LIBER SINGULARIS ᎠᎬ BELLO HISPANIENSI QUOD ADVERSUS POMPEII FILIOS GESTUM EST. ARGUMENTUM. Cap. 1. Cn. Pompeius junior ulteriore Hispania potitur; Cæsar muneribus dandis detinetur in Italia. 2. Hic in Hispaniam venit, invitatur a Cordubensibus. 3, 4. Sextus Pompeius Cordubam tenet, Uliam oppugnat; mox, hac missa, ad Cordubam, cui Cæsar imminet, iter facit. 5-19. Cæsar Batim ponte jungit, ad quem prælio facto Aleguam oppugnat. Pralia ad flumen Salsum et ad Cordubam. Tandem Ategua potitur Cæsar et imperator appellatur. Cap. 20, 21. Pompeius castra movet Ucabim. Cæsar castra castris confert. 22. Pompeii crudelitas refertur Bursavolensibus. 23. Fit pugna. 24. Ab Soricaria utrorumque conveniunt copiæ. Vincit Casar. 25. Antistii Turpionis et Q. Pompeii Nigri solitaria pugna, 26. Equites Romani ad Casarem transfugiunt. Cap. 27-31. Cæsar castra ad Mundum constituit. Committitur acre prælium: pereunt Labienus et Attius Varus. 32. Hostes Mundam se recipiunt, Cæsar eos circùmvallat: Cn. Pompeius tendit Carteiam. 33. Cæsar ad Cordubam venit, ubi Scapula, seditionis caput, structa pyra, se cremat. 34. Casar oppido potitur; itemque 35, 36. Hispali. 37. Carteia seditione orta, Cæsaris naves incendit Didius. 38, 39. Sau cius Pompeius profugit et cæditur. Caput ejus Casari affertur Gadibus. 40. Didius interficitur. Cæsar Gadibus ad Hispalin recurrit. 41. Capitur Munda et Ursao. 41. Verba Cæsar facit ad Hispalenses. 4 PHARNACE superato,' Africa recepta, qui ex iis præliis cum adolescente Cn. Pompeio3 profugissent, cum et ulterioris Hispaniæ potitus esset, dum Cæsar muneribus dandis" in Italia detinetur, quo facilius præsidia contra compararet Pompeius, in fidem uniuscujusque civitatis confugere a Deest Edd. R. M. V. pararet L. pr. Dorv. nec male.-b Itaque L. sec. Edd. NOTE 1 Pharnace superato] Reponendum videtur Juba vel Scipione, jampridem enim Pharnaces erat superatus. Sed Scipionis et Jubæ recens erat clades. 2 Africa recepta] Quæ amissa fuerat interfecto Curione. 3 Cum adolescente Cn. Pompeio] Vix enim natus erat annos XXIV. 4 Profugissent] Profugerant. Hic enim scriptor sæpe utitur Subjunctivo modo pro Indicativo. 5 Cum et ulterioris Hispania] Hispania olim a Græcis Iberia ab Ibero Alumine, et Hesperia ab Hespero, id est, stella vespertina dicta, in partes duas olim a Romanis divisa fuit in Citeriorem et Ulteriorem. Citerior quidem a Pyrenæis montibus ad Castulonem; Ulterior vero quæ a Bætica, quia Bæti flumine intersecatur, a Castulonensi saltu ad Gades pertinebat. Hanc Ulteriorem postea Augustus in duas partes divisit, in Bæticam et Lusitaniam. Romani Hispania perdiu sunt potiti, eisque illam tandem eripuerunt Gothi,quibus postea ademerunt Mauri vel Arabes, qui anno CCCCCXLII in suas antiquas sedes pulsi, in Africam scilicet, nunc que tota est sub duorum regum imperio, sub rege Castiliæ, qui a potiori parte dicitur rex Hispaniæ, et sub rege Lusitaniæ. 6 Potitus esset] Cn. Pompeius ado lescens. 7 Muneribus dandis] Munera dicebantur illa spectacula certaminum quæ dabantur populo a principibus, ejus gratiam captantibus. Multa autem et maxima populo Rom. dedit Cæsar, quæ enumerat Suetonius c. XXXIX. de quibus item Plutarchus in Cæsare. Appianus scripsit eum Scipione superato triumphos quatuor egisse, de Gallia, de Ægypto, de Pharnace, et Juba. 8. Quo facilius præsidia contra compararet] In hoc loco punctum ante Pompeius ponitur in Ms. Thuano codice, ut sensus sit: Contra adver, sarios suos Cæsar compararet. 