W loci difficultas. Nam idcirco, quod propter suos" a nostro præsidio fuisset conspectus, celeriter munitum locum natura, quem ceperat sibi Pompeius, quamvis magna multitudine deducti homines ex superiore loco defendere possent, subeunt. In adventu nostri depelluntur telis: quibus cedentibus, cupidius insequebantur adversarii, et confestim❜ tardabant ab accessu. Hoc sæpius facto, animadvertebatur, nostro magno id fieri periculo. Opere circummunire instituit,160 pari autem et celeri festinatione circummunitiones in jugo dirigunt, ut æquo pede cum adversariis congredi possent. A quibus cum' animadversum esset,161 fuga sibi præsidium capiunt. e - 39. Pompeius, ut supra demonstravimus, saucius 162 et intorto talo, idcirco tardabatur ad fugiendum: itemque propter loci difficultatem, neque equo, neque vehiculo salutid suæ præsidium parare poterat. Cædes a nostris undique administrabatur, exclusa munitione, amissisque auxiliis. Ad convallem autem atque exesum locum, ut in speluncam, Pompeius se occultare cœpit, ut a nostris non facile inveniretur, nisi captivorum indicio. Ita ibi interficitur. Cum Cæsar Gadibush fuisset, Hispalim pridie Id. Aprilis caput allatum et populo datum est in conspectum. sidium Pet. Dorv. nostro abest L. sec.- vulgo deest, et dein quem vix ac possent, subeuntes.- cedentes L. pr.- vulneribus confectos Gland. tardabantur acc. Dorv.- factum Pet. L. pr. adverteb. L. sec. ex L. pr. cele ritate et fest. Gland.-a circumventos Dorv.- Gland. cum id.- sancio Pet. L. pr. D. Edd. Vasc. Gr. post. Steph. Str.-d salutis Leidd. D. Edd. R. M. V. adi v. 48. Cic. pro L. Man. C. ult.- administrabantur L. pr. V. ad B. Civ. III. 94. dein exclusus a m. Gland.-f deest Pet. Leidd. D. ac delet Gland. exesumque L. pr. Sc.-s vulgo sine in.—h gradiebatur vulgo.—i con m 40. Interfecto Cn. Pompeio adolescente, Didius, quem supra demonstravimus, illa affectus lætitia, proximoj se recepit castello, nonnullasque naves ad reficiendum subduxit.* Lusitani, qui ex pugna164 superfuerunt, ad signum se receperunt, et bene magna manu comparata, ad Didium se reportant. Huic etsi non aberat diligentia ad naves tuendas, tamen nonnunquam ex castello propter eorum crebras excursiones eliciebatur: et sic" prope quotidianis pugnis insidias ponunt, et tripartito signa distribuunt. Erant parati, qui naves incenderent, incensisque, qui subsidium repeterent. Ii sic dispositi erant, ut a nullo conspecti° omnium ad pugnam contenderent. Ita, cum ex castello Didius ad propellendum processisset cum copiis, signum a Lusitanis tollitur, naves incenduntur,' simulque, qui in castello ad pugnam processerant,' eodem signo fugientes latrones dum persequuntur, a tergo insidiæ clamore sublato circumveniunt. Didius magna cum virtute165 cum compluribus' interficitur: nonnulli" ea pugna scaphas, quæ ad littus fuerant, occupant: item complures nando ad naves, quæ in salo fuerunt, se recipiunt: anchoris sublatis, pelagus remis petere cœperunt. Quæ res eorum vitæ subsidio fuit. Lusitani præda potiuntur. Cæsar Gadibus166 rursus ad Hispalim recurrit. W 41. Fabius Maximus,167 quem ipse ad Mundam ad præsidium oppugnandum reliquerat168 operibus assiduis, hos - spectu L. pr. D.- primo Sc. proximus L. pr.-k subd. et quamvis essent brachium Lus. L. pr.- signa Heins.-m vulgo ejicieb.-" deest Sc. L. pr. D. si Pet. vulgo conspectu.-P contendunt Sc. L. pr.-9 attoll. L. pr.- succend. L. sec. D.- processerunt Ed. Gryph.-' pluribus L. pr.-" nonnullique L. sec. D. ex ea p. Gland. ex p. Heins. bene.- nonnulli compl. L. pr.- fuerant Dorv.- anchorisque L. sec.- pelagum Dorv.- deest L. sec. disc. L. pr. NOTE 164 Lusitani, qui ex pugna] Supple tumultuaria ad Hispalim commissa superfuerunt. 165 Didius magna cum virtute] Pug nans. 166 Cæsar Gadibus] Templum Hereulis omnibus donariis spoliaverat, ut inde pecuniam posset conficere. 167 Fabius Maximus] Is est qui cum Q. Pedio regebat Hispaniam. 168 Quem ipse ad Mundam ad præsidium oppugnandum reliquerat] Manifestum mendum, quod ex fide Ms. Victorini et pervetusti impressi co d tesque circum sese interclusi, inter se decernere, facta cæde bene magna, * eruptionem faciunt.169 Nostri ad oppidum recuperandum occasionem non prætermittunt et reliquos vivos capiunt, XIV millia, ac deinde Ursaonem proficiscuntur: quod oppidum magna munitione continebatur, sic, ut ipse locus non solum opere, sed etiam natura editus, ab oppugnando hoste abverteret.'70 Hucf accedebat, ut aqua, præterquam in ipso oppido Munda, circumcirca nusquam reperiretur propius millia passuum octo. Quæ res magnó erat adjumento oppidanis. Tum præterea accedebat, ut agger materiesque, unde solitæ sunt turres agi, propius millia passuum vi non reperiebantur. Acs Pompeius, ut oppidi oppugnationem tutiorem efficeret, omnem materiem circum oppidum succisam intro congessit. Ita necessario deducebantur nostri, ut a Munda, quam proxime ceperant, materiem illo deportarent. 