et Secundi donec legendo terminarentur, catholici patienter 55 audierunt, quamvis testati fuerint eas esse familiares nec ad causam ecclesiae pertinere.

51 Bischofsversammlung in Cirta zur ordination des Silvanus März 305

5.

,,Diocletiano VIII et Maximiano VII css IIII Non Mart Cirtae. cum Secundus episcopus Tigisitanus primae cathedrae consedisset in domo Urbani Donati, idem dixit: probemus nos primo et sic poterimus hic ordinare episcopum. 5 Secundus Donato Masculitano dixit: dicitur te tradidisse Donatus respondit: scis, quantum me quaesivit Florus, ut turificarem, et non me tradidit deus in manibus eius, frater; sed quia deus mihi dimisit, ergo et tu serva me deo. Secundus dixit: quid ergo facturi sumus de martyribus? quia non To tradiderunt, ideo et coronati sunt. Donatus dixit: mitte me ad deum, ibi reddam rationem. Secundus dixit: accede una parte. Secundus Marino ab Aquis Tibilitanis dixit: dicitur et te tradidisse. Marinus respondit: dedi Pollo cartulas, nam codices mei salvi sunt. Secundus dixit: transi una parte. 15 Secundus Donato Calamensi dixit: dicitur te tradidisse. Donatus respondit: dedi codices medicinales. Secundus dixit: transi una parte. et alio loco: Secundus Victori a Rusiccade dixit: dicitur te tradidisse quattuor evangelia. Victor respondit: Valentinianus curator fuit; ipse me coegit, ut mitterem

5 Aug. c. Cresc. III 27, 30; vgl. dazu Cap. Coll. Carth. III 351. 388, Opt. I 13. 14. 19. 20, VII 1, Aug. Brev. III 15, 27. 17, 32, ad Don. p. c. 14, 18, c. Cresc. III 26, 29-28,32. 72, 84, c. litt. Petil. I 21, 23, II 8, 20, de un. bapt. 17, 31, de un. eccl. 3, 5. 18, 46, c. Gaud. I 37, 47, c. Fulg. 12, ep. 43, 2, 3. 5. 53, 2, 4. Sigla: WYRXZ: hss. von Aug. c. Cresc., vgl. die ausgabe von Petschenig (s. einführung), 0= Optatus I 13. 14, B Aug. Brev. 15, 27

5 1 III B, die III iduum Maiarum O

7 fratres WX*R

3 Donati] Carisi O

1) die urkunde bildete ursprünglich einen bestandteil der uns nur verstümmelt erhaltenen Gesta apud Zenophilum (no. 27), s. die angeführten stellen aus Aug., besonders ep. 53, 2, 4 und Opt. I 14 2) die überschrift ist zu berichtigen: post consulatum Diocletiani VIIII et Maximiani VIII d. III non. Mart. Cirtae; sie ergibt sich aus Brev. III 17, 32: gesta martyrum, quibus ostendebatur tempus persecutionis, consulibus facta sunt Diocletiano novies et Maximiano octies pridie idus Februarias; gesta autem episcopalia decreti Cirtensis post eorundem consulatum tertio nonas Martias.

illa in ignem. sciebam illa deleticia fuisse. hoc delictum 20 mihi indulge, et indulget mihi et deus. Secundus dixit transi una parte. et alio loco: Secundus Purpurio a Liniata dixit: dicitur te necasse filios sororis tuae duos (in carcere) Milei. Purpurius respondit: putas me terreri a te sicut et alteri? tu quid egisti, qui tentus es a curatore et ordine, ut scrip- 25 turas dares? quomodo te liberasti ab ipsis, nisi quia dedisti aut iussisti dari quodcumque? nam non te dimittebant passim. nam ego occidi et occido eos, qui contra me faciunt; ideo noli me provocare, ut plus dicam. scis me de nemine tractare. Secundus minor patruo suo Secundo dixit: audis, quae 30 dicat in te. paratus est recedere et schisma facere, non tantum ipse, sed et omnes, quos arguis. quos scio quia dimittere te habent et dare in te sententiam, et remanebis solus haereticus. ideo quid ad te pertinet, quis quod egit? deo habet reddere rationem. Secundus Felici a Rotaria, (Nabori 35 a) Centurionis, Victori a Garbe dixit: quid vobis videtur? responderunt: habent deum cui reddant rationem. Secundus dixit: vos scitis et deus; sedete. et omnes responderunt: deo gratias."

