andrini classem producunt atque instruunt: in fronte collocant duas et viginti, reliquas subsidiarias in secundo ordine constituunt. Magnum præterea numerum minorum navigiorum et scapharum producunt cum malleolis ignibusque,27 si quid ipsa multitudo, et clamor, et flamma nostris terroris afferre possent. Erant inter duas classes vada transitu angusto, quæ pertinent ad regionem Africæ: (sic enim prædicant, 28 partem esse Alexandriæ dimidiam Africæ :) satisque diu inter ipsos est expectatum, ab utrisi transeundi fieret initium; propterea quod, eis qui intrassent, et ad explicandam classem, et ad receptum, si durior accidisset casus, impeditioresTM fore videbantur.

15. Rhodiis navibus præerat Euphranor, animi magnitudine ac virtute magis cum nostris hominibus, quam cum Græcis, comparandus. Hic ob notissimam scientiam atque animi" magnitudinem delectus est ab Rhodiis, qui imperium classis obtineret. Qui, ubi Cæsaris animum advertit, Vi'deris mihi," inquit, 'Cæsar, vereri, si hæc vada primis na'vibus intraveris, ne prius dimicare cogaris, quam reliquam 'classem possis explicare. Nobis rem committe, nos præ'lium sustinebimus, (neque tuum judicium fallemus,) dum ' reliqui subsequantur: hos quidem diutius in nostro con

6

m

quæ quam quisque Dorv. earum abest Edd. pp. sed V. ad B, G. 1. 39,—h scaphas x Lov. Edd. pp. x addunt etiam Pal. Dorv. Leid. sec. desunt verba parenthesi inclusa Edd. R. M. V. a quibus Lov. Pal. Dorv. L. sec. Edd. pp. V. ad v. 44. vulgo eo. deest copula Mss. et Edd. qq.- exped. C. Lov. Edd. R. M. V. perperam.-" animique Mss. 3. Edd. pp. deest Edd. R. M. V. dein vulgo primus. intraris L. pr. V.-P potueris Ürs. B. L. sec. V. Ed. Flor.- hostes Reg. Dorv. Pal. B.- pugna progressis L. pr. Lov.→

NOTE

27 Malleolis ignibusque] Malleolus sic ab Ammiano Marcellino describitur iv. 18. Malleoli teli genus figaratur hac specie. Sagitta est cannea inter spiculum et arundinem multifido ferro coagmentata, quæ in muliebris coli formam quo nentur lintea stamina concavatur, ventre subtiliter et plurifariam patens, atque in alveo ipso ignem cum aliquo suscipit ali

0

mento et sic emissa lentius arcu invalido ignitur (ictu enim rapidiore extinguitur) si hæserit usquam, tenaciter cremat, aquisque conspersa acriores excitat æstus incendiorum, nec remedio ullo quam superposito pulvere consopitur.'

28 Sic enim prædicant, &c.] Qui terram in partes tres diviserant, Europam ab Asia et Africa Mari Mediter

'spectu gloriari, magno nobis et dedecori et dolori est.' Cæsar illum adhortatus, atque omnibus laudibus prosecutus, dat signum pugnæ. Progressas ultra' vadum quatuor Rhodias naves circumsistunt Alexandrini, atque in eas impetum faciunt. Sustinent illi, atque arte solertiaque se explicant : ac tantum doctrina potuit, ut in3 dispari numero nulla transversa hosti objiceretur, nullius remi" detergerentur, sed semper venientibus adversæ occurrerent. Interim sunt reliquæ subsecuta. Tum necessario discessum ab arte est,29 propter angustias loci, atque omne certamen in virtute constitit. Neque vero Alexandriæ fuit quisquam aut nostrorum, aut oppidanorum, qui aut in opere, aut in oppugnatione occupatum animum haberet," quin altissima tecta peteret, atque ex omni prospectu locum spectaculo caperet," precibusque et votis victoriam suis ab Diis immortalibus exposceret. 30

16. Minime autem par erat prælii' certamen: nostris enim prorsus neque terra neque mari effugium dabatur victis, omniaque victoribus erant futura in incerto:32 illi, si superassent navibus, omnia tenerent; si inferiores fuissent, rea Undecumque poterat prospici caperet locum ad spectandum prælium.

