ἂψ δ ̓ ὄκνῳ ποτὶ χεῖλος ἐλάμβανε μῦθον ἰόντα,
μή τί οἱ οὐ κατὰ καιρὸν ἔπος προτιμυθήσαιτο,
σπερχομένου χαλεπὸν δ ̓ ἑτέρου νόον ἴδμεναι ἀνδρός.
τοὺς δὲ κύνες προσιόντας ἀπόπροθεν αἶψ ̓ ἐνόησαν,
ἀμφότερον ὀδμῇ τε χροὸς δούπῳ τε ποδοῖιν.
θεσπέσιον δ ̓ ὑλάοντες ἐπέδραμον ἄλλοθεν ἄλλος
Αμφιτρυωνιάδη Ἡρακλέι· τὸν δὲ γέροντα
ἄγριον ἀσπάζοντο περίσσαινόν θ' ἑτέρωθεν.
τοὺς μὲν ὅγε λάεσσιν ἀπὸ χθονὸς ὅσσον ἀείρων
φευγέμεν ἂψ ἐπίσω δειδίσσετο, πολλὰ δὲ φωνῇ
ἠπείλει μάλα πᾶσιν, ἐρητύσασκε δ ̓ ὑλαγμοῦ,
χαίρων ἐν φρεσὶν ᾗσιν, ὁθούνεκεν αἰὲν ἔρυντο
αὖλιν κού παρεόντος· ἔπος δ ̓ ὅγε τοῖον ἔειπεν·
ὦ πόποι, οἷον τοῦτο θεοὶ ποίησαν ἄνακτες
θηρίον ἀνθρώποισι μετέμμεναι, ὡς ἐπιπειθές.
εἴ οἱ καὶ φρένες ὧδε νοήμονες ἔνδοθεν ἦσαν,
ᾔδει δ ̓ ᾧ τε χρὴ χαλεπαινέμεν ᾧ τε καὶ οὐκί,
οὐκ ἄν οἱ θηρῶν τις ἐδήρισεν περὶ τιμῆς·

νῦν δὲ λίην ζάκοτόν τε καὶ ἀρρηνὲς γένετ' αύτως.

5

ἡ ῥα, καὶ ἐσσυμένως ποτὶ τωὐλίον ἕξον ιόντες.

72. ἀσπάζοντο Ahrens] αλαζόντε

65

70

75

80

77. αὖλιν Ahrens] αὐτοῦ κοὐ Briggs] δ ̓ οὐ od. που 79. ἐπιπειθές Ahrens] ἐπιμηθευς

391

73. ὅγε. Die Ultima von ὅγε ist vor dem folgenden 2 gedehnt, wie in derselben Versstelle Odyss. 11, κλαῖε δ ̓ ὅγε λιγέως. ὅσσον, nur ein wenig (tantum Verg. Ecl. 6, 16) hob er die Steine auf, er stellte sich nur so, als wollte er die Hunde werfen. Vgl. Theokr. 1, 45. 22, 195. Ilias 23, 327. 4, 130. Hebr. 10, 37.

76. χαίρων. Vgl. Odyss. 14, 526. - ὁ ούνεκεν ist nicht homerisch, aber auch von Apoll. Rhod. 3, 933 gebraucht.

77. ὅγε. Krüger II § 69, 15, 1. Theokr. 17, 126.

Ἠέλιος μὲν ἔπειτα ποτὶ ζόφον ἔτραπεν ἵππους
δείελον ἦμαρ ἄγων· τὰ δ ̓ ἐπήλυθε πίονα μῆλα
ἐκ βοτάνης ἀνιόντα μετ' αὐλία τε σηκούς τε.
αὐτὰρ ἔπειτα βόες μάλα μυρίαι ἄλλαι ἐπ ̓ ἄλλαις
ἐρχόμεναι φαίνονθ ̓ ὡσεὶ νέφη ὑδατόεντα,
ἅσσα τ ̓ ἐν οὐρανῷ εἶσιν ἐλαυνόμενα προτέρωσε
ἠὲ νότοιο βίῃ ἠὲ Θρηκὸς βορέαο·