6

Donatistisches konzil zu Karthago, absetzung des Caecilianus, ordination des Maiorinus 307/82311/12 1

A

Recitatum est a Donatistis concilium ferme septuaginta episcoporum contra Caecilianum apud Carthaginem factum, ubi eum absentem damnaverunt, quod ad eos venire noluerit tamquam a traditoribus ordinatus, et quia cum esset diaconus, victum afferri martyribus in custodia constitutis prohibuisse s dicebatur. nominati sunt etiam quidam collegae Caeciliani 2, qui traditores asserebantur publicis gestis, quae tamen gesta

6A Aug. Brev. III 14, 26; vgl. ebd. III 16, 28—30. 17, 32, ad Don. p. c. 3, 3. 22, 38, c. Cresc. III 3, 3. 27, 31. 28, 32. 61, 67. IV 7, 9. 56, 66, de un. bapt. 16, 28, de un. eccl. 18, 46. 26, 73, c. Fulg. 12, ep. 43, 2, 3. 5, 14. 6, 18. 88, 3. 141, 6, serm. 46, 15, 39, Cap. Coll. Carth. III 347. 351-402

5 22 Limata X* 23 (in carcere) aus O und B zu ergänzen 28 et occidi et occido non eos solos sed et quicumque contra me fecerit O 35 Rotaria YR, Rotario O (Nabori a) aus O zu ergänzen

omnes O

38 sedete

2) näm

61) zum datum s. Seeck ZKG XXX 224, Unterg. III 505 lich Novellus Tyzicensis und Felix Tuburbitanus (Aug. ad Don. p. c. 22, 38)

non legebantur. inter hos autem maxime Felix Aptugnensis acerbius accusatus est, ita ut ,,fons malorum omnium" diceretur. 10 deinde sententiae a singulis dictae sunt, primitus a Secundo Tigisitano, qui eorum princeps fuit, deinde a ceteris, quibus expresserunt se Caeciliano et collegis eius non communicare.

B

tunc

Ad Secundum Tigisitanum missum est, ut Carthaginem veniretur. proficiscuntur omnes supra (I 13 f) memorati traditores ..... interea ad basilicam, ubi cum Caeciliano tota civica frequentia fuerat, nullus de supradictis accessit. 5 a Caeciliano mandatum est: si est, quod in me probetur, exeat accusator et probet. illo tempore a tot inimicis nihil in illum potuit confingi, sed de ordinatore suo, quod ab his falso traditor diceretur, meruit infamari. iterum a Caeciliano mandatum est, ut si Felix in se, sicut illi arbitrabantur, nihil 10 contulisset, ipsi tamquam adhuc diaconum ordinarent Caecilianum. tunc Purpurius solita malitia fretus, quasi et Caecilianus filius sororis eius esset, sic ait: exeat huc, quasi imponatur illi manus in episcopatu, et quassetur illi caput de paenitentia. his rebus conpertis tota ecclesia Cae15 cilianum retinuit, ne se latronibus tradidisset..... sic exitum est foras et altare contra altare erectum est et ordinatio inlicite celebrata est et Maiorinus, qui lector in diaconio Caeciliano fuerat, domesticus Lucillae, ipsa suffragante episcopus ordinatus est...... interea de suorum criminum fonte, qui 20 apud eos multorum flagitiorum venis exuberaverant, unum traditionis convicium in ordinatorem Caeciliani derivandum esse putaverunt. . . . . . mittentes ubique litteras livore dictante conscriptas, quas inter ceteros actus habemus in posterum.

C

Marcianus vester inter ceteros talem sententiam protulit dicens, quam utique septuaginta qui aderant cum non inprobant, probant: „,in evangelio, inquit, suo dominus ait: ego sum vitis vera et pater meus agricola. omnem s palmitem in me non afferentem fructum excidet et proiciet, et omnem manentem in me et fructum ferentem purgat illud1. sicut ergo palmites infructuosi amputati proiciuntur, ita turificati, traditores, 6 B Opt. I 19. 20. Sigla: ABCGPR hss. des Optatus, vgl. die ausgabe von Ziwsa (s. einführung) C Aug. c. Fulg. 26 B 11 tamquam P 15 tenuit PG 16/17 inlicita PG C 1) Ev. Joh. 15, 1. 2

abhorrentes deo manere in ecclesia dei non possunt, nisi cognito ulutatu suo per paenitentiam reconcilientur. unde Caeciliano ro in schismate a traditoribus ordinato non communicare oportet.“

7 Brief Konstantins an den proconsul Anullinus betr. die rückgabe des kirchlichen eigentums 312/3 (15) Αντίγραφον ἑτέρας βασιλικῆς διατάξεως, ἣν αὖθις πεποίηται, μόνῃ τῇ καθολικῇ ἐκκλησίᾳ τὴν δωρεὰν δεδόσθαι ὑποσημηνάμενος.

