Pro Superi, viridesque dei1 quibus æquora curæ.
Utraque jam vestras sistite turba minas :
Quamque dedit vitam mitissima Cæsaris ira,
Hanc sinite infelix in loca jussa feram.
Si, quoniam merui pœnam, me perdere vultis,
Culpa mea est, ipso judice, morte minor 2.
Mittere me Stygias si jam voluisset ad undas
Cæsar, in hoc vestra non eguisset ope.
Est illi nostri non invidiosa cruoris

Copia: quodque dedit, cum volet, ipse feret*.
Vos modo, quos certe nullo, puto, crimine læsi,
Contenti nostris jam, precor, este malis.
Nec tamen, ut cuncti miserum servare velitis,

Quod periit, salvum jam caput esse potest.
Ut mare subsidat, ventisque ferentibus utar;
Ut mihi parcatis: non minus exsul ero.
Non ego divitias avidus sine fine parandi

Latum mutandis mercibus æquor aro;

Nec peto, quas quondam petii studiosus, Athenas;
Oppida non Asiæ non mihi visa prius;
Non ut, Alexandri claram delatus in urbem,
Delicias videam, Nile jocose, tuas.

Quod faciles opto ventos, (quis credere possit?)

1. Virides dei, comme cærulei; les dieux de la mer, opposés à ceux du ciel, superi.

2. Morte minor, ne mérite pas la mort.

3. Non invidiosa copia, un droit non contesté sur ma vie.

4. Feret, pour auferet. 5. Ut, supposé que.

6. Non Asiæ, supplécz peto. Je ne vais pas vers les villes d'Asie non vues auparavant, c.-à-d. je les ai vues déjà.

7. Non; suppléez navigo, iter facio.

8. Jocose, allusion à la légèreté des mœurs d'Alexandrie. 9. Quod, c.-à-d. quodsi.

Sarmatis est tellus, quam mea vota petunt. Obligor1, ut tangam lævi fera littora Ponti;

Quodque sit a patria tam fuga tarda, queror.
Nescio quo videam positos ut in orbe Tomitas,
Exilem facio per mea vota viam.

Seu me diligitis, tantos compescite fluctus
Pronaque sint nostræ numina vestra rati :
Seu magis odistis, jussæ me advertite terræ3.
Supplicii pars est in regione mei.

Ferte (quid hic facio?) rapidi mea carbasa venti.
Ausonios fines cur mea vela vident?

Noluit hoc Cæsar : quid, quem fugat ille, tenetis?
Adspiciat vultus Pontica terra meos.

Et jubet, et merui: nec, quæ damnaverit ille,
Crimina defendi fasve piumve puto.

Si tamen acta deos nunquam mortalia fallunt,
A culpa facinus scitis abesse mea.
Immo ita si scitis, si me meus abstulit error,
Stultaque mens nobis, non scelerata, fuit;
(Quod licet et minimis) domui si favimus illi :
Si satis Augusti publica jussa mihi3;
Hoc duce si dixi felicia sæcula, proque
Cæsare tura pius Cæsaribusque dedi;
Si fuit hic animus nobis: ita parcitė, divi.

7

5. Si satis.... mihi, si les institutions d'Auguste me satisfont, me plaisent.

6. Hoc duce dépend de felicia.

7. Cæsaribus, Tibère, Germanicus et Drusus.

Si minus, alta cadens obruat unda caput.
Fallor, an incipiunt gravidæ evanescere nubes,
Victaque mutati frangitur ira maris?
Non casus vos sed sub conditione vocati,
Fallere quos non est, hanc mihi fertis opem.

110

ÉLÉGIE VIII (Tr., I, 111).

Le poète décrit sa douleur, la désolation de sa femme et de sa maison, pendant la nuit qui précéda son départ.

Cum subit illius tristissima noctis imago,

Quæ mihi supremum tempus in Urbe fuit : Cum repeto noctem, qua tot mihi cara2 reliqui, Labitur ex oculis nunc quoque gutta meis. Jam prope lux aderat, qua me discedere Cæsar

Finibus extremæ jusserat Ausoniæ.

