Sardonia, troed yr erydd. Saxifragiwm, tormaen, llysiau'r tostedd. Saponaria, yrolchyddes, y sebonllys. Savina, y gyrllys, gwaredlys. Saurion, mwstwrth, y llymminog, llymminllys. Seda Maria, ystol Fair. Sedwm major, llysiau'r gwayw. Sedwm minor, briweg y cerrig, maenllys, cynffon y lygoden, y friweg. Sempervivwm, y fyw fyth, bywlys. Senecio, y benfelen, y greulys fawr, y greulys fenyw, llychlyn y dwr. Septinea, yr henllydan. Sesarwm, grug, grelys. Securiadaca, llewyg y iår. Seriphiwm, chwerwyn y mor. Serpentaria, llysiau'r neidr. Serica pratense, sidan y waun, serig y waun, seriglys, sidanllys, serigwellt, sidanwellt, y sidanog, serigog. Scabiosa, y bengaled, y glafrllys. Scandwlaciwm, mwstarth. Scandix, nodwydd y bugail. Scelerata, troed yr erydd. Scirpws, brwynen y môr. Scopa regia, y milddail, llysiau'r gwaedling. Scolopendria, rhedyn y gwelydd, tafod yr hydd. Scrofularia major, danogen y y dwr, y feddyges ddu. Scrofularia minor, dynhaden fenw, dynhaden ful. Scolopendriwm. rhedyn y fam. Scorodwm, garlleg, craf. Scorodina, y geidwad wyllt. ber Sinilax, coedgwlm, cwlm y coed, cynghafog. Sinyrnion, dulys, perllys y llan, marchberllys y gerddi. Solanwm somnifera, y gedow rach. Solanwm lignoswm, y manyglog. Solidago, glesyn y coed, y goedwyrdd, gwyrdd y gauaf. Souilana, gwynwyn y moch, gwynwyn gwylltion, gwynwyn y meusydd. Sorbus, cerwydden, cerwigen, cerdinwydd, sarphwydd. Spinus albus, draenen wenn, yspyddaden, draen yspyddaid, egfaenwydd. Spinus, duddraenen, ddu, eirinwydd. Spineolus, coreirin, eirin y perthi. draenen Spina, draen, draenen. Spinacia, yspinllys. Spicus, tywysen, hefyd llysiau sychon, yspiglys, yspiccedlys. Sparganiwm, yspargan, y gleddyflys, y gleiflys, gellesg, yr inclys. Staphys agria, llewyg y llau, llysiau'r llau, y lleulys. Staphylinws, pannas y moch. Stachys, y fedwen chwerw, chwerwlys yr eithin, dail y bystwn, y geidwad wyllt. Strobilwm, lydylys. Struthiwm, cribau'r pannwr. Succus, sudd, sugn, sug, nof, llynnor, irder, gweisgion, Thalictrwm, arianllys. Thymus, gryw, grywlys, teim. Thymus agrestis, grywlys, y twynau. Thymus hortensis, grywlys, lledfegin. Tipha, calaf felfed, cynffon y gath. Telephiwm, orpin, llysiau Taliesin, y ffaflys. Tithymal, llysiau'r cyfog. Tormentilla, tresgl y moch. Tremularia, yr eigryn crydlys, crydwellt, gwenith yr ysgyfarnog, crydwellt. Triorchis, teircaill. Trifoliwm, meillion. Verbascwm, y dewbannog, yscedlys, panllys. Vetonica, cribau St. Ffred. Viola, mill, gwiolydd, y fioled. Viscus, gwysglys, gwysgonllys, uchelfar, yr heonllys. Ulmus, elmwydd, llwyf, y claswydd, elmenwydd. Ulmus Romanus, llwyfen Rhufeinig, llwyf Rhufain, y clas wydd. Umbilicus Veneris. bogail y forwyn, bottymog. Volucrwm major, taglys, tagwydd. Volucrwm minor, yr yttag, taglys yr yd, taglys bychan, taglys y gerddi. Volubilis, cwlm y coed. Trifoliwm rubwm, meillion coch- Uvæ, gwyfon, greol, baccwyon, on, marchfeillon. Trifoliwm albwm, meillon gwynnon, meillon Olwen, corfeillon. Trifoliwm aurewm, meillion aur, pig y