5

Χαῖρε Ανυλίνα 1, τιμιώτατε ἡμῖν. ἔστιν ὁ τρόπος οὗτος τῆς φιλαγαθίας τῆς ἡμετέρας, ὥστε ἐκεῖνα ἅπερ δικαίῳ ἀλλοτρίῳ προσήκει, μὴ μόνον μὴ ἐνοχλεῖσθαι, ἀλλὰ καὶ ἀποκαθ ιστῶν βούλεσθαι ἡμᾶς, Ανυλίνε τιμιώτατε. (16) ὅθεν βουλόμεθα ἵν ̓, ὁπόταν ταῦτα τὰ γράμματα κομίση, εἴ τινα ἐκ τούτων τῶν τῇ ἐκκλησίᾳ τῇ καθολικῇ τῶν Χριστιανῶν ἐν ἑκάσταις πόλεσιν ἢ καὶ ἄλλοις τόποις διέφερον καὶ κατέχοιντο το νῦν ἢ ὑπὸ πολιτῶν ἢ ὑπό τινων ἄλλων, ταῦτα ἀποκατασταθῆναι παραχρήμα ταῖς αὐταῖς ἐκκλησίαις ποιήσης, ἐπειδήπερ προᾑρήμεθα ταῦτα, ἅπερ αἱ αὐταὶ ἐκκλησίαι πρότερον ἐσχήκεσαν, τῷ δικαίῳ αὐτῶν ἀποκατασταθῆναι. (17) ὁπότε τοίνυν συνορά ἡ καθοσίωσις ἡ σὴ ταύτης ἡμῶν τῆς κελεύσεως σαφέστατον 15 εἶναι τὸ πρόσταγμα, σπούδασον, εἴτε κῆποι εἴτε οἰκίαι εἶν' ὁτιουνδήποτε τῷ δικαίω τῶν αὐτῶν ἐκκλησιῶν διέφερον, σύμ παντα αὐταῖς ἀποκατασταθῆναι ὡς τάχιστα, ὅπως τούτῳ ἡμῶν τῷ προστάγματι ἐπιμελεστάτην σε πειθάρχησιν παρεσχηκέναι καταμάθοιμεν. ἔρρωσο, Ανιλίνε, τιμιώτατε καὶ ποθεινότατε 20 ἡμῖν.

66

8 Brief Konstantins an Caecilianus von Karthago, überweisung von geldgeschenken an die christliche gemeinde 31213 Αντίγραφον βασιλικῆς ἐπιστολῆς, δι' ἧς χρήματα ταῖς ἐκκλησίαις δωρεῖται.

Κωνσταντίνος Αὔγουστος Καικιλιανῷ ἐπισκόπῳ Χαρταγένης. ἐπειδήπερ ἤρεσε κατὰ πάσας ἐπαρχίας, τάς τε Αφρικὰς

7 Eus. h. e. X 5, 15-17. Sigla: ATERM= hss. des Eusebius, vgl. die ausgabe von Ed. Schwartz (Leipzig 1908) 8 Eus. h. e. X 6, 1-5. Sigla s. bei no. 7

7 1/2 πεποίηνται . . . ὑποσημειωσάμενοι rasur Re 10 [καὶ] κατέχοιντο Schwarts

9 τῇ καθολικῇ auf

12 αυτών Α

71) Anullinus (so die besser überlieferte schreibung) im amt 303-305 s. Pallu de Lessert 12-15

