It clamor totis per propugnacula muris;
Intendunt acris arcus, amentaque torquent.
Sternitur omne solum telis; tum scuta cavaeque
Dant sonitum flictu galeae; pugna aspera surgit:
Quantus ab occasu veniens pluvialibus Haedis
Verberat imber humum; quam multa grandine nimbi
In vada praecipitant, cum Jupiter horridus austris
Torquet aquosam hiemem et coelo cava nubila rumpit.
Pandarus et Bitias, Idaeo Alcanore creti,
Quos Jovis eduxit luco silvestris Iaera,
Abietibus juvenes patriis et montibus aequos,
Portam, quae ducis imperio commissa, recludunt,
Freti armis, ultroque invitant moenibus hostem.
Ipsi intus dextra ac laeva pro turribus adstant,
Armati ferro et cristis capita alta corusci:
Quales aëriae liquentia flumina circum,
Sive Padi ripis, Athesim seu propter amoenum,
Consurgunt geminae quercus intonsaque coelo
Attollunt capita et sublimi vertice nutant.
Irrumpunt, aditus Rutuli ut videre patentis.
Continuo Quercens et pulcher Aquicolus armis
Et praeceps animi Tmarus et Mavortius Haemon
Agminibus totis aut versi terga dedere,
Aut ipso portae posuere in limine vitam.
Tum magis increscunt animis discordibus irae;
Et jam collecti Troës glomerantur eodem,
Et conferre manum et procurrere longius audent.
Ductori Turno, diversa in parte furenti
Turbantique viros, perfertur nuntius, hostem
Fervere caede nova, et portas praebere patentis.
Deserit inceptum, atque immani concitus ira
Dardaniam ruit ad portam fratresque superbos.
Et primum Antiphaten, is enim se primus agebat,
Thebana de matre nothum Sarpedonis alti,
Conjecto sternit jaculo; volat Itala cornus
666. Sternitur. See at viii. 719.-668. Haedis. Time when. Probably in December.-670. Praecipitant. See at i. 234, x. 804. Jupiter, the air-god.-672. Idaeo. See at ii. 694.-673. Iaera, seemingly one of the Oreades, i. 500.-674. Abietibus, abyĕtibus.-680. Athesim, a river falling into the Adriatic, north of the Po, now the Adige.-697. Thebana. Of the many cities of this name, from Sarpedonis (i. 100), we infer that the Thebes mentioned was in Lycia.
Aëra per tenerum, stomachoque infixa sub altum
Pectus abit; reddit specus atri vulneris undam
Spumantem, et fixo ferrum in pulmone tepescit.
Tum Meropem atque Erymanta manu, tum sternit
Aphidnum;
Tum Bitian ardentem oculis animisque frementem,
Non jaculo; neque enim jaculo vitam ille dedisset;
Sed magnum stridens contorta phalarica venit,
Fulminis acta modo; quam nec duo taurea terga,
Nec duplici squama lorica fidelis et auro
Sustinuit; collapsa ruunt immania membra.
Dat tellus gemitum, et clipeum super intonat ingens.
Talis in Euboïco Baiarum litore quondam
Saxea pila cadit, magnis quam molibus ante
Constructam ponto jaciunt; sic illa ruinam
Prona trahit, penitusque vadis illisa recumbit;
Miscent se maria, et nigrae attolluntur arenae;
Tum sonitu Prochyta alta tremit, durumque cubile
Inarime Jovis imperiis imposta Typhöeo.
Hic Mars armipotens animum viresque Latinis
Addidit, et stimulos acris sub pectore vertit;
Immisitque Fugam Teucris atrumque Timorem.
Undique conveniunt, quoniam data copia pugnae,
Bellatorque animo deus incidit.
Pandarus, ut fuso germanum corpore cernit,
Et quo sit fortuna loco, qui casus agat res,
Portam vi multa converso cardine torquet,
Obnixus latis humeris, multosque suorum
Moenibus exclusos duro in certamine linquit;
Ast alios secum includit recipitque ruentis,
Demens! qui Rutulum in medio non agmine regem
Viderit irrumpentem, ultroque incluserit urbi,
Immanem veluti pecora inter inertia tigrim.
Continuo nova lux oculis effulsit, et arma
Horrendum sonuere; tremunt in vertice cristae
707. Squama et auro. See at Georg. ii. 486.-710. Virgil compares the fall of Bitias with that of a mass of masonry, such as was used at Baiae (near Cumae; hence Euboïco; see at vi. 2), in the extraordinary marine structures of which the Romans were so fond.-715. Prochyta; 716. Inarime (Aenaria or Pithecusa), islands off the coast of Campania. Typhoeo. For a different legend, see at i. 665.—728. Demens qui viderit. See at vi. 591.-732. Horrendum. Ecl. iii. 8.
Sanguineae, clipeoque micantia fulmina mittit.
Agnoscunt faciem invisam atque immania membra
Turbati subito Aeneadae. Tum Pandarus ingens
Emicat, et mortis fraternae fervidus ira
Effatur: Non haec dotalis regia Amatae;
Nec muris cohibet patriis media Ardea Turnum.
Castra inimica vides; nulla hinc exire potestas.'
Olli subridens sedato pectore Turnus :
'Incipe, si qua animo virtus, et consere dextram ; Hic etiam inventum Priamo narrabis Achillen.' Dixerat. Ille rudem nodis et cortice crudo
Intorquet summis adnixus viribus hastam ;
Excepere aurae; vulnus Saturnia Juno
Detorsit veniens, portaeque infigitur hasta.
'At non hoc telum, mea quod vi dextera versat,
Effugies; neque enim is teli nec vulneris auctor.'
Sic ait, et sublatum alte consurgit in ensem,
Et mediam ferro gemina inter tempora frontem
Dividit impubisque immani vulnere malas.
