Vidimus flavum Tiberim, retortis Templaque Vestæ : Iliæ dum se nimium querenti Jactat ultorem; vagus et sinistra 15 verunt in mari superfuso. Aspeximus flavum Tiberim ire prostratum monumenta Regis Numæ, et ædem Vestæ, aquis magno impetu reflexis a ripa Tusciam spectante: dum hic fluvius, Jove indignante, nimium indulgens uxori Iliæ dolenti præter Torrentii dammæ.-13 Cuning. flavom. Harl. 2. remotis pro retortis.—15 Ire disjectum Sanad. et Cuning. ex codd.-19' Jore non probante placet fere præ commentis Interpretum, nisi tu quid novi habes.' Ita scribit Gronovius in Epist. NOTE vero bene palumbes non hic intelligi queant, quas in arboribus constat nidificare. Quid porro quod scribit Suetonius Octav. cap. 94. Cæsare sylvam cædente, arborem palmæ in omen victoria servari jussam, e qua soboles enata paucis diebus sic adolevit, ut non modo æquipararet matricem, sed et obtegeret,' frequentareturque columbarum nidis.' 13 Flavum Tiberim] Seu ex eluvione turbidum, ut fit; seu quod, ut scribit Virgil. Æneid. vII. 31. Vorticibus rapidis, et multa flavus arena.' Retortis Littore Etrusco violenter undis] Retroactis Romam versus aquis, repulsisque ab ostio maris Tyrrheni sive Etrusci, in quod influit: qua exundatione vastitatem urbi visus minari Tiberis. Huc pertinet quod refert Dio lib. XLV. flumina quædam in Italia contrarias in partes fluxisse, Augusti temporibus: piscesque innumerabiles e mari in continentem ejectos per ostia Tiberis. 15 Monumenta Regis] Numa Pompilii, secundi Romanorum Regis, Palatium, quod et Curia Pompiliana et Regia, vocabatur. Intelligunt alii cetera Numæ opera seu monumenta publica. 16 Templaque Vesta] Ex Dionys. Halic. lib. 11. Templa duo Romæ habebat Vesta, alterum a Romulo, alterum a Numa Pompilio conditum medio spatio Capitolium inter et Palatium, unis mœnibus utroque colle incluso. Templa] Abusive pro æde quæ non erat augusta, sive augurio consecrata, at augustum erat illius atrium. Vesta] Ejus ædes erat rotunda, quod terra, quæ rotunda est, Vesta dicta fuit, quippe quæ rebus omnibus vestitur: vel quia vi sua stat. Alii aliter. Vide Cic. de Nat. Deor. 1. n. 67. 17 Ilia] Matri Romuli, suæ uxori, conquerenti de nece Julii Cæsaris sibi consanguinei. Ilia jussu Amulii in Tiberim, ut volunt quidam, præcipitata, huic proinde fluvio nupta fertur: ab eoque indulgentius æquo vindicatur. 18 Sinistra Labitur ripa] Majorem ergo urbis partem, quæ ad sinistram est, forum scilicet Romanum, atque Aventini Palatinique collium imam regionem exundans vastat Tiberis. Labitur ripa (Jove non probante) u xorius amnis. Audiet cives acuisse ferrum, Quo graves Persæ melius perirent; Quem vocet Divum populus ruentis 20 25 modum, se vindicem ostentat, atque in lærum littus errat exundans. Jurenes pauci culpa parentum audient aliquando Romanos strinxisse gladios, quibus juste magis confoderentur Persæ graves; discentque bella cirilia. Quem Deorum populus invocet labente Republica? Quibus votis instabunt Virgines sacratæ apud Vestam Salmasio, Syllog. Epist. tom. 11. p. 554.-20 Uxorius amnis in vs. 20. legunt Harl. 1. 2. 3. 5. 6. Vet. Comb. Venett. 1477. 1478. 1479. et aliæ vett.NOTE 19 Jove non probante] Si omnia fato fiant, cur non probat Jupiter? aut si Jupiter non probat, cur adversus fatum Tiberis ruit? sive vult Cæsaris ultor esse, quid igitur Romæ pulcherrima et religiosissima quæque demolitur, cum Romam ipsam Cæsaris nepotibus promiserint fata?' Sic magna lis Horatio mota a Jul. Scaligero. Numquid vero nostrum erit viros inter tantos tantas componere rixas? At cavillationem agnosce, lector, ne dicam sycophantiam vitilitigatoris. Probat Jupiter sane vindicari nefariam cædem Principis et Pontificis. Ovid. Fast. 111. 