τῶν μέν τ ̓ οὔτις ἀριθμὸς ἐν ἠέρι γίνετ' ιόντων,
οὐδ ̓ ἄνυσις· τόσα γάρ τε μετὰ προτέροισι κυλίνδει
ὃς ἀνέμου, τὰ δέ τ ̓ ἄλλα κορύσσεται αὖτις ἐπ ̓ ἄλλοις·
τόσσ' αἰεὶ μετόπισθε βοῶν ἐπὶ βουκόλι ̓ ᾔει.
πᾶν δ ̓ ἄρ ̓ ἐνεπλήσθη πεδίον, πᾶσαι δὲ κέλευθοι
ληίδος ἐρχομένης – στείνοντο δὲ πίονες ἀγροί
μυκηθμῷ· σηκοὶ δὲ βοῶν ῥεῖα πλήσθησαν
εἰλιπόδων, ὄιες δὲ κατ ̓ αὐλὰς ηὐλίζοντο.
ἔνθα μὲν οὔτις ἕκηλος ἀπειρεσίων περ ἐόντων
εἱστήκει παρὰ βουσὶν ἀνὴρ κεχρημένος ἔργου·
ἀλλ' ὁ μὲν ἀμφὶ πόδεσσιν ἐντμήτοισιν ἱμᾶσι
κωλοπέδιλ ̓ ἀράρισκε περισταδὸν ἐγγὺς ἀμέλγειν·
ἄλλος δ ̓ αὖ νέα τέκνα φίλαις ὑπὸ μητράσιν ἵει

86. ἄγων. Durch ihren Untergang bewirkt die Sonne das Einbrechen der Nacht. Vgl. Soph. Ai. 674. Hor. Od. 1, 3, 15-16.

87. τε σ. S. zu v. 12. Mit dem Versende vgl. 22, 100. Ilias 9, 395. 11, 10. 14, 467. 16, 583. 23, 395. 777, sowie die Versschlüsse Αχαιοί τε Τρώές τε od. ähnl. Od. 3, 322. 9, 270. 11, 261. 495. 15, 249.

88. μάλα, wie Odyss. 16, 121. 90. άσσα, was immer für Wolken, Vgl. Ilias 10, 208. Krüger II $ 25, 7. 91. Θρηκός. Hor. Epod. 13, 2. 92. μέν τ', wie 25, 138. 26, 15. Ilias 23, 519.

97. στείν., zu enge wurden Der Ausdruck ist stark hyperbolisch.

98. μυκηθμῷ gehört zu έρχο μένης. Vgl. Ilias 18, 575 μυκηθμῷ δ ̓ ἀπὸ κόπρου ἐπεσσεύοντο νομόνδε. Ζη στείνοντο bezogen gibt μυκηθμῷ in seiner eigentlichen Bedeutung keinen Sinn; das Wort mit bobus clamantibus zu erklären ist unstatthaft. (H.)

=

100. ἕκηλος, hier ferians, otiosus, wie Hom. Hymn. Cer. 451. Bei Homer hat das Wort die Bedeutung ἀπειρεσίων, πολλῶν ἀνθρώπων ὄντων, Schol. (Kiefsling supplierte βοών.)

securus.

πινέμεναι λαροῖο μεμαότα πάγχυ γάλακτος,
ἄλλος ἀμόλγιον εἶχ ̓, ἄλλος τρέφε πίονα τυρόν,
ἄλλος ἐσῆγεν ἔσω ταύρους δίχα θηλειάων.
Αὐγείης δ ̓ ἐπὶ πάντας ἰὼν θηεῖτο βοαύλους,
ἥντινά οἱ κτεάνων κομιδὴν ἐτίθεντο νομῆες,
σὺν δ' υἱός τε βίη τε βαρύφρονος Ἡρακλῆος
ὡμάρτευν βασιλῆι διερχομένῳ μέγαν ὄλβον.
ἔνθα καὶ ἄρρηκτόν περ ἔχων ἐν στήθεσι θυμόν
Αμφιτρυωνιάδης καὶ ἀρηρότα νωλεμὲς αἰεί
ἐκπάγλως θαύμαζε θεῶν τόγε μνρίον δνον
εἰσορόων. οὐ γάρ κεν ἔφασκέ τις οὐδὲ ἐώλπει
ἀνδρὸς ληίδ ̓ ἑνὸς τόσσην ἔμεν οὐδὲ δέκ ̓ ἄλλων,
οἴτε πολύρρηνες πάντων ἔσαν ἐκ βασιλήων.
Ἠέλιος δ ̓ ᾧ παιδὶ τόγ ̓ ἔξοχον ὤπασε δῶρον
ἀφνειον μήλοις περὶ πάντων ἔμμεναι ἀνδρῶν,
καί ῥά οἱ αὐτὸς ὄφελλε διαμπερέως βοτὰ πάντα
ἐς τέλος· οὐ μὲν γάρ τις ἐπήλυθε νοῦσος ἐκείνου
βουκολίοις, αἵτ ̓ ἔργα καταφθείρουσι νομήων·

114. τόγε *] τότε

105. μεμαότα mit langem a wie z. B. Ilias 13, 197. γάλακτος hängt nicht von μεμαότα ab, wie Dahl wollte, sondern von πινέμεναι. Vgl. Odyss. 22, 11 πίνειν οἴνοιο. Theokr. 25,224. Anm.zu 2, 151-152.

106. τρέφε. Vgl. Odyss. 9, 246 τρέφειν γάλα, die Milch gerinnen lassen. Vgl. Anm. zu 11, 20.