42. Dum hæc ad Mundam geruntur et Ursaonem, Cæsar, cum a Gadibus ad Hispalim se recepisset, insequenti die, concione advocata, commemorat, initio quæsturæ suæ171 'cam provinciam ex omnibus provinciis peculiarem sibi17a 16 a deest er. Mss. cunctis.b Magna n. ad r. occasione non pr. pugnare Dorv.-e viros L. sec. D. inepte. V. ad vII. 11.- d desunt vulgo.-e ad opp. aditus Dorv. aditus L. pr. ad aditus opp. L. sec.- f Sic Pet. et Edd. Vasc. Steph. Gr. post. Hoc acciderat Mss. nonnulli et Edd. aliæ. Accideret L. pr. Sc. dein vulgo quod a. p. i. i. o. non erat: nam c. rivus n. reperiebatur.-s at L. sec. ut Dorv. materiam L. sec. D.- intra L. pr.- diduc. L. pr. et Edd. pp. aliæque. adduc. Gland.-k deest a L. pr. Edd. R. M. V. ad abest Pet. D. ab Hispali Gadibus L. pr. commemoravit Edd. pp. deest L. pr. explicuit quo NOTÆ dicis emendo: Quem ipse ad præsidium oppugnandum reliquerat :' nulla facta Mundæ commemoratione. * 169 Eruptionem faciunt] Locus lacunosus. 170 Ab oppugnando hoste abverteret] Vulgo, ad oppugnandum hostem abverteret alii codices habent appeteret. Utrique mendose. 171 Initio quæsturæ suæ] Suetonius narrat quæstori ulteriorem Hispa niam obvenisse, ubi jure dicendo circumivit conventus mandato populi Romani. Plutarchus vero in ejus vita, quæstorem cum Tuberone prætore in Hispaniam profectum, ibique postea præturam gessisse. 172 Peculiarem sibi] Quam sibi peculiarem putaret. Quemadmodum Deus in sacris codicibus dicit gentem Hebraicam sibi peculiarem fuisse. 6 m 'constituisse, et quæ potuisset eo tempore, beneficia largitum esse. Insequenti" prætura ampliato honore, vectigalia, quæ Metellus imposuisset,173 a senatu petisse, et eis 'pecuniis provinciam liberasse: simulque, patrocinio suscepto,'74 multis legationibus ab se in Senatum inductis, 'simul publicas privatasque causas, multorum inimicitiis 'susceptis, defendisse: suo item in consulatu absentem, quæ potuisset, commoda provinciæ tribuisse: eorum om'nium commodorum esse et immemores et ingratos in se et in Populum Romanum, hoc bello et in' præterito tempore 'cognosse. Vos, jure gentium et civium Romanorum in'stitutis cognitis, more barbarorum, Populi Romani ma'gistratibus sacrosanctis'75 manus semel et sæpius" attu'listis; et luce clara Cassium 176 in medio foro nefarie 'interficere voluistis. Vos ita pacem semper odistis, ut ' nullo tempore legiones desitæ Populi Romani in hac pro ́vincia haberi. Apud vos beneficia pro maleficiis, male'ficia pro beneficiis habentur. Ita neque in otio concordiam, neque in bello virtutem ullo tempore retinere potu'istis. Privatus ex fuga Cn. Pompeius adolescens a vobis ' receptus, fasces imperiumque sibi arripuit: multis inter'fectis civibus, auxilia contra Populum Romanum compa pacto Pet.- constituisset Pet. L. pr. const. ut eque L. sec. potuerat Dorv.— insequentem præturam Edd. R. M. V. in s. tempore præturæ Ms. Ciacc. ins. pr. petunt Dorv.- petisset L. pr.-P vulgo legibus. ad sen. Dorv.-9 deest L. pr. Sc. absenti Dorv.- abest Pet. L. sec. Dorv. Edd. qdd.— fas nosse Dorv. cognovisse L. sec. Edd. qdd.-t vulgo gentium inquit.—" vulgo sape, ac deest et ante luce. Sic Ald. Manut. Plant. Scal. et seqq. captum Mss. et Edd. NOTE 173 Ampliato honore, vectigalia, quæ Metellus imposuisset] Est hic Q. Metellus Pius bello clarus quod adversus Sertorium gessit, cujns causa fortasse gravia aliquot vectigalia imposuerat, quæ hic a Cæsare commemorantur. Ampliato autem honore suo dicit, cum ex quæstore factus est prætor. 174 Simulque, patrocinio suscepto] Hispaniæ provinciæ. 175 Sacrosanctis] Sacrosancti erant, quos si quis violasset, morte pœnas pendebat, ut tribuni. 176 Luce clara Cassium, &c.] Sexta enim hora Cassius insidiis fuit appe titus, ut legitur in lib. de bello Alexandrino, cujus tamen scriptor Hispanos tantum excusat, quantum hic Cæsar accusat. 'ravit: agros provinciamque vestro impulsu depopula'vit.'77 In quo vos victores existimabatis? An, me deleto, 'non animum advertebatis, decem habere legiones Popu'lum Romanum, quæ non solum vobis obsistere, sed ' etiam cœlum diruere possent ?178 quarum laudibus et 'virtute 179 * reliquæ. Mox vulgo desint.-w paravit Dorv. vulgo agros vestramque pr.— y vulgo quos.-2 modo L. pr. resist. L. sec.-a et L. pr.- quorum Ed. Elz. |