705. At quicumque nefas ausi, prohibente Deorum Numine, polluerant Pontificale caput.' At non probat quod uxori Iliæ obsequentior fluvius ultra modum evagetur, eatque dejectum sacra profanaque sine ullo discrimine. Nec absurde alii scribunt, Jovi Diisque non placere quod Tiberis moliatur Cæsaris ultionem, quam Augusto fata reservabant. 20 Uxorius] Uxori plus æquo deditus et indulgens. Virgil. Æneid. IV. 226. pulchramque uxorius urbem Exstruis.' 21 Audiet cives, &c.] Quasi vaticibatur Horatius peracta jam bella civilia, quibus Italia fœdata, et mutuis vulneribus cives absumti, juventusque imminuta ac prope exhausta fu erat. 22 Graves Perse] Parthi, ut ad calcem hujus Odes annotabo, intelligendi. Graves, seu ob armorum pondus, sen quod Romanis diu graves incubuere, vel propter unam cladem Crassianam, de qua postea dicam amplius, tum alibi, tum præcipue IV. Od. 15. 23 Vitio parentum] Per ambitionem, cupiditatem, iram, in semet gladios stringentium, quibus hostes erant petendi. 27 Virgines sancta] Vestales ignis æterni custodes, Vestæ perpetua virginitate et summo cultu addictæ, hincque ad placandum ejus numen Cui dabit partes scelus expiandi Sive tu mavis, Erycina ridens, 30 obsecrationes minime suscipientem? Cui Jupiter dabit munus eluendi crimen? o Phebe fatidice, obsecramus ut succurras, albos humeros nube velatos habens: seu vis 26 Harl. 3. prece qua fatigant.-29 Cui dabit parti scelus expiandum codex Bersmanni.-31 Nube candenti Sax. Vat. 1. 2. Torn. duo codd. Torrentii, duo Bersmanni, plerique Bontin. Pulm. 1. 2. 3. Anhaltinus Fabricii, Fran. Dess. 1. Lips. 1. Harl. 6. Vet. Comb. Locher. Venett. 1477. 1478. 1479. et 1483. Marcil. et Cuning. et ita Vet. Schol. candenteis omnes codd. Cruquii, NOTE potentiores. Cic. de Leg. 11. n. 20. 'Virgines Vestales in urbe custodiunto ignem foci publici sempiternum.' Et n. 29. ' Vesta quasi focus urbis....ei colendæ Virgines præsunt,' &c. Vide A. Gellium 1. 12. ubi, inter alia bene multa, hæc scribit: Vestalem Virginem minorem annis sex, majorem quam annos decem natam capi fas non esse: patrimam et matrimam esse oportere: neque lingua debili, sensuve aurium de. minutam, aliave quavis corporis labe insignitam: nec quæ ipsa, aut ejus pater emancipatus sit: aut cujus parentes servitutem servierint, vel in sordidis negotiis diversentur,' &c. Minus audientem] Præ ira graviori et fere implacabili, tum ob effusum impie sanguinem sibi cognatum, ut jam ante dixi, tum ob sacrilegam percussorum audaciam, quæ summum Sacerdotem violarant, absque ulla Numinum reverentia. Ovid. Fast. 111. 700. ita Vesta loquitur: 'Meus fuit ille Sacerdos: Sacrilegæ telis me petiere manus.' 30 Venias precamur] Invocat præcipue Apollinem, qui et Trojanis pridem, et post Romanis semper impense favit. Missis aliorum interpretationibus, hunc locum optime intelligas cum iis qui putant allusisse Horatium ad id quod commemorant anno cædem Julii Cæsaris consecuto Solem caligine obvelatum semper fuisse, quasi in sceleris admissi execrationem. Plutarch. in Cæsare, Dio lib. XLV. Plin. II. 30. Prodigiosus,' inquit, 'Solis defectus, occiso Dictatore Cæsare, totius pæne anni pallore continuo.' Virgil. Georg. 1. 466. 'Sol etiam extincto miseratus Cæsare Romam, Cum caput obscura nitidum ferrugine texit; Impiaque æternam timuerunt sæcula noctem.' 32 Augur Apollo] Quippe qui divinationibus præesse credebatur. 