grappige Engelschman over zijn graf een gedenkteeken met het opschrift Justum et tenacem propositi virum liet plaatsen. Tenax propositi was KEOGH zeer zeker, maar hem van rechtschapenheid te beschuldigen, gaat ietwat over zijn hout.

KEOGH'S verraad had niet alleen aan de pachtersbeweging den doodsteek gegeven; het had tevens het volk in de overtuiging versterkt dat het verloren moeite was de herstelling zijner grieven door het aanwenden van wettige middelen te betrachten. Vandaar aan den eenen kant eene onrustbarende vermeerdering der agrarische misdaden, uitdrijvingen en afpersingen wordende meer en meer door sluipmoord beantwoord, en, aan den anderen, het weer opduiken van geheime genootschappen, die, door het fokken van eenen geweldigen opstand, Ierland's bevrijding hoopten te zullen bewerken.

De voornaamste dier maatschappijen was de Bond der Fenians (1), die reeds in 1858 door JAMES STEPHENS en JEREMIAH O'DONOVAN den lateren O'DONOVAN ROSSA werd gesticht. Vervolgingen dreven beiden naar Amerika, maar het werk werd ijverig voortgezet, onder de Ieren in Engeland en in de Vereenigde-Staten niet minder dan in Ierland. zelf, en inzonderheid in het leger, daar talrijke aanhangers van den Bond zich opzettelijk hadden laten inlijven, eene gestadige propaganda begonnen. De Fenians overigens waren er op uit om door toedoen der in Amerika gevestigde Ieren thans een voornaam politieke factor geworden

eenen oorlog

(1) Die naam is ontleend aan de Iersche heldenleer. De Finna of Fenians waren de volgelingen van FIONN, eenen mythischen held uit de III eeuw, wiens roem door de volksdichters werd vereeuwigd.

tusschen de Unie en Engeland te doen ontstaan. In elk geval beschikten zij reeds over duizenden en duizenden geoefende Iersche soldaten, die den Amerikaanschen burgerkrijg hadden meegemaakt en dus aangewezen waren om de kern van het bevrijdingsleger te worden. Maar onderlinge verdeeldheid, persoonlijke ijverzucht, wederzijdsch wantrouwen en vooral gebrek aan eenen door allen geëerbiedigden en erkenden leider, verijdelden alle plannen. Eene poging om van uit de Vereenigde-Staten Canada te overrompelen, mislukte (1). In Ierland waren er niets dan eenige oproerige samenschollingen, die zonder moeite werden onderdrukt. STEPHENS had beloofd dat de opstand in 1866 zou plaats grijpen: het jaar 1866 ging voorbij en van revolutie was er geene spraak. Dit was, voor wat het voornemen aangaat eenen regelmatigen volksopstand uit te lokken, het einde der onderneming.

De Regeering was overigens, ouder gewoonte, volkomen op de hoogte. Toen zij het oogenblik geschikt achtte, liet zij alle Feniansche kopstukken, in Engeland zoowel als in Ierland, aanhouden, vervolgen en bij dozijnen tot eene lange reeks jaren dwangarbeid veroordeelen. Pogingen, bepaaldelijk te Londen en te Manchester, aangewend om voorname gevangenen te verlossen, kostten verscheidene men

(1) Die poging geleek eenigszins op JAMESON's inval. Eene gewapende bende stak de grens over den 31 Mei 1866, dreef de Canadeesche vrijwilligers op de vlucht en nam Fort Erie in bezit. Maar de Engelschen keerden in groot getal terug; de Regeering der Vereenigde Staten belette den toevoer van hulp, en de Fenians moesten zich terugtrekken. Al degenen, die in de handen hunner vijanden vielen, werden op staanden voet doodgeschoten. Wat zou men in Engeland gezeid hebben, hadde President KRÜGER Dr. JAMESON en zijne huurlingen met dezelfde munt betaald?

schenlevens en eenige der mannen, die er deel aan namen, moesten op het schavot sterven (1).

Aldus verdween het Fenianisme zonder ooit iets ernstigs te hebben beproefd. Wat er van overbleef, was eene in Amerika gevestigde groep, waarvan O'DONOVAN ROSSA het hoofd werd, en die, niet bij machte zijnde om met open vizier te strijden, later de dynamiet-aanslagen inrichtte of voorbereidde, en, zooals wij het zien zullen, meer dan eens aan de nationale zaak eene niet te berekenen zedelijke schade berokkende.

