40

Regulum et Scauros, animaeque magnae
Prodigum, Poeno superante, Paullum
Gratus insigni referam Camena,
Fabriciumque.

Hnne, et incomtis Curium capillis
Utilem bello tulit, et Camillum
Saeva paupertas, et avitus apto
Cum lare fundus.

v. 38. Vulg. Prodigum Paulum, sup. Poeno.

domum, in qua Calo habitaverat: dein Strabone (is Seius est Seiani pater) in adulationem Caesaris male existimante de pervicacia Catonis,“ etc. Vides hic, quid auribus Augusti tum dare solerent Aulici. Is quidem ibi composito vultu satis honorifice de Catone, „Quisquis,“ ait, „praesentem statum civitatis commutari non volet, et civis et vir bonus est." Nimirum iam vetus imperandi et sibi hoc dicto cavit, et Strabonem leniter repulit. At si Strabo ipse vel hoc vel simile quid Catonis honori ultro dedisset, vix credo tacitam offensionem frigusque Principis effugisset. Certe qui Catonis letum inter praecipua Romanae gentis decora celebrat, eo ipso se Augusti dominatum inique ferre veteremque rempublicam reposcere profitetur. Credat tiaque, qui volet, hoc ab Horatio profectum: mihi quidem Librariorum hoc facinus esse verisimilius videtur, qui Catonis mortem declamatoribus adeo decantatam vel obtorto collo huc traxerint, eiecto alio nomine, quod nunc investigandum est. Vide vero, annon hunc in modum totus hic locus constitui possit: „Romulum post hos prius, an quietum Pompili regnum memorem, an superbos Tarquiní fasces, dubito, anne Curti Nobile letum" Marcum Curtium intellige, qui revera nobilissimum sibi letum pro patria conscivit; cum armatus et equo insidens in profundam voraginem, quae medio foro Romae repente nata est, insiluisset. Inde lacui Curtio nomen inditum; et, ut narrat Val. Maximus[V,6, 2,]quamvis magna postea decora in foro Romano fulserunt, principatum tamen gloriae obtinuit Curtius. Proinde cum Virgilius, uti plane hic noster, principes in gente Rom ana viros memorare voluit, inter primos Curtium nominat; in Culice v. 360. „Hic Fabii, Deciique, hic est et Horatia virtus: Hic et fama vetus numquam moritura Camilli: Curtius et mediis quem quondam sedibus Urbis Devot um bellis consumsit gurgitis haustus.“ Hac certe ratione recte procedet oratio: cum inter illos priores, et qui mox sequuntur, mediusaetate sit Curtius. Recte etiam anne. Sic Virgil. Georg. I, 25.,,urbisne invisere, Caesar An deus inmensi venias maris Anne novum tardis sidus le mensibus addas." Idem Georg. II, 158. „An mare, quod supra, memorem, quodque adluit infra, Anne lacus tantos?" Ausonius Profess. VIII, 1. ubi horum Flacci versuum parodiam facit: „Romulum post hos prius, an Corinthi, Anne Spercheï, pariterque nali Atticas musas memorem Menesthei, Grammaticorum ?"

38. Prodigum Paullum superante Poeno] Codex optimae notae Reginensis clare et sine ulla litura habet. „Prodigum, Poeno superante, Paullum " Quam composition, ut suaviorem et лоηtixwrgav secuti sumus. Virgil. Aen. II, 311. „iam Deiphobi dedit ampla ruinam, Volcano superante, domus." Priscianus quidem p. 1123. sic laudat hunc locum,,,Regulum, et Scauros, animaeque magnae Prodigum Paullum.“ Sed ex quatuor Prisciani codicibus, quos data opera consului, tres non, agnoscunt to Paullum: quod indicio est, non aliter olim hic lectum esse, quam nunc exhibet liber Reginensis. Lactantius tamen ad Thebaid. III, 603. et VIII, 406, citat Prodigum Paullum.

43. Saeva paupertas et avitus apto Cum lare fundus] Ita omnes,

45 Crescit, occulto velut arbor aevo,
Fama Marcelli: micat inter omnis
Iulium sidus, velut inter ignes
Luna minores.

Gentis humanae pater atque custos, 50 Orte Saturno, tibi cura magni

Caesaris fatis data: tu secundo

Caesare regnes.

quot vidi, codices: neque quicquam muto. Sic tamen mallem, si per libros liceret:,,Sancta paupertas, et avitus arto Cum lare fundus.“ Sancla, ut Silius Italicus casta, quod idem fere valet, ubi de vetere Senatu loquitur, lib. I, 609.,,Concilium vocat augustum, castaque beatos Paupertate Patres." Sane quicquid hic mussitent interpretes, nemini placere potest illud saeva. Ceterum de arto lare vide nos ad Epist. I, 7. v. 58. Claudian. in Rufin. I, 203.,,Et casa pugnaces Curios angusta tegebal." Noster Carm. I, 38, 7. sensu eodem; neque te ministrum Dedecet myrtus, neque me sub arta Vite bibentem."