$ deest Pet. hostibus V.—" remis B. Edd. Vasc. Gr. post. Str. naves decederent Lov. Pal. Dorv. Edd. R. M. V. male. V. Brant. et alios passim.pugna Pet. Sc. L. pr. V. B. in abest Pal. B. male. deficit hic rursus Dorv. usque ad c. 46.- haberent Sc.- desunt usque ad finem Cap. in Lov. Edd. R. M. V. prospectando loco spectaculum L. sec. in o. prospiciundo loco spectaculum B. prospectando spectaculum V. prospectando loco spectandum Pal.- peteret Pal. Sic Mss. meliores. non er. p. M. enim Mss. 3.-a reliquum futurum quod p.

a

liquam tamen fortunam periclitarentur. Simul illud grave: ac miserum videbatur, perpaucos de summa rerum ac de salute omnium decertare:,quorum si qui aut animo aut virtute cessisset, reliquis etiam esset cavendum, quibus pro se pugnandi facultas non fuisset. Hæc superioribus diebusd sæpenumero Cæsar suis exposuerat, ut hoc majorie animo contenderent, quod omnium salutem sibi commendatam viderent. Eadem suum quisque contubernalem, amicum, notum prosequens erat obtestatus, ne suam atque omnium falleret opinionem, quorum judicio delectus ad pugnam proficisceretur. Itaque hoc animo est decertatum, ut neque maritimis nauticisque solertia atque ars præsidium ferret ; neque numero navium præstantibus multitudo prodesset, neque flexi ad virtutem34 ex3 tanta multitudine viri virtuti nostrorum possent adæquari. Capitur hoc prælio quinqueremis una et biremis cum defensoribus remigibusque, et deprimuntur tres, nostris incolumibus omnibus: reliquæTM propinquam fugam ad oppidum capiunt, quas protexerunt ex molibus atque ædificiis imminentibus, et nostros adire propius prohibuerunt.

17. Hoc ne sibi sæpius accidere posset, omni ratione Cæsar contendendum existimavit, ut insulam molemque,36

Lov. Brant. Pal. reliqua tum fortuna p. L. sec. Vasc. M. tum B. deest Edd. R. M. V. desunt d. s. rerum L. pr. qui habet ac de summa S. O. rerum abest Pet. Lov. V. Br. et Edd. Vett. præter Vasc. Steph. Gr. post. eorum Pal. re Ciacc. V. ad B. C. 1. 21.- Ita Pet. L. pr. Scal. non quis. V. ad B. G. 1. 48. cessissent V.- abest Lov.-e majore Mss. et Edd. qdd.—f sibi Edd. R. M. V.— & notumque B. L. sec.-b fallat L. sec. neque nauticis L. pr.- e Pet. L. pr. V. Sic Urs. Cuj. Pet. Sc. L. pr. V. Edd. Scai. et seqq. Aldus, Vasc. Steph. Gryph. non habent et biremis. Pal. Lov. L. sec. Br. Edd. pp. Ber. capiuntur h. p. x biremes cum d. Bong. C. h. p. q. u. et biremes x.- de suis B. V.- reliqui Edd. pp.-" considerabat Lov.- quosque Lips. bene.--P deest

NOTÆ

33 Maritimis, &c.] Supple Alexandrinis. In hac enim arte solertes supra dicti sunt.

34 Neque flexi ad virtutem, &c.] Ms. Victorinum habet: 'Neque flecti ad virtutem ex tanta multitudine hostium, neque virtutes nostrorum possent

adæquare.'

35 Propinquam] Ms. Victorinum unum, unum item Thuanum habent propinquum, quod melius videtur.

36 Ut insulam molemque, &c.] De quibus supra in fine primi libri.

ad insulam pertinentem, in suam redigeret potestatem: perfectis enim magna ex parte munitionibus in oppido, et illam et urbem uno tempore tentari posse confidebat." Quo capto consilio, cohortes decem et levis armaturæ electos, quos idoneos ex equitibus Gallis arbitrabatur, in navigia minora scaphasque imponit: inde alteram insulæ partem3 distinendæ manus causa constratis navibus aggreditur, præmiis magnis propositis, qui primus insulam cepisset. Ac primo impetum nostrorum pariter sustinuerunt: uno enim tempore et ex tectis ædificiorum propugnabant, et littora armati defendebant; quot propter asperitatem loci non facilis nostris aditus dabatur; et scaphis navibusque longis quinque mobiliter" et scienter angustias loci tuebantur.38 Sed ubi," primum locis cognitis vadisque pertentatis, pauci nostri in littore constiterunt," atque hos sunt alii subsecuti, constanterque39 in eos, qui in littore æquo institerant, impetum fecerunt; omnes Pharitæ terga verterunt. His pulsis,* custodia portus relicta, ad littora et vicum applicaverunt, seque ex navibus ad tuenda ædificia ejecerunt.