deryn. Trifoliwm silvestre, meillon edring. Tubera, bwyd y llyffaint. V. Vaccinia, llus duon, llus y mynydd, llusi. Vacciniwm, llygeiriau, ceiroes y waun. Valeriana, llysiau Cadwgan, cyn ffon y cabwllt, gysynorllys. Verbena, y dderwen fendigaid. Vernilagiwm, yr ysgallen ddu. Veronica, yr ornerth. Verbwrnwm, cwyrwiail, ffyllwydd. gwyfon, gwin, gwinwyfon. Uvæ passae, rhesinod, rhesinau, rhesinwyf, gwynwyfon sych on. Uvæ ursina, gwyfon yr yspinwydd, greol y pren melyn, ffrwyth yr arthwydden. Uvularia, tafod y march. Z. Zura, hegfaen, gwyfon, yr yspyddaden, yr yspyddwy. A'r gwydd a'r llysiau hynn, sef y nifer a aller o honynt, a ddylai bob Meddyg eu cadw mewn gardd yn lledfegin, ag mewn perllanau, a hynny mewn parel o dir a fo da'r ddaear, ag yn wasgodig, a cherwyneb haul, fal au caffer wrth raid ag achos. Llyma ddangos y pwysau a'r mesurau y dylai bob Meddyg ymarfer ag wynt, fal y gwypo yn gadarn y maint a ddylid o bob peth yn ei raid ai achos; nid amgen, wi colommen. Pedwar wi colommen, wi giar. Pedwar wi giar, wi gwydd. Pedwar wi gwydd, wi alarch. Ag nis gellir gwarant ar y meintolion hynn, namyn deall y Meddyg. Pedwar prif achos clefyd a dolur, a fyddant fagedig ynghorph dyn, nid amgen :Mwyth, sef y daw achos rhyf o wres ag oerfel. Pedair masglenaid a wna un llwy-ij. aid. Pedair llwyaid a wna un coccwy. Pedwar coccwy a wna un ffiolaid. Pedair ffiolaid a wna un paeol sef chwart. Pedwar chwart neu baeol a wna un galwyn. Pedwar galwyn a wna un celwrn. Pedwar celwrn a wna un grenn. Pedwar grenn a wna un mydd. Pedwar mydd a wna un myddi. Ag fal hynn y dosperthir mesurau llynn a gwlyb. Llyma eraill o fesuron a nottaynt y Meddygon :Dau goccwy, hannerpan. Dau hannerpan, pan. Brech yn y gwaed neu'r llyn nor, sef y daw achos anghyweirfaint defnyddiau bwyd a llynn. Attal yn y cylla, neu'r gwythi, neu eraill o geudodau y corph, fal nas gallo'r bwyd a'r llynn, a'r gwaed, a'r llynnor, fyned yn eu hansawdd. II. Ball, sef echrysaint, neu blag, ag o wenwyn yn mynned yn y corph y daw. Ag o'r pedwar peth hynn y bydd magedig pob clefyd a dolur ynghorph dyn, ag o ffrwythlawn feddyginiaethau gwaredir. au Llyma bethau da eu bod ar wybod gan bob Meddyg, a phob Pen Teulu, nid amgen. Ednyw, anwedd neu roglaeth, a gymmer ar lwnc anadl i'r genau, neu'r ffroenau, a'r cylla, a'r penn, a'r werddyr, neu amgen Cyflaith, cyfladd ar ddefnyddiau yn does yn bwydlwnc. Cyfnyw, hefyd cyfnywydd, y gnif a fytho mewn dyn neu greadur byw arall, neu lysewyn, neu amgen o beth, sef y rhinwedd, neu'r gyferddawn, neu'r nattur a fo iddaw ac arnaw. Pelennau, defnyddiau meddygginiaethol cyfladdedig a wneler yn belennau bychain, i'w cymmeryd ar draflwne. Ennaint, isgell neu ferwyn a eler iddaw, neu a ddodir aelod ynddo. Agolch enneinllyn a olcher dolur ag ef, brwd neu oer fal y bo gofyn. Edlyn, diawdlwnc, neu lynn a Cyfarpar, unig o fwyd a llynn wneir o gelfyddyd. wrth gyngor Meddyg. Llyma bethau a ddylaint fod gan Feddyg, ar cynneddau a ddylynt fod arnaw, ac a elwir anhepcorion Meddyg, nid amgen, f. Llafnen