45. Crescit occulto velut arbor aevo] Nic. Heinsius in ora libri sui : Forte, Arvo. Ingeniose. Sic enim Ovidius in Nuce v. 87. „Felix, secreto quae nata est arbor in arvo, Et soli domino ferre tributa potest. Lucret. I, 314. „Stillicidi casus lapidem cavat: uncus aratri Ferreus occulte decrescit vomer in arvis." Propertius I, 2, 11.,,Adspice, quot submittat humus formosa colores, Et veniant hederae sponte sua melius: Surgat et in solis formosius arbutus antris." Ubi illud, si vigilas, animadvertisti, Formosa et Formosius indecora repetitione cultissimum poetam dehonestare. Poterat dixisse metaphora eleganti: „Surgat et in solis animosior arbutus antris" Placet enim hic adiectivum magis, quam adverbium. Vel propius ad receptam lectionem hoc modo; ,,Surgat et in solis frondosior arbutus antris" Illud enim in Arbuto notatur, quod pauca fronde est. Virgilius Ecl. VII, 46. „Et quae vos rara viridis tegit arbutus umbra," ubi Servius, Genus arboris frondibus raris. Ceterum ad hanc Flacci emendationem inprimis facit Homericum illud, Iliad. P, 53 „Οἷον δὲ τρέφει ἔρνος ἀνὴρ ἐριθηλὲς ἐλαίης Χώρῳ ἐν οἰοπόλῳ, ὅθ ̓ ἅλις ἀναβέβρυχεν ὕδωρ, Και λον, τηλεθάον: ubi χώρῳ οἰοπόλῳ est solo et occulto arvo. Scholiastes, Οἰοπόλῳ, ἐρήμῳ καὶ μονήρει. Apposite Eustathius: Φασὶ τὰ ἐν ἐρημίᾳ καὶ μονάζοντα φυτὰ μάλιστα θάλλειν. Aiunt arbores in loco deserto ac solo plurimum crescere. Huc itaque res redit; Si crescit occulto arvo adsciscis, perinde erit ac Celeriter, cito crescit: Sin occullo aevo, idem erit ac Lente tardeque. Et celeritatem quidem in hac metaphora quaesivit Homerus Iliad. 2, 57. de Achille : ὁ δ ̓ ἀνέδραμεν ἔρνεϊ ἶσος, Τὸν μὲν ἐγὼ θρέψασα φυτὸν ὡς γουνῷ ἀλως. et Quintus Smyrnaeus de eodem, VII, 645. ὁ δ ̓ ἄρ ̓ ὦκα θεῶν ἐρικυδέϊ βουλῇ Ἔρνος ὅπως ἐριθηλὲς Ežero." Iam autem si cum plerisque interpretum Marcellum hic intelligis Octaviae filium, qui iam tum, cum haec scriberet noster, florente adolescentia erat; omnino consequens erit, ut arvo hic substituas. Atqui repugnat locus ipse seriesque orationis, quae Marcellum veterem quinquies consulem hic accipi flagitat; cuius seri nepotes cum in familiam Iuliam adsciti fuerint, dat hic Augusto, ut eius famam superstitem indies florere dicat, et usque postera laude recentem crescere. Nihil igitur mutandum, et rectissime habet aevo. Quint. Curtius VII, 33. ,,Quid? tu ignoras arbores magnas diu crescere, una hora extirpari?" Prudentius Hamartigenia v. 177. „Qui velut aeterna latitans sub nocte, retrorsum Vixerit, et tecto semper regnaverit aevo." Corrigendus quoque forte Lucretii locus, quem modo adduximus. Sic enim citat Servius ad illud Georg. I, 46

,,et sulco attritus splendescere vomer) Lucretius: Occulto decrescit vomer in arvo." Ita Servius: sed sine dubio corruptus. Qui enim magis in occullo arvo decrescit vomer, quam in obvio et exercitato? Imo si occultum est arvum; tum et inaratum, neque vomerem terere potest. Vide, an scripserit Lucretius: „Stillicidi casus lapidem cavat: uncus aratri Ferreus occulto decrescit vomer in aevo." Ovidius Amor. I, 15, 31. „Ergo cum silices, cum dens patientis aratri Depereant aevo: carmina morte carent." Idem tamen Art. I, 474.,,Interit assidua vomer aduncus humo."

54. Egerit iusto domilos triumpho] Celeberrimus Tho. Gale, Lege, inquit, dominus vel domitor. Sed nihil mutandum. Noster Carm. III, 8, 22. ,,Servit Hispanae vetus hostis orae Cantaber sera domitus catena."

55. Sive subiectos orientis oris Seras et Indos] Omnