Billeder på siden
PDF
ePub
[merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small]

W DRUKARNI «CZASU» FR. KLUCZYCKIEGO I SPÓŁKI
pod zarządem Józefa Łakocińskiego.

1888.

[merged small][ocr errors][merged small]

1

Z WYKŁADÓW

O DZIEJACH CYWILIZACYI POLSKIEJ ').

Prelekcya I.

Przedmiotem naszego kursu ma być rys dziejów cywilizacyi polskiej od początku XIV do końca XVI wieku, a więc w granicach odpowiadających przestrzeni dziejów politycznych od restauracyi państwa i królestwa w Polsce za Władysława Łokietka, aż do rezultatów politycznych pierwszych trzech elekcyi. Oczywiście dzieje cywilizacyi i dzieje polityczne, nigdy się w zupełności nie pokrywają dzieje polityczne dadzą się odgraniczyć na epoki większemi wypadkami, dzieje cywilizacyi, pomimo, że w przebiegu swoim skutki polityczne wywołują i nawzajem od wypadków politycznych zależą, nie dają się przyciąć wedle tych wypadków, a i tutaj będziemy musieli sięgnąć wstecz i przesunąć się poza termin, aby dać zaokrąglony obraz. Porozumieć się musimy naprzód co do pojęcia dziejów cywilizacyi. Historya jako nauka jest jedną, ogarniającą wszystkie objawy życia ludzkości lub narodu w przeszłości. Obchodzą ją i tłumaczyć ona winna zarówno przyczyny, przebieg i skutki wypadków politycznych, jak fakta całego życia społeczeństwa, a więc fakta religijne, naukowe i artystyczne, odnoszące się do jego duchowej pracy i duchowego życia, fakta jego istnienia społecznego a więc jego urządzenia polityczne, administracyjne, sądowe, fakta istnienia jego ekonomicznego, a więc fakta

1) W półroczu zimowem r. sz. 1877/8 wykładał Szujski na Uniwersytecie: Historyą cywilizacyi w Polsce od XIV do schyłku XVI w. Pomiędzy rękopisami Szujskiego znalazły się skrypta tych wykładów; pierwsze prelekcye są zupełnie wykończone, następne tylko szkicowane, tak że do ogłoszenia zupełnie się nie nadają. P. W.

Dzieła J. Szujskiego. Ser. II. Tom VII.

1

jego materyalnego bytu, fakta jego moralne, a więc stan jego stosunku do tego, co dobrem się dla człowieka i społeczeństwa nazywa, a z czem wiąże się obyczaj, wpływ religijnych i intellektualnych czynników. Objęcie tej całości wielkiej jest zadaniem i miarą wartości historycznego pojmowania, myślenia i kształtowania; obejmowanie coraz wszechstronniejsze probierzem jej postępu; postępu nauki. Ale właśnie dlatego, że to ogrom, historya, o ile stoi obję-, ciem całości swoich przedmiotów badania, o tyle dla samej skuteczności pracy dzielić się musi; każdy objaw życia historycznego dąży prawie do swej historyi osobnej, że tu wspomnę osobne dzieje Kościoła i religii, osobne dzieje prawa, nauk poszczególnych, literatury i sztuki, dzieje handlu i przemysłu, dzieje pojęć ekonomiczuych, dzieje obyczajów. Te wszystkie gałęzie muszą wszakże z jednego wyrastać, muszą się zbiegać do kończyn w większe konary, aby z tym pniem się połączyć. Dwoma zaś takiemi wielkiemi konarami wyrastającemi z pnia historyi, nazwać można: dzieje polityczne i dzieje cywilizacyi.

Dzieje polityczne, w porządku chronologicznym idąc, utrzymują na pierwszym planie opowiadania te wypadki, które się tyczą zewnętrznego życia narodów, a więc zmian w zajmowanem przez nich terytoryum, ruchu ich z miejsca na miejsce, stosunku do innych pod względem potęgi, znaczenia i wpływu, zmian w ich urządzeniu, o ile te na ich zewnętrzną dzielność lub słabość podziałały; starając się to wszystko objaśnić przywiedzeniem przyczyn, które w wewnętrznych dziejach społeczeństw spoczywają.

Dzieje cywilizacyi nie idą biegiem zewnętrznych wypadków i nie opowiadają ich, zwracają one główną uwagę ku badaniu wewnętrznego stanu społeczeństw, które takich a nie innych doczekało się losów, takich a nie innych dożyło wypadków. W tym celu badają instytucye społeczeństw, stan ich religijny, moralny, intellektualny i materyalny, zbierają też tę summę objawów, których naród lub ludzkość, bez względu na fakta polityczne, dostarcza i która jest, że tak powiem, jego kapitałem i miarą jego pozapolitycznej wartości. Takiemi objawami są: wyobrażenia i czyny moralne, pojęcia i zdobycze intelligencyi, praca umysłowa i fizyczna, bogactwo materyalne.

Oba działy, powtarzam, stanowią jedność historyi, ale już dla samej metodycznej wygody coraz wybitniej rozchodzą się, wywowołują osobne dzieła, osobne badania.

Hasło tego oddzielenia i osobnego traktowania historyi cywilizacyi dał Guizot we Francyi swojemi wykładami o historyi cywi

« ForrigeFortsæt »