Uxor in æternum vivo mihi viva negatur;
Et domus, et fidæ dulcia membra domus;
Quosque ego dilexi fraterno more sodales,
O mihi Thesea pectora juncta fide1!
Dum licet, amplectar; nunquam fortasse licebit
Amplius. In lucro est, quæ datur hora, mihi. »
Nec mora; sermonis verba imperfecta relinquo,

2

Complectens animo proxima quæque meo. Dum loquor et flemus, cælo nitidissimus alto, Stella gravis nobis, Lucifer ortus erat.

Dividor haud aliter, quam si mea membra relinquam :
Et pars abrumpi corpore visa suo est.

Sic doluit Mettus, tunc cum in contraria versos
Ultores habuit proditionis equos.

Tum vero exoritur clamor gemitusque meorum;
Et feriunt mostæ pectora nuda manus.
Tum vero conjux humeris abeuntis inhærens
Miscuit hæc lacrimis tristia dicta meis :

«Non potes avelli: simul hinc, simul ibimus ambo :
Te sequar; et conjux exsulis exsul ero.

Et mihi facta via est, et me capit ultima tellus.
Accedam profugæ sarcina parva rati.

Te jubet a patria discedere Cæsaris ira;
Me pietas. Pietas hæc mihi Cæsar erit. »

65

70

75

80

85

guerre contre Véies et fut écartelé par l'ordre de Tullus Hostilius.

4. Mihi facta. C'est à moi aussi qu'il est ordonné de partir; moi aussi, une terre lointaine me prend (moi aussi je suis reléguée dans une terre lointaine).

Talia tentabat : sic et tentaverat ante,
Vixque dedit victas utilitate manus.
Egredior, sive illud erat sine funere ferri',
Squalidus immissis hirta per ora comis.
Illa dolore amens tenebris narratur obortis.
Semianimis media procubuisse domo ;
Utque resurrexit, fœdatis pulvere turpi
Crinibus, et gelida membra levavit humo;
Se modo, desertos modo deplorasse Penates,
Nomen et erepti sæpe vocasse viri;
Nec gemuisse minus, quam si natæve meumve
Vidisset structos corpus habere rogos;
Et voluisse mori, et moriendo ponere sensus,
Respectuque tamen non periisse mei.

Vivat, et absentem, quoniam sic fata tulerunt,
Vivat ut auxilio sublevet

usque suo.

90

95

100

ÉLÉGIE IX (Tr., III; 111).

Le poète exilé écrit à sa femme qu'il est malade.

Hæc mea si casu miraris epistola quare
Alterius digitis scripta sit, æger eram;
Æger in extremis ignoti partibus orbis,
Incertuque meæ pæne salutis eram

Quem mihi nunc animum, dira regione jacenti,
Inter Sauromatas esse Getasque putes?

1. Ferri, être porté vivant au tombeau.

Nec cælum patior, nec aquis assuevimus1 istis :

Terraque nescio quo non placet ipsa modo.
Non domus apta satis, non hic cibus utilis ægro;
Nullus, Apollinea qui levet arte malum.

Non qui soletur, non qui labentia tarde

Tempora narrando fallat amicus adest. Lassus in extremis jaceo populisque locisque,

Et subit affecto nunc mihi, quidquid abest.
Omnia cum subeant, vincis tamen omnia, conjux,
Et plus in nostro pectore parte2 tenes.

Te loquor absentem te vox mea nominat unam :
Nulla venit sine te nox mihi, nulla dies.
Quin etiam sic me dicunt aliena locutum3,
Ut foret amentis nomen in ore tuum.

Si jam deficiam, suppressaque lingua palato,
Vix instillato restituenda mero,

Nuntiet huc aliquis dominam venisse: resurgam,
Spesque tui nobis causa vigoris erit.

Ergo ego sum vitæ dubius: tu forsitan istic
Jucundum, nostri nescia, tempus agis.
Non agis, affirmo liquet hoc, carissima, nobis,
Tempus agi sine me non nisi triste tibi.
Si tamen implevit mea sors, quos debuit, annos,
Et mihi vivendi tam cito finis adest,
Quantum erat, o magni, perituro parcere, divi,
Ut saltem patria contumularer humo!

