι oder κατ ̓ αὐτόθι).

155. ἐπέβ. ὅθι κτλ. Der Dichter verband ὅτι ἐπέβησαν — τῇ (v. 159), ubi ibi. Vgl. Ilias 8, 325 flg. Phyleus, quamdiu in semita pergebant, in sermonem se dare non poterat, quod in via angusta alter post alterum incedere debebat. Sed simulac viam publicam, latiorem illam, ingressi erant, Phyleus Herculem interrogare coepit. (Wüstemann.) Hartist die Stellung von ὅθι.