109. κομιδή von der Wartung des Viehes, wie Ilias 8, 186.

110. βαρύφρονος, gravia meditantis, (so mit Recht Ameis), nicht

=

schwermutsvoll, wie Zimmermann übersetzt.

113. ἀρηρότα, animum bene munitum adversus omnem trepidationem, i. e. animum omnis perturbationis expertem. Cf. Odyss. 10, 552 οὐδέ τι λίην ἄλκιμος ἐν πολέμῳ οὔτε φρεσὶν ἡσιν αρηρός. (Wüstemann.) νωλ. αἰεί, homerischer Versschlufs.

114. ἕδνον. Vgl. v. 118. 115. ἔφασκε. Liv. 34, 9, 4 miraretur, qui tum cerneret. So diceres bei Cic. pro Sulla 20, 59; putares bei Ovid Met. 6, 667. Vgl. Verg.

105

110

115

120

Aen. 8, 650. Sall. Cat. 61. Ovid Met. 1, 162. Theokr. 24, 115. 1, 42. οὐδὲ ἐώλπει. Vgl. z. B. Odyss. 3, 375 οὔ σε ἔολπα. Lucian dial. deor. 25 πόθεν γὰρ ἂν καὶ ἤλπισα τηλικοῦτο γενήσεσθαι κακόν;

116. οὐδὲ δέκ ̓ ἄλλων steht mit ungenauer Kürze statt ovde ἀνδρὸς ἑνὸς καὶ δέκα ἄλλων.

119. ἀφνειὸν μήλοις. Bei Ho mer (Ilias 5, 544) ist dieses Adjectivum allerdings mit dem Genetiv verbunden, aber schon Hes. W. u. T. 120 Gnden wir άφνειοί μήλοισι. Vgl. Theokr. 24, 106. μῆλα, von Herden überhaupt gesagt, kehrt v. 281 wieder. In dieser Bedeutung scheint schon Pindar Ol. 7, 63 das Wort gebraucht zu haben. Nach Eustath. zur Il. p. 877, 58 wendete auch Sophokles das Wort sehr frei an. Hesych. sagt: μῆλα, κοινῶς πάντα τετράποδα.

121-122. μὲν γὰρ an derselben Versstelle Ilias 11, 833. 12, 322. νοῦσος. Vgl. Verg. Εcl. 1, 49-50. Hor. Epod. 16, 57. - αἴτε folgt auf den Sing. wie umgekehrt ξείνους

αἰεὶ δὲ πλέονες κερααὶ βόες, αἰὲν ἀμείνους
ἐξ ἔτεος γίνοντο μάλ' εἰς ἔτος· ἡ γὰρ ἅπασαι
ζωοτόκοι τ ̓ ἦσαν περιώσια θηλυτόκοι τε.
ταῖς δὲ τριηκόσιοι ταῦροι συνάμ ̓ ἐστιχόωντο
κνήμαργοί θ ̓ ἕλικές τε, διηκόσιοί γε μὲν ἄλλοι
φοίνικες πάντες δ ̓ ἐπιβήτορες οἵγ ̓ ἔσαν ἤδη.
ἄλλοι δ ̓ αὖ μετὰ τοῖσι δυώδεκα βουκολέοντο
ἱεροὶ Ἠελίοιο· χρόην δ ̓ ἔσαν ἠύτε κύκνοι
ἀργησταί, πᾶσιν δὲ μετέπρεπον εἰλιπόδεσσιν·
οἳ καὶ ἀτιμαγέλαι βόσκοντ ̓ ἐριθηλέα ποίην
ἐν νομῷ· ὧδ ̓ ἔκπαγλον ἐπὶ σφίσι γαυριόωντο.
καί ῥ ̓ ὁπότ ̓ ἐκ λασίοιο θοοὶ προγενοίατο θῆρες
ἐς πεδίον δρυμοῖο βοῶν ἕνεκ ̓ ἀγροτεράων,
πρῶτοι τοίγε μάχηνδε κατὰ χροὺς ᾔεσαν ὀσμήν,
δεινὸν δ ̓ ἐβρυχῶντο φόνον λεύσσοντε προσώπῳ.

ξεινίζειν, ὅστις κ ̓ ἐμὰ δώμαθ ̓ ἵκηται, Odyss. 3, 355. Krüger I § 58, 4, 4. II § 58, 4, 3.

123. alév. Vgl. 16, 1.

125. ζωοτ. und θηλυτ. am Anfange und Schlusse des Verses. Vgl. 26, 32. 15, 93.