1. Assuevimus après patior. Le singulier et le plurief de la 1re personne sont souvent réunis de la sorte. Voy. ci-dess. Él. III (Amours, I, I,), v. 20 et la note.

2. Plus parte, c'est-à-dire : plus quam partem.

5. Aliena locutum, c'est « délirer ».

4. Quantum, quantulum.

Vel

pœna in mortis tempus dilata fuisset,
Vel præcepisset mors properata fugam.
Integer hanc potui nuper bene reddere vitam;
Exsul ut occiderem, nunc mihi vita data est.
Tam procul ignotis igitur moriemur in oris,
Et fient ipso tristia fata loco?

Nec mea consueto languescent corpora lecto,
Depositum nec me qui fleat, ullus erit?
Nec dominæ lacrimis in nostra cadentibus ora
Accedent animæ tempora parva meæ?

Nec mandata dabo; nec cum clamore supremo
Languentes oculos claudet amica manus;

35

40

Sed sine funeribus caput hoc, sine honore sepulcri
Indeploratum barbara terra teget?

Ecquid, ubi audieris, tota turbabere mente,
Et feries pavida pectora fida manu?

Ecquid, in has frustra tondens tua brachia partes,
Clamabis miseri nomen inane viri?

Parce tamen lacerare genas, nec scinde capillos.
Non tibi nunc primum, lux mea, raptus ero.
Cum patriam amisi, tunc me periisse putato :
Et prior et gravior mors fuit illa mihi.

Nunc, si forte potes (sed non potes, optima conjux),
Finitis gaude tot mihi morte malis.

Quod potes, extenua forti mala corde ferendo :
Ad mala jampridem non rude pectus habes.

1. Indeploratum, n'ayant pas reçu tous les honneurs de la sépulture; c'est un autre synonyme de sine funeribus, sine honore sepulcri.

2. Extenua. C'est la pensée d'Horace (Odes, I, XXIV, 19):

...Levius fit patientia Quidquid corrigere est nefas.

Atque utinam pereant animæ cum corpore nostræ,

Effugiatque avidos pars mea nulla rogos!
Nam si morte carens vacuas volat altus in auras
Spiritus, et Samii sunt rata dicta senis1;
Inter Sarmaticas Romana vagabitur umbras,
Perque feros manes hospita semper erit.
Ossa tamen facito parva referantur in urna :
Sic ego non etiam mortuus exsul ero.

2

70

Non vetat hoc quisquam. Fratrem Thebana peremptum
Supposuit tumulo, rege vetante, soror.
Atque ea cum foliis et amomis pulvere misce,
Inque suburbano condita pone loco :
Quosque legat versus oculo properante viator,
Grandibus in tumuli marmore cæde notis :
«HIC EGO QUI JACEO, TENERORUM LUSOR AMORUM,
INGENIO PERII NASO POETA MEO.

AT TIBI QUI TRANSIS, NE SIT GRAVE, QUISQUIS AMASTI,
DICERE NASONIS MOLLITER OSSA CUBENT ! >>
Hoc satis in titulo est : etenim majora libelli
Et diuturna magis sunt monumenta mei :
Quos ego confido, quamvis nocuere, daturos
Nomen et auctori tempora longa suo.

1. Samii senis, Pythagore, dont Ovide expose la doctrine, dans le XV livre des Métamorphoses. Voyez en particulier ce qui concerne la survivance des ames et la métempsycose, v. 153-172.

2. Thebana, Antigone, fille d'Edipe, qui au siège de Thèbes ensevelit son frère Etéocle, malgré la défense du roi Créon.

75

80

3. Amomi. L'amomum est une plante aromatique de l'Asie, employée dans les funérailles : voy. Pont., I, IX, 51: Ille tibi exsequias et magni funus [honoris

Fecit et in gelidos fundit amoma [sinus.

4. Titulo, l'inscription de mon tombeau.