waedu, er gollwng gwaed, ag agor ar ddolur, a chyllell a fo ychydig yn fwy. if. Ysciw ddur neu ariant i dannu plasderon ag eliau. iij. Chwistrell, a phledren, i fwrw gellwng i'r cwndid, neu'r werddyr. fiíf. Ei blasteron, ai eliau, ai belennau, ai bylorau, ai edlynnau, yn gadwedig ganthaw, er gofyn ag achos. b. Gardd coed a llysiau er cadw yn lledfegin y rhywiau ar lysiau, a llyswydd, a choedydd, nas ceffir ymhob mann yn grewyllion, ag er cynnal coed a llysiau pellenigion o wledydd a ofynont wasgawd a thrinaeth arnynt cyn y tyfont yn gadwedig yng Nghymru. bj. Hefyd, efe a ddylai fod ganthaw ei lysiau sychon, ai wreiddiau, ai hadau, ai risgloedd, yn gadwedig gyda llaw, fal ai ceffir yn y gauaf, a'r amseroedd eraill nas byddant ar dwf, ag uwchlaw daear. bij. Hefyd, efe a ddylai gyda llaw yn gadwedig, ei fêl, ai gwyr, ai byg, ai ystor, ai rwsin, ai ymmau, ai eliw, ai wêr, ai saem, ai floneg, ai fynorau, ai gwrw, ai win, ai fedd, ai opeion, ai ddistyll, ag eraill o bethau rhaid ag achos. biij. Hefyd, efe a ddylai gyda llaw ei fortyron, ai hidl, ai wasg, ai lestri pridd, ai lestri gwydrynaid, ai lestri coed, ai lestri tân, ai lestri cadw yn wydrynaid, neu yn briddaid,neu yn arianaid, a chaeadau da iddynt, fal nas anffrwythlono'r meddyginiaethau, na myned gwenwyn ynddynt, na chael ei gwenwynaw o anghadw, a gwall, ag anneall. fx. Hefyd, efe a ddylai gyda llaw ei bwysau, ai dafolan, yn arianaid, neu yn alcanaid, rhag myned gwenwyn yn y feddyginiaeth, ai holl fesurau llynn a gwlyb yn arianaid neu yn alcanaid, gan yr un pwyll, ac hefyd ei holl gelfi cnawd digerth gwaedlafneu, a chyllyll, ag eraill o gelfi torri, ai ysciwiau. 1. Efe a ddylai ei holl bwysau, ai fesuron, ai gwlyb ai sych y bont, yn warantedig o fesur a phwys, fal y gwypo'r meintiau ar bob peth rhag bod rhy o fawr, nag o fach, cans hynny a wnelei y naill ai diffrwythaw neu wenwynaw y feddyginiaeth. rj. Efe a ddylai gyda llaw ei lyfrau gwarantedig o gelfyddyd, ag awdurdodawl o athraw, fal y gallo fedru ar farn a gwybodau y Meddygon doethion a chelfyddolion a fuant oi flaen ef, ag a ysgrifenasant eu llyfrau yn awdurdodawl yn y Gymraeg, ar Lladin, ag yn iaith Arafia. rij. Hefyd, efe a ddylai fedru ar ei gelfyddyd o feddyginiaeth, yn warantedig ym marn Doethion, ag Athrawon, a Dysgedigion y gelfyddyd. riij. Efe a ddylai fod yn wr caredig, a mwyn, a thirion, a llaryaidd, a deallus, a doeth, a boneddigaidd, ar gamp ag ar ddefod, ag ar air, ag ar ymddwyn, a gofalu rhag cywilyddio a orfytho arno ei holi, ag yn benna dim lle gorffo arno holi merch neu wraig. xiiij Efe a ddylai fedru ar bob gwybodau parth ei gelfyddyd o feddyginiaeth, a medru ar bob lliw ag arwyddon clefyd a dolur, a holi y claf herwydd gofyn y dolur, ai gwr, ai gwraig, ai mab, ai merch y bo, herwydd oedran, ag amewydd, ag ystlynedd, a gwneuthur hynny yn dra gweddus o fodd, ag yn eifwyn a boneddigaidd ei foes ai lafar. II. Efe a ddylai gadw cyfrinach yn gadarn, ag nas dadrino er dim o beth, neu o ddyn, neu o gyfrif yn y byd. |