33 Erycina] Post Apollinem, Veneris opem implorat: quæ mater Æneæ, a cujus filio Iulo Cæsar Julius. Venus porro in Eryce Siciliæ monte fanum habebat, unde Erycina dicta. Romam postea translata in ædem ipsi sub hac appellatione consecratam extra portam Collinam. Nec omittendum quod Venus Cæsaris dicta sit genitrix, et ab eo dicata etiam æde singulari cultu honorata; in castris denique ejus tessera fuit genitrix Venus; sicut in Syllæ Apollo, in An 31 Nube candentes humeros amictus] tonii Lar Deus, in Pompeii Junio Quam Jocus circum volat, et Cupido; Respicis auctor, Heu nimis longo satiate ludo: Quem juvat clamor, galeæque leves, Sive mutata juvenem figura, Ales, in terris imitaris, almæ Filius Maiæ, patiens vocari 35 40 potius adesse, o blanda Venus, circa quam Joci et Amores volitant: seu abjectam prolem atque posteros respicis, o Mars Romanæ gentis parens, eheu bello nimis diuturno satiate, qui gaudes vociferationibus, et galeis politis, atque aspectu Mauri peditis erga sævum adversarium feroci. Sive immutata specie adolescentem exhibes in terra, tu alatus filius benigna Maiæ, sinens te dici vindicem Julii Cæsaris; tarde et multæ edd. vett. candentis in reliquis et Exc. Sax. pro v. l.—34_ Edd. fere onines circumvolat una voce; Kidd. pro v. 1. circum volat: et ita Pulm. 1. 3. unus Bersmanni, Rutgers. Cuning. et Sanad.-37 In codice uno pervetusto Seu pro Heu scriptum reperi, eo nimirum sensu, ut præcedentibus duobus versiculis Urbis conditorem Romulum appellaverit, nunc Martem invocet.' Torrent. En pro Heu Lips. 4. a m. pr. satiare Cujac. ap. Cluver. laudante Cuning.-39 Marsi ex conjectura Tan. Fabri recepit Bentl. eumque secuti sunt Furstenberg in ed. 1760. Kidd. et Wakef. Mauri testantur omnes omnium codd. et edd. ante Bentl. probantibus Jani, Gesn. Baxt. Wetzel. aliis. Vide Aristarch. Anti-Bentl. Johnsonii, pp. 16. 25.-40 Voltus Kidd. cum Serus in cœlum redeas, diuque Tollat! hic magnos potius triumphos, 45 50 remigres in cœlum, diuque maneas cum Populo Romano, neque celerior ventus rapiat te nostris criminibus infensum. Ama potius hic ingentes triumphos, et appellationem parentis auctorisque; neque patiaris, o Cæsar, te imperante, Medos impune in equis vagari. ............ Bentleio; Vulnus Desp. in Notis.-45 Serus in cælo Locher. et Basil. 1531.46 Brodæi codex, populo Quiritum; Jannoct. Vat. 1. tres codd. Lambini et Carr. Cruquii, populo Quirino, sed in hoc o mutatum est in i, et gloss. superser.Romano.' Heinsius quoque ad Ovid. Fast. IV. 375. ex vetustis exemplaribus legit, populo Quirino; et ita etiam Cuning. et Broukhus. ad Propert. iv. 10.-48 Ocyus Gott. Ocior omnes codd. Torrentii et edd. vett. -51 Nec sinas Brodæi codex. NOTE cap. 10. et 29. antea cit. Ovid. Fast. III. 707. Cæsaris interfectores tale nefas ausi, inquit, Morte jacent merita. Testes estote Philippi; Et quorum sparsis ossibus albet humus. Hoc opus, hæc pietas, hæc prima elementa fuerunt Cæsaris, ulcisci justa per arma patrem.' 45 Serus in cælum redeas] Sic multos annos Augusto exoptat, ejusque præsentiam opemque Populo Romano necessariam atque amabilem asserit Poëta. Vide Sueton. Octav. cap. 56. cunctis, Valerio Messalæ lacrymans ita respondit: Compos factus votorum meorum, P. C. quid aliud habeo Deos immortales precari, quam ut hunc consensum vestrum ad ultimum vitæ finem mihi perferre liceat?' Atque Princeps] Cornel. Tacit. Annal. initio Lepidi atque Antonii arma in Augustum cessere: qui cuncta discordiis civilibus fessa nomine Principis sub Imperium accepit.' Et Dio lib. LIII. ita scribit: Princeps Senatus dictus est sexto Consulatu; eo more, qui integro etiamnum Populi in Repub. statu receptus erat.' 51 Medos] A Medis ad Persas, et ab his ad Parthos tandem Orientis Imperium transiit. Hinc promiscue tria vocabula ista usurpantur sæpius ab Horatio. Inultos] Tunc populis istis inferre bellum meditabatur Augustus. Vide Od. 19. hujus libri. Equitare] Equitatu suo Romanis insultare. Vel quod urbana etiam negotia equitando Parthi obirent, Strabone teste. |