De Hervorming. opgedrongen. II. Het Protestantisme in Ierland Algemeen verzet der bevolking. De Protestantsche Volksplanting. De Opstand van 1641. - Cromwell. Ierland door Willem III voor goed onderworpen. -- NDER de regeering van HENRY VIII was het dat MARTIN LUTHER het sein gaf van de beweging, die het Christendom op zijne grondvesten deed daveren. HENRY schaarde zich aan Rome's zijde en schreef zelfs een lijvig werk om de leer der Zeven Sacramenten tegen de aanvallen van den Duitschen monnik te handhaven, ten gevolge waarvan de Paus aan den jongen vorst den eeretitel Verdediger des Geloofs » (Fidei Defensor) verleende, eenen titel, dien zijne opvolgers heden nog voeren, alhoewel, sedert meer dan drie eeuwen, de Koningen van Engeland als de hardnekkigste vijanden van datzelfde Roomsche geloof geboekt staan. Men weet hoe de breuk tusschen Paus en Koning plaats greep. HENRY wilde zijne wettige echtge noote verstooten om met eene andere vrouw te trouwen. Paus CLEMENS VII weigerde het verzoek in te willigen en de verbolgen Koning, vast besloten om kost wat kost aan zijne lusten den toom te vieren, brak alle betrekkingen met Rome af en verklaarde zich zelf het Hoofd en den Beschermer der Engelsche Kerk (1531). Niettegenstaande dien afval, bleven de kerke lijke leerstukken onaangeroerd. Eenige wijzigingen van minder belang werden in den uitwendigen eeredienst gebracht; HENRY liet ook, op CROMWELL'S aandringen, den Bijbel vertalen en verspreiden; eindelijk werden de kloosters gesloten en hunne goederen door den Koning ingepalmd of aan zijne gunstelingen uitgedeeld. Maar wat de eigenlijke dogma's betreft, bepaaldelijk met het oog op de questie der Transsubstantiatie bij het Misoffer, werd de Roomsche leer streng gehandhaafd en door de << Zes Artikelen » (1539) bekrachtigd, ja de ketters, die zich niet onderwerpen wilden, tot den brandstapel verwezen. Wederkeerig werden echter Katholieken, die den Koning als Hoofd der Kerk niet erkenden, zonder genade aan den beul overgeleverd, en onder hen vindt men mannen als den kanselier THOMAS MORE en FISHER, bisschop van Rochester, die door hunne geleerdheid en hunnen onberispelijken levenswandel zich eene blijvende vermaardheid hebben verworven (1). Eerst onder HENRY'S opvolger, EDWARD VI, eenen ziekelijken knaap, die na zes jaar (1553) overleed, bekwamen de Protestanten de overhand. MARIA, de oudste dochter van HENRY VIII, die nu den troon beklom, herstelde het katholicisme zooals het onder haren vader had bestaan, verzoende zich plechtig met Rome en onder den invloed van haren gemaal, onzen al te beruchten PHILIP II, begon (1) MORE en FISHER behoorden beiden tot de groep uitstekende geleerden, die, zooals ERASMUS, de Kerk van alle misbruiken wenschten te zuiveren, maar de dogma's eerbiedigden. Beiden waren schrijvers van naam en inzonderheid mag MORE's Utopia een meesterstuk heeten. Eene uitmuntende uiteenzetting der strekkingen van die beweging vindt men in J.-R. GREEN's befaamd werk (A short History of the English People, 6 hoofdstuk, 4° sectie). tegen de ketters eene wreede vervolging, die algemeene ontzetting verwekte en haar in de geschiedenis den weinig benijdenswaardigen naam van BLOODY MARY heeft bezorgd. Zij stierf reeds in 1559 en hare zuster ELIZABETH, de laatste en de grootste der TUDOR's, na eene korte aarzeling, wierp zich voor goed in de armen der Hervormers, niet uit overtuiging, want zij was in zaken van godsdienst volkomen onverschillig, ja sceptisch, maar omdat zij door Frankrijk en Spanje bedreigd, dit het beste middel achtte om hare kroon te redden. De leer der thans op gansch Protestantschen leest geschoeide Anglikaansche Kerk werd door de « XXXIX (Geloofs)artikelen » en de Act of Uniformity (1563) bepaald en binnen den loop van weinige jaren was het katholicisme in Engeland zoo goed als uitgeroeid. De priesters, op een paar honderd na, onderwierpen zich; de massa des volks volgde gedwee, en de eenige rijke familien, die aan den ouden. godsdienst in stilte trouw bleven, werden gewoonlijk met vrede gelaten of kwamen er met geldboeten. van af. De uitoefening