127. κνήμαργοι, cruribus albis, nicht = celeripedes. ἕλικες muls hier die Bedeutung schwarz haben (nicht = krummgehörnt, wie Vofs u. a. meinen); dies beweisen die Gegensätze v. 128 φοίνικες und ν. 131 ἀργησταί. Das homerische ἕλικες βους verstand man nämlich im Altertum wiederholt fälschlich von der schwarzen Farbe der Kühe. S. Eustath. zu Od. 1, 92. Schol. 1. 12, 293. Hesych. ἕλιξ· μέλας. Derartige Mifsverständnisse homerischer, im Leben längst aufser Gebrauch gekommener Ausdrücke waren nicht selten und sind sehr begreiflich.

129. μετά. S. zu 1, 39. δυώδεκα, mit Rücksicht auf die Zahl der Monate im Jahre. Vgl. Preller, griech. Mythol. II p. 199.

132. ἀτιμαγέλαι, contemnentes armenta reliqua (nicht =seiuncti ab armento, wie gewöhnlich übersetzt wird). Vgl. 9, 5.

133. ὧ δ ̓ ἐκπ. tam vehementer

125

130

135

suo se freti robore efferebant, exsultabant (Cic. de Div. 1, 29. Ter. Heaut. 4, 5, 5 u. a.). Nicht ibi, wie Ameis übersetzt. S. 1, 43.

134. λασίοιο. Vgl. Theokr. 26, 3. Epigr. 5, 5. Kallim. Hymn. in Dian. 192 λασίῃσιν ὑπὸ δρυσὶ κρύ πτετο νύμφη. Plat. Epigr. 24 Bergk σιγάτω λάσιον Δρυάδων λέπας.

136. κ. χροὸς κτλ. Sie witterten die wilden Tiere, bevor sie sich zeigten, wie dies von den polnischen Stieren u. s. w. erzählt wird (Greverus). Μεσαν. Uber diese attische Form vgl. v. Bamberg, Ztschr. f. d. Gymnasialw. 28 p. 37. G. Meyer § 482. Dieselbe scheint der epischen Sprache sowie dem jüngeren ionischen Dialekte fremd gewesen zu sein; bei Xenophanes 3, 3 ist wohl necav fehlerhafteÜberlieferung statt ἤισαν,wie Renner in Curtius' Studien I 1 p. 51 vermutet. Der Verfasser unseres Gedichtes kann ᾔεσαν geschrieben haben; vgl. "Αιδης ν. 271. (H.)

137. φόνον. Vgl. Odyss. 2, 152 ὄσσοντο δ ̓ ὄλεθρον. λεύσσοντε. Vgl. Krüger II § 17, 3, 2. Bieber de duali numero p. 45. Schneider im Philol. 8 p. 543. Emped. bei Sext. Empir. adv. math. 9, 129 (v. 447 Mull.) μητέρα παῖδες θυμὸν

τῶν μέν τε προφέρεσκε βίηφί τε καὶ σθένει ᾧ
ἠδ ̓ ὑπεροπλίῃ Φαέθων μέγας, ὅν ῥα βοτῆρες
ἀστέρι πάντες ἔισκον, ὁθούνεκα πολλὸν ἐν ἄλλοις
βουσὶν τὴν λάμπεσκεν, ἀρίζηλος δ ̓ ἐτέτυκτο.
ὃς δή τοι σκύλος αὖον ἰδὼν χαροποῖο λέοντος
αὐτῷ ἔπειτ ̓ ἐπόρουσεν ευσκόπῳ Ἡρακλῆι
χρίμψασθαι ποτὶ πλευρὰ κάρη στιβαρόν τε μέτωπον.
τοῦ μὲν ἄναξ προσιόντος ἐδράξατο χειρὶ παχείῃ
σκαιοῦ ἄφαρ κέραος, κατὰ δ ̓ αὐχένα νέρθ ̓ ἐπὶ γαίης
κλάσσε βαρύν περ ἐόντα, πάλιν δέ μιν ὦσεν ὀπίσσω
ὤμῳ ἐπιβρίσας· ὁ δέ οἱ περὶ νεῦρα τανυσθείς
μυὼν ἐξ ὑπάτοιο βραχίονος ὀρθὸς ἀνέστη.
θαύμαζεν δ ̓ αὐτός τε ἄναξ υἱός τε δαΐφρων
Φυλεὺς οἵ τ ̓ ἐπὶ βουσὶ κορωνίσι βουκόλοι ἄνδρες,
Αμφιτρυωνιάδαο βίην ὑπέροπλον ἰδόντες.

τω δ ̓ εἰς ἄστυ λιπόντε καταυτόθι πίονας ἀγρούς
ἐστιχέτην, Φυλεύς τε βίη θ' Ηρακληείη.
λαοφόρου δ ̓ ἐπέβησαν ὅθι πρώτιστα κελεύθου,
λεπτὴν καρπαλίμοισι τρίβον ποσὶν ἐξανύσαντες,
ἅ ῥα δι ̓ ἀμπελεῶνος ἀπὸ σταθμῶν τετάνυστο

140

145

150

155