Fit sonus; ingenti concussa est pondere tellus;
Collapsos artus atque arma cruenta cerebro
Sternit humi moriens, atque illi partibus aequis
Huc caput atque illuc humero ex utroque pependit.
Diffugiunt versi trepida formidine Troës;
Et, si continuo victorem ea cura subisset,
Rumpere claustra manu sociosque immittere portis,
Ultimus ille dies bello gentique fuisset.
Sed furor ardentem caedisque insana cupido
Principio Phalerim et succiso poplite Gygen
Excipit; hinc raptas fugientibus ingerit hastas
In tergum; Juno vires animumque ministrat.
Addit Halym comitem et confixa Phegea parma;
Ignaros deinde in muris Martemque cientis
Alcandrumque Haliumque Noëmonaque Prytanimque.
Lyncea, tendentem contra sociosque vocantem,
Vibranti gladio connixus ab aggere dexter
737. Amatae. See p. 305, line 10.740. Olli. See at i. 254-742. See an expression somewhat similar, noted at ii. 547.-743. Dixerat. See at ii. 621. Ille, Pandarus.-748. Is, talis, tam imbellis.—764. Tergum. Others, tergus.-767. Noëmonaque by the arsis.
Occupat; huic uno dejectum comminus ictu
Cum galea longe jacuit caput. Inde ferarum
Vastatorem Amycum, quo non felicior alter
Unguere tela manu ferrumque armare veneno;
Et Clytium Aeoliden, et amicum Crethea Musis,
Crethea Musarum comitem, cui carmina semper
Et citharae cordi, numerosque intendere nervis ;
Semper equos atque arma virum pugnasque canebat.
Tandem ductores, audita caede suorum,
Conveniunt Teucri, Mnestheus acerque Serestus;
Palantisque vident socios hostemque receptum.
Et Mnestheus: Quo deinde fugam, quo tenditis?' inquit.
Quos alios muros, quae jam ultra moenia habetis ?
Unus homo, et vestris, o cives, undique septus
Aggeribus, tantas strages impune per urbem
Ediderit? juvenum primos tot miserit Orco?
Non infelicis patriae veterumque deorum
Et magni Aeneae, segnes, miseretque pudetque ?'
Talibus accensi firmantur, et agmine denso
Consistunt. Turnus paulatim excedere pugna
Et fluvium petere ac partem, quae cingitur unda.
Acrius hoc Teucri clamore incumbere magno,
Et glomerare manum: ceu saevum turba leonem
Cum telis premit infensis; at territus ille,
Asper, acerba tuens, retro redit; et neque terga
Ira dare aut virtus patitur, nec tendere contra,
Ille quidem hoc cupiens, potis est per tela virosque.
Haud aliter retro dubius vestigia Turnus
Improperata refert, et mens exaestuat ira.
Quin etiam bis tum medios invaserat hostis,
Bis confusa fuga per muros agmina vertit;
Sed manus e castris propere coït omnis in unum,
Nec contra vires audet Saturnia Juno
Sufficere; aëriam coelo nam Jupiter Irim
Demisit, germanae haud mollia jussa ferentem,
Ni Turnus cedat Teucrorum moenibus altis.
Ergo nec clipeo juvenis subsistere tantum
Nec dextra valet: injectis sic undique telis
775. Cui corda. See at vii. 324.-794. Acerba. See at Ecl. iii. 8. Et, &c. He will not flee, and he cannot resist.-804. Germanae, Junoni.806. Clipeo, defensively; dextra, offensively.
Obruitur. Strepit assiduo cava tempora circum
Tinnitu galea, et saxis solida aera fatiscunt;
Discussaeque jubae capiti; nec sufficit umbo
Ictibus; ingeminant hastis et Troës et ipse
Fulmineus Mnestheus. Tum toto corpore sudor
Liquitur et piceum-nec respirare potestas-
Flumen agit; fessos quatit aeger anhelitus artus.
Tum demum praeceps saltu sese omnibus armis
In fluvium dedit. Ille suo cum gurgite flavo
Accepit venientem ac mollibus extulit undis,
Et laetum sociis abluta caede remisit.
811. Et with ipse has the force of, and above all, Mnestheus with his thundering might.'-818. It will be observed that Aeneas has no share in the events of this book.
AN assembly of the gods, and address of Jupiter, deprecating the war between the Latins and Trojans, 1-15. Address of Venus, recapitulating the past misfortunes of the Trojans, and scornfully asking for the safety at least of Ascanius elsewhere, if Juno is determined to prevent the rise of the power of Aeneas in Italy, 16-62. Indignant reply of Juno, who imputes the whole blame to the Trojans themselves, 63-95. Jupiter, amidst various opinions, declares that the Fates shall decide the fortune of the day, without Divine interference, 96-117. The Latins still beleaguer the Trojan camp, which is strenuously defended by Ascanius and others, 118-145. Aeneas, who had formed a league with the revolted subjects of Mezentius, the Etrurian king, is descending the river, 146-162. Address to the Muses, 163-165. Account of the Tuscan allies, who followed Aeneas in thirty ships, arranged in four troops. The first is led by Massicus, at the head of the warriors from Clusium, the city of Porsenna, south-west of the Trasimene lake, and Cosae on the coast, 166-169. The second is headed by Abas, with those of Populonium, on the coast, off which lies Ilva (the island of Elba), which also sends its contingents, 170-174. The third, by Asilas, with the men of Pisae, founded by a colony from Pisa in Elis, watered by the Alpheus (see p. 190, line 7), 175-180. The fourth, by Astur, with those from Caere (see p. 306, line 21), Minio, a rivulet of Etruria, to the north of Caere; Pyrgi, the seaport of Caere; and Graviscae on the coast,
|