van den godsdienst en inzonderheid het lezen der Mis waren echter ten strengste verboden. Alle Roomsche geestelijken werden uit het land gebannen en met de zwaarste straffen bedreigd indien zij ooit durfden terugkeeren. Velen nochtans waagden het Engeland weer te bezoeken en menigeen stierf er den marteldood (1). (i) Dr. MILNER (Letters to a Prebendary) stelt vast dat onder ELIZABETH'S regeering 204 Katholieken in Engeland werden gehalsrecht, namelijk 142 priesters, drie dames en 59 andere personen. In de gevangenis stierven 90 betichten en 105 werden voor eeuwig gebannen. Honderden bovendien werden gegeeseld of ingekerkerd en van hunne goederen beroofd. Hunne misdaad? De priesters hadden de Mis gelezen of de Sacramenten toegediend en de leeken hadden daaraan de hand geleend. In Ierland had intusschen HENRY VIII's uitroepen tot Hoofd der Kerk weinig of geen verzet uitgelokt. Oneenigheid tusschen Paus en Koning was geene nieuwigheid en zoolang de godsdienst zelf onaangetast bleef, was het nutteloos zich met dergelijke twisten te bemoeien. Zelfs de opheffing der kloosters ontmoette geene tegenkanting en de edelen en grooten namen met gretigheid hun aandeel van den buit. De maatregel was evenwel op dit oogenblik hoogst noodlottig, want met de abdijen verdwenen de eenige scholen, die in Ierland bestonden, zoodat het volk voortaan van alle onderwijs verstoken bleef. Maar toen, onder EDWARD VI en onder ELIZABETH, de nieuwe in onmiskenbaren Protestantschen zin omgewerkte liturgie werd ingevoerd en het bevel uitgevaardigd bij den kerkdienst uitsluitend de Engelsche taal te bezigen, werden aller oogen op eens geopend. Het verzet was algemeen en onoverkomelijk. Te vergeefs werden de bisschoppen afgezet, gebannen of ingekerkerd en de parochiepriesters uit hunne kerken en pastorijen gejaagd; te vergeefs werd hunne plaats door ijverige Protestantsche zendelingen ingenomen. Het volk, zoowel binnen als buiten de Pale, bleef aan zijn geloof en aan zijne herders onwankelbaar gehecht: waar het kon werden de indringers als de pest gemeden en, om een treffend woord uit den lateren tijd te gebruiken, stelselmatig geboycot »; elders, waar de inwoners. manu militari gedwongen werden 's zondags, naar de kerk te gaan, predikte de vreemde clergyman letterlijk in de woestijn. Want die uit Engeland gezonden predikanten kenden geen Iersch en te dien tijde was het Iersch de eenige taal, die in Ierland algemeen werd verstaan het Engelsch was er nog minder verspreid dan tegenwoordig het Fransch in onze Vlaamsche dorpen. Het onmiddellijk en heilzaam -gevolg dier godsdienstige vervolging was het ontstaan der Iersche natie. Tot dusver waren er in Ierland twee aan elkander zoo goed als vreemde en in elk geval scherp gescheiden volken geweest, de min of meer verengelschte inwoners van de Pale en de wilde Ieren daarbuiten. De versmelting, welke drie eeuwen geweld niet hadden kunnen tot stand brengen, was nu de vrucht van de noodzakelijkheid om met vereende krachten aan den gemeenschappelijken vijand het hoofd te bieden. Van dit oogenblik af aan is, buiten dichterlijke ontboezemingen van redenaars en poëten, de Iersche geschiedenis geene voortzetting meer van den ouden strijd tusschen Kelt en Sakser; de godsdienstquestie treedt op den voorgrond: aan den eenen kant heeft men de Katholieken, 't is te zeggen bijna alle Ieren zonder onderscheid van oorsprong; aan den andere, eenige duizenden Protestanten overgewaaide Engelschen of afvallige leren, klein in getal, maar door geheel de overweldigende macht van het Britsche Rijk gesteund. Bij een werkeloos verzet bleef het niet. ELIZABETH's lange regeering werd door eene reeks gevaarlijke opstanden gestoord, die eerst na jaren en ten koste van ongehoorde opofferingen met de uiterste moeite werden bedwongen. Maar in weerwil der trouwens ontoereikende hulp, welke hun uit Spanje werd verleend, moesten ten slotte de Ieren overal het onderspit delven. Zoowel de groote Lord DESMOND in het Zuiden als de machtige opperhoofden van Ulster, SHANE O'NEILL en na hem zijn neef HUGH O'NEILL, Graaf van TYRONE, werden |