---

(1) Den 18 September 1867 te Manchester werd een celwagen, waarin zich twee gevangene Fenians bevonden, door eene kleine bende aangevallen. De gevangenen werden verlost en een politieman doodgeschoten: hij werd toevallig door den kogel getroffen, waarmede men het slot van de wagendeur poogde te verbrijzelen. Ten gevolge daarvan werden vijf jonge Ieren vervolgd en ter dood veroordeeld. Een hunner, wiens onschuld zonneklaar was, werd spoedig op vrije voeten gesteld; de straf van eenen andere op voorspraak van de Amerikaansche Regee ring hij hat in de Vereenigde Staten het burgerrecht verkregen verminderd. De drie overigen ALLEN, LARKIN en O'BRIEN werden den 23 November 1867 gehalsrecht. Die gerechtelijke moord (want niets anders was het) verwekte in Ierland eene diepe en blijvende ontzetting. Men vertelt zelfs maar, naar 't schijnt, ten onrechte dat de dood der Manchestersche Martelaars de werkende oorzaak was, die PARNELL bewoog zich op het terrein der strijdende politiek te wagen. In elk geval leeft het aandenken van ALLEN, LARKIN en O'BRIEN in het schoone lied van T. D. SULLIVAN, God save Ireland, dat sindsdien de geliefkoosde nationale hymne is geworden. God save Ireland! waren de woorden waarmede de veroordeelden eenstemmig het vonnis begroetten.

V.

Gladstone's hervormingsplannen. - De Iersche Staatskerk opgeheven. · De Landwet van 1870. — Isaac Butt en de Home-Rule-beweging.

EDERT het doordrijven der Unie had de Britsche Regeering, onverschillig welke partij aan het roer zat, Ierland uitsluitend in het belang van Engeland, van de « Engelsche bezetting », en inzonderheid van de landheeren, bestuurd. Eindelijk toch kwam er een staatsman, die, toen hij den 9 December 1868, de teugels van het bewind in handen nam, zich eerlijk en rechtzinnig voorstelde met dat noodlottig stelsel van hardvochtige uitbuiterij voor goed af te breken en aan het Iersche volk recht te laten wedervaren.

WILLIAM EWART GLADSTONE, den 29 December 1809 te Liverpool uit eene voorname Schotsche familie geboren, was een dier mannen, welke niet alleen hun eigen vaderland, maar het geheele Menschdom tot sieraad strekken, een man, wiens naam door alle edeldenkenden met dankbaren eerbied dient te worden begroet. Want gansch zijn leven was een strijd voor Waarheid en Recht, binnen en buiten de palen van zijn geboorteland. Zijn krachtdadig optreden ten voordeele der Italiaansche Patriotten en der verdrukte Bulgaren, Grieken en Armeniërs staat iedereen nog versch in het geheugen. Evenmin heeft men vergeten dat, dank aan hem, Engeland erin toestemde de Ionische Eilanden aan Griekenland terug te schenken.

Geschiedenis van het lersche Volk

22

En wij hoeven niet te herinneren hoe hij, na den dag van Majuba, niettegenstaande het gehuil zijner vijanden en de wankelmoedige houding zijner vrienden, niet aarzelde om te verklaren dat men den Boeren onrecht had aangedaan, dat het Engeland's plicht was dat onrecht te herstellen en dat eene groote natie zich onteert wanneer zij, om eene loutere questie van eigenliefde, hare macht misbruikt en een kleiner volk verplet. Wat een verschil tusschen die taal en degene, die heden te Londen wordt gevoerd! Wat een verschil tusschen GLADSTONE'S Engeland, aan welks grootmoedigheid geheel de beschaafde wereld met hartelijke bewondering hulde bracht, en datzelfde Engeland, door CHAMBERLAIN en de goudspeculanten gedreven en verschalkt, een land, dat zich heden niet alleen door zijne trouweloosheid, zijne roofzucht en zijne barbaarsche wreedheid even hatelijk maakt als de Spanjaarden op Cuba of de Turken in Armenië, maar tevens overal zonder reden wordt bespot en uitgelachen!

en niet

GLADSTONE'S voornemen was, zooals hij het op eene kiesmeeting verklaarde, de « drie takken van den Ierschen upasboom » af te kappen. De drie takken waren de Staatskerk, het pachtstelsel en de onderwijsquestie.

Reeds sedert eenige maanden was de veldtocht tegen de Staatskerk begonnen en had dadelijk eene beslissende wending genomen. Een der meest geachte Iersche Parlementsleden, JOHN FRANCIS MAGUIRE, had den 16 Maart 1868 een voorstel ingediend strekkende tot afschaffing der Staatskerk in Ierland. Het voorstel werd door JOHN BRIGHT ondersteund en vooral door GLADSTONE, die het overnam en volledigde. Den 30 Maart kwam de zaak weer te berde en eene motie om de beslissing uit te