Nec spatium nec mens fuerat satis apta parandi :
Torpuerant longa pectora nostra mora.
Non mihi servorum, comitis non cura legendi :
Non aptæ profugo vestis opisve fuit.

Non aliter stupui, quam qui Jovis ignibus ictus
Vivit, et est vitæ nescius ipse suæ.

Ut tamen hanc animi nubem dolor ipse removit,
Et tandem sensus convaluere mei;
Alloquor extremum mostos abiturus amicos,

1. Non casus. Ce n'est pas un hasard qui apaise les flots, c'est vous que j'ai invoqués sub condi

5

10

15

tione, si je mérite votre protection. 2. Tot.. cara • sa patrie, sa femme, ses amis.

Qui modo de multis unus et alter erant.
Uxor amans flentem îlens acrius ipsa tenebat;
Imbre per indignas1 usque cadente genas.
Nata procul Libycis aberat diversa sub oris,
Nec poterat fati certior esse mei.

Quocunque adspiceres, luctus gemitusque sonabant,
Formaque non taciti funeris intus erat.

Femina virque meo, pueri quoque, funere mœrent;
Inque domo lacrimas angulus omnis habet.

Si licet exemplis in parvo grandibus uti,

Hæc facies Troiæ, cum caperetur, erat.
Jamque quiescebant voces hominumque canumque ;
Lunaque nocturnos alta regebat equos.

Ilanc ego suspiciens, et ad hanc Capitolia cernens,
Quæ nostro frustra juncta fuere Lari :
Numina vicinis habitantia sedibus, inquam,

Jamque oculis nunquam templa videnda meis;
Dique relinquendi, quos Urbs habet alta Quirini,
Este salutati tempus in omne mihi.

Et quamquam sero clypeum post vulnera sumo,
Attamen hanc odiis exonerate fugam;
Cælestique viro, quis me deceperit error,

Dicite; pro culpa ne scelus esse putet.

Ut, quæ sentitis, pœnæ quoque sentiat auctor,

1. Indignus, dignes d'un meilleur sort.

2. Ad hanc à la clarté de la lune.

3. Frustra, parce que le voisinage du Capitole ne l'a pas protégée contre le malheur.

20

25

30

$5

4. Clypeum post vulnera, expression proverbiale pour dire ici: «J'implore trop tard votre protection .>>

5. Odiis, c.-à-d. : que la haine ne me suive pas dans mon exil. 6. Ut, si vous faites que....

Placato possim non miser esse deo1.

Ilac prece adoravi Superos ego: pluribus uxor,
Singultu medios impediente sonos.

Illa etiam ante Lares passis prostrata capillis
Contigit exstinctos ore tremente focos:
Multaque in aversos effudit verba Penates,
Pro deplorato non valitura viro.

Jamque moræ spatium nox præcipitata negabat,
Versaque ab axe suo Parrhasis Arctos erat.
Quid facerem? blando patriæ retinebar amore :
Ultima sed jussæ nox erat illa fugæ.

Ah! quoties aliquo dixi properante : « Quid urges?
Vel, quo festines ire, vel unde, vide. »
Ah! quoties certam me sum mentitus habere
Horam, propositæ quæ foret apta viæ.
Ter limen tetigi; ter sum revocatus : et ipse
Indulgens animo pes mihi tardus erat.
Sæpe vale dicto, rursus sum multa locutus;

Et quasi discedens oscula summa dedi.
Sæpe eadem mandata dedi: meque ipse fefelli,
Respiciens oculis pignora cara meis.

40

45

50

55

[quam:

60

Denique « Quid propero? Scythia est, quo mittimur, inRoma relinquenda est: utraque justa mora est.

1. Deo, Auguste.

2. Pluribus uxor, s.-ent. verbis adoravit.

3. Aversos, irrités. Voy. Horace, Od., III, xxшu, 19: « Mollibit aversos Penates Farre pio et saliente mica ».

4. Parrhasis, de arrhasia ville d'Arcadie), c.-à-d. arca

dienne. Callisto, fille de Lycaon, changée en ourse, fut placée à l'extrémité de l'axe du monde, vers le nord, et le matin cette constellation se dirige vers l'0rient.

5. Utraque mora, la double cause de retard le lieu que je quitte et celui où ie me rends.