ΙΟ

5 καὶ τὰς Νουμηδίας καὶ τὰς Μαυριτανίας, ῥητοῖς τισι τῶν ὑπηρετῶν τῆς ἐνθέσμου καὶ ἁγιωτάτης καθολικῆς θρησκείας εἰς ἀναλώματα ἐπιχορηγηθήναί τι, ἔδωκα γράμματα πρὸς Ούρσον τὸν διασημότατον καθολικὸν τῆς Ἀφρικῆς καὶ ἐδήλωσα αὐτῷ, ὅπως τρισχιλίους φόλλεις τῇ σῇ στερρότητι ἀπὸ αριθμήσαι φροντίσῃ. (2) σὺ τοίνυν, ἡνίκα τὴν προδηλουμένην ποσότητα τῶν χρημάτων ὑποδεχθῆναι ποιήσεις, ἅπασι τοῖς προειρημένοις κατὰ τὸ βρέουιον τὸ πρὸς σὲ παρὰ Ὁσίου 2 ἀποσταλὲν ταῦτα τὰ χρήματα διαδοθῆναι κέλευσον. (3) εἰ δ ̓ ἄρα πρὸς τὸ συμπληρωθῆναί μου τὴν εἰς τοῦτο περὶ ἅπαντας ῖς αὐτοὺς προαίρεσιν ἐνδεῖν τι καταμάθοις, παρὰ Ἡρακλείδα τοῦ ἐπιτρόπου τῶν ἡμετέρων κτημάτων ἀναμφιλέκτως ὅπερ αναγ καῖον εἶναι καταμάθοις αἰτῆσαι ὀφείλεις. καὶ γὰρ παρόντι αὐτῷ προσέταξα, ἵν ̓ εἴ τι ἂν χρημάτων παρ' αὐτοῦ ἡ σὴ στερρότης αἰτήσῃ, ἄνευ δισταγμοῦ τινος ἀπαριθμῆσαι φροντίση. 25 (4) καὶ ἐπειδὴ ἐπυθόμην τινὰς μὴ καθεστώσης διανοίας τυγχά νοντας ἀνθρώπους τὸν λαὸν τῆς ἁγιωτάτης καὶ καθολικῆς ἐκκλησίας φαύλῃ τινὶ ὑπονοθεύσει βούλεσθαι διαστρέφειν, γίνωσκε με Ανυλίνῳ ἀνθυπάτῳ, ἀλλὰ μὴν καὶ Πατρικίῳ τῷ οὐικαρίῳ τῶν ἐπάρχων παροῦσι τοιαύτας ἐντολὰς δεδωκέναι, ἵν ̓ ἐν τοῖς 25 λοιποῖς ἅπασι καὶ τούτου μάλιστα τὴν προσήκουσαν φροντίδα ποιήσωνται καὶ μὴ ἀνάσχωνται περιορᾶν τοιοῦτο γινόμενον. (5) διόπερ εἴ τινας τοιούτους ἀνθρώπους ἐν αὐτῇ τῇ μανία ἐπιμένειν κατίδοις, ἄνευ τινὸς ἀμφιβολίας τοῖς προειρημένοις δικασταῖς πρόσελθε καὶ αὐτὸ τοῦτο προσανένεγκε, ὅπως αὐτοὺς 30 ἐκεῖνοι, καθάπερ αὐτοῖς παροῦσιν ἐκέλευσα, ἐπιστρέψωσιν. ἡ θειότης τοῦ μεγάλου θεοῦ σε διαφυλάξει ἐπὶ πολλοῖς ἔτεσιν.

9 Brief Konstantins απ den proconsul Anullinus betr. die immunität der christlichen kleriker der partei Caecilians

312/3 Αντίγραφον βασιλικῆς ἐπιστολῆς, δι' ἧς τοὺς προεστῶτας τῶν ἐκκλησιῶν πάσης ἀπολελύσθαι τῆς περὶ τὰ πολιτικὰ λειτουργίας προστάττει.

Χαῖρε Ανιλίνε, τιμιώτατε ἡμῖν. Ἐπειδὴ ἐκ πλειόνων 5 πραγμάτων φαίνεται παρεξουθενηθεῖσαν τὴν θρησκείαν, ἐν ᾗ ἡ κορυφαία τῆς ἁγιωτάτης ἐπουρανίου (δυνάμεως) αἰδὼς φυλάτ9 Eus. h. e. Χ 7, 1. 2, vgl. Aug. ep. 88, 2 u. Coll. Carth. ΙΙΙ 216. 320 ( (= no. 10). Sigla s. bei no. 7

8 31 διαφυλάξαι

9 6 (δυνάμεως) Wendland vgl. no. 15 2. 6

8 1) nachweisbar am 5. Februar 313 (Seeck ZKG X 510) 2) vgl. Aug. c. ep. Parm. I 4, 7. 5, 10. 8, 13.