9 Pompeius, in fidem, &c.] Et hoc est quod in fine hujus libri Cæsar jam victor Hispanis exprobrat magna vehementia, quod eo fugientem ad se Pompeium receperint, eoque facto bellum renovaverint. cœpit. Ita' partim precibus, partim vi, bene magna comparata manu, provinciam vastare. Quibus in rebus nonnullæ civitates sua sponte auxilia mittebant, item nonnullæ portas contra cludebant. Ex quibus si qua oppida vi ceperat, cum aliquis ex ea civitate optime de Cn. Pompeio meritus civis esset, propter pecuniæ magnitudinem aliqua ei inferebatur causa, ut, eo de medio sublato, ex ejus pecunia latronum largitio fieret." Ita paucis commodis hoste hortato," majores augebantur copiæ. Ob hoc crebris nuntiis13 in Italiam missis, civitates contrariæ Pompeio auxilia sibi depostulabant. 2. C. Cæsar dictator III, designatus IV,14 multis itineribus ante confectis, cùm celeri festinatione's ad bellum Vasc. Steph. Gr. &c.- pene L. sec. Dorv. V. Brant. ad c. iv. et 12.―d vulgo T. cœpit, et omittitur mox contra.—e alias Pet.—f Hispania L. sec. Dorv. NOTE 10 Quibus in rebus, &c.] Dio 1. XLIII. scribit eum urbes cepisse, partim volentes, partim invitas, præter Ullam, quam Uliam appellat. 11 Latronum largitio fieret] Quorum opera vastabat Hispaniam. Latrones, teste Festo, eos antiqui dicebant qui conducti militabant, ànd rîs λατρείας. At nunc viarum obsessores dicuntur, quod a latere dicuntur adoriri, vel quod latenter adoriantur. In priore significatu, quo et hic legitur, dixit Plautus in Milite glorioso: 'Nam rex Seleucus me opere oravit maximo Ut sibi latrones cogerem et conscriberem.' Postea vero apud Romanos dicti sunt, et aliquo modo hic dicuntur qui suis auspiciis, non publicis, cum sint ipsi privati homines, bellum gerunt, quod non nisi publico consilio gerendum, vel denique qui bella illegitima faciunt, ut incursiones, bello non denuntiato, ut passim utitur Cicero eo vocabulo et juris auctores, ut Pomponius 1. cxxvIII. de verborum significatione, Marcianus 1. xxx. ad legem Falcid. 12 Paucis commodis hoste hortato] Non ausim dicere non Latine dici, cum ejusmodi participia passim in passiva voce inveniantur. Sed certe rarum est. 13 Ob hoc crebris nuntiis] Immo Q. Fabius et Q. Pedius, qui pro Cæsare Hispaniam citeriorem regebant, ipsum magno cum studio accersebant. 14 C. Cæsar dictator III, designatus IV] Assentiuntur tabulæ Capitolinæ, non Dio qui dictatorem iv ut consulem IV scribit. Forte error est in numeris. Plutarchus vero consulatum tantum IV commemorat, cum in Hispaniam contra Pompeii liberos profectus est. 15 Cum celeri festinatione] Appianus, Strabo et Eutropius tradiderunt Cæsarem a Roma Obulconem XXVII. die pervenisse in castra, quæ eo tempore ibidem erant. Dio vero eum prius esse visum hostibus et amicis quam fuerit auditum eum esse in Hispania. conficiendum in Hispaniam venisset, 16 legatis Cordubenses, quih a Cn. Pompeio discesserant, Cæsari obviam veniunt:' a quibus nuntiabatur, 'nocturno tempore oppidum Cordu'bam capi posse, quod nec opinantibus adversariis ejus 'provinciæ potitus esset,'7 simulque tabellarii capti* essent, 'qui a Cn. Pompeio dispositi omnibus locis essent, quo' 'certiorem Cn. Pompeium de Cæsaris adventu facerent.' Multa præterea verisimilia proponebant. Quibus rebus adductus, quos legatos ante exercitui præfecerat," Q. Pedium et Q. Fabium Maximum," de suo adventu facit certiores, ut, quem sibi equitatum ex provincia18 fecissent, præsidio mitterent. Ad quos celerius, quam ipsi opinati sunt, appropinquavit, neque, ut ipse voluit, equitatum sibi præsidio habuit. 3. Erat idem temporis Sextus Pompeius frater,' qui cum præsidio Cordubam tenebat, quod ejus provinciæ caput esse existimabatur: ipse autem Cn. Pompeius adolescens Uliam oppidum20 oppugnabat, et fere jam aliquot mensibus ibi detinebatur. Quo ex oppido, cognito Casaris adventu, legati, clam præsidia11 Cn. Pompeii, Cæsarem m legatique Pet. Sc. L. pr. et qui Dorv. discessissent Pet. Sc. L. pr.I venissent, nunciaverunt Pet. venissent a q. &c. Cuj. Scal. L. pr. venerunt L. sec. Sic vulgo non captos tabellarios. vulgo qui.- legatos qui a. e. præfuerant Edd. R. M. V.-" deest Edd. R. M. V.- abest L. pr.- vulgo atque.- Pompejo Dorv.- distineb. Edd. qdd. male.- Ita Pet. L. pr. non NOTE 16 Venisset] Vulgo, convenisset. Cum multi loci in hoc libro, quo nullus mendosior, mendosi sunt, tum hic mendosissimus. Ms. codex Victorinus et Thuani duo habent, cum venisset. Convenisset autem quod hic habetur, de pluribus hominibus, non de uno dici Latine solet. 17 Quod nec opinantibus adversariis ejus provincia potitus esset] Manuscriptus Thuanus unus codex habet, ejus provinciæ potitus esset. Nempe Ulterioris Hispaniæ, quæ et Bætica a Bæti amne, ut supra dictum. 18 Ex provincia] Citerioris Hispaniæ, quæ in fide Cæsaris manserat. 19 Erat idem temporis Sex. Pompeius frater] Ms. Regii codices tres, Victorinus unus habent, Erat per idem tempus, quæ minus figurata locutio, atque adeo magis historica. 20 Uliam oppidum] De qua supra. Hanc Pompeius capere non potuit, sed nec Cæsar Cordubam. 21 Clam præsidia] Beroaldus legit, clam præter præsidia, et reponi potest ex fide Ms. Regiorum codicum duorum, Victorini unius et impressi 22 cum adissent, petere cœperunt, uti sibi primo quoque tempore subsidium mitteret. Cæsar eam' civitatem omni tempore optime de Populo Romano meritam esse" sciens, celeriter sex cohortes secunda vigilia jubet proficisci parique equites numero: quibus præfecit hominem ejus provinciæ notum, et non parum scientem, L. Junium Paciecum. Qui cum ad Cn. Pompeii" præsidia venisset, incidit idem temporis, ut tempestate adversa vehementique vento afflictaretur aditus: quem vis tempestatis ita obscurabat, ut vix proximum agnoscere posses. Cujus incommodum summam utilitatem ipsis præbebat. Ita, cum ad eum2 locum venerunt, jubet binos equites incedere, et recta per adversariorum præsidia ad oppidum contendere : mediisque eorum præsidiis cum quæreretur, qui essent, unus ex nostris respondit:dut sileate verbum facere;24 nam id ut. cum e. c. Scal, cum ea civitas Pet.-" merita esset Pet. sciens abest Scal. Pet. L. pr. sciebat Edd. Ald. Gryph. dein vulgo XI sine celeriter.—▾ vulgo Julium.- deest L. pr.- afflictarentur Edd. R. M. V. vulgo qua vi obscu rabatur et cognoscere.- quod Ciacc.- vulgo deest eum.-a hostium Pet.contendunt L. pr. Dorv. contenderunt Sc.-c vulgo ex.-d responderet Edd. NOTE pervetusti, Latine quidem; sed si reponamus apud hunc scriptorem quoties minus Latine quid scriptum videbitur, laborem Herculeum suscipiemus. Verisimile est aliam fuisse plebis imperitæ orationem loquentis, aliam doctorum virorum scribentium. Hoc tum ex multis intelligere licet lapidibus antiquis inscriptis, tum ex eorum scriptis qui aggressi sunt scribere, cum id non didicissent. Habemus ab annis decem aut duodecim repertum in Casinensi monasterio martyrium sanctæ Perpetuæ ab ipsa conscriptum usque in diem qui mortem ejus antecessit. Legimus ibi orationem multis in locis parum Latinam, quamvis sæculo adhuc elegante, puta sub Severo, sed a fœmina et Carthagine perscriptam. Hic talis aliquis fuerit, nec Romanus, nec scribendi peritus. Fatendum est tamen apud Plautum idoneum bonæ latinitatis scriptorem hanc vocem clam cum Accusativo jungi nou uno in loco, unum tamen commemorabo apud Casinam: Bona multa faciam clam hanc meam uxorem.' 22 Ejus provincia notum] Invenuste pro gnarum. Quod hic de Ulia et Pacieco Cæsariano, narratur a Dione de Ategua atque Munatio Planco Pompeiano. 23 Incidit idem temporis, ut, &c.] Sic Cicero dicit epist. ad Famil. VI. 20. id ætatis sumus,' pro ea ætate. Et Tacitus Annal. lib. XIII. 'Mos habebatur principum liberos cum ceteris idem ætatis nobilibus sedentes vesci,' id est, eadem ætate. 24 Ut sileat verbum facere] Insulse dictum, scilicet ne obesset urbis capiendæ consilio. |