18. Neque vero diutius ipsi ea munitione se continere potuerunt: etsia erat non dissimile, atque Alexandriæ, genus ædificiorum, ut minora majoribus conferantur, turresque

W

Lov. inposuit Pal. B.-9 destinendæ, detinendæ Mss. qdd. male. Vulgo autem aberat inde, et contra edebatur cum const.- præmiisque L. pr. Urs. Lov. V. primi cepissent Edd. R. M. V. aliæque, dein vulgo at primum L. pr.- deest L. pr.- qua Lov. Pal. L. sec. Edd. pp.—" nobil. Lov.- ut B. vulgo loc. pr. contra Mss. et Edd. Vasc. Steph. aliasque.- desunt usque ad æquo in Lov. Pal. L. sec. Hi pulsi B. L. sec. V. Edd. Vasc. Steph. Gr. post. Str.- portum Pet. adplicuerunt Lov. adplicarunt Edd. qdd. adplicare V. illo Lov.a deest uti et atque L. sec. Pal. Lov. Br. Edd. pp. quamvis esset diss. aliorum atque A. Edd. Vasc. Gr. post. Str. Ms. B. nisi quod in eo sit illorum.—Þ minor.

NOTE

37 Alteram insulæ partem, &c.] Cum in superiore libro Pharon a se occupatam Cæsar scripserit, verisimile est non tota insula fuisse potitum, sed partem aliquam in hostium remansisse potestate, ut ex iis quæ sequuntur videre licet.

38 Mobiliter et scienter angustias loci tuebantur] Has nempe angustias quas moles in altum jacta efficiebat, quas supra angustum iter vocat.

39 Constanterque] Statariam pugnam pugnantes, non mobilem et incertam ut in mari,

editæ et conjunctæ muri locum obtinebant:" neque nostri aut scalis, aut cratibus, aut reliquis rebus parati venerant ad oppugnandum. Sed terror hominibus mentem conciliumque eripit, et membra debilitat: ut tunc accidit. Qui so in æquo loco ac plano pares esse confidebant, iidem, perterriti fuga suorum et cæde paucorum, triginta pedum altitudine in ædificiis consistereh ausi non sunt, sequei per molem in mare præcipitaverunt, et octingentorum passuum intervallo ad oppidum enataverunt. Multi tamen ex iis capti interfectique sunt, sed numerus captivorum omnino fuit DC.

19. Cæsar, præda militibus concessa, ædificia diripi jussit, castellumque ad pontem,4° qui propior' erat Pharo, communivit, atque ibi præsidium posuit. Hunc fuga" Pharitæ reliquerant; fortiorem illum propioremque oppido Alexandrini tuebantur. Sed eum postero die simili ratione aggreditur, quod, his obtentis duobus, omnem navigiorum excursum et repentina latrocinia sublatum iri videbatur. Jamque eos, qui præsidio' eum locum tenebant, tormentis ex' navibus sagittisque depulerat, atque in oppidum redegerat; et cohortium trium instar in terram exposuerat: non enim plures consistere angustia loci" patiebantur; reliquæ copiæ in navibus stationem obtinebant. Quo facto imperat, pontem adversus hostem prævallari, et, qua exitus navibus erat Et turres altæ et continentes pro muro erant.

A

omnibus V.-e auxil.

L. pr. Lov, circumfer. L. pr.- munita L, pr. a m. pr. B. Nam qui Reg. B. Edd. Vasc. Steph. Gr. post. Str.-s in alt. L. pr.constare L. pr. Edd. R. M. V. sed p. Scal.- desunt V. eorum capt. Lov. Pal. Prior Lov. V. communit L. pr. communiit Lov.-" deest Pet.* certiorem Sc. L. pr. Pal. Lov Edd. R. M. V. Hinc non male citeriorem Ed. R. Steph. illo L. sec. propinquioremque dein V.-P deest L. pr. hisque Lov.↑ sublaturi videbantur Pal. Lov. videbantur Leidd. B. Edd. pp. Vasc. Steph. et aliæ. ire Pet. a m. pr. pro pr. B. Ita Mss, non e.--1 depulerant, redegerant, exposuerant Edd. R. M. V.-" deest Lov.- nares Lov.-" instr. L. pr.

NOTE

40 Castellumque ad pontem, &c.] Su pra dictum est a Cæsare Pharum insulam ponte cum oppido conjungi, Delph, et Var. Clas.

Casar

Hirtius vero in parte pontis quæ pro pior erat Pharo, præsidium a Cæsare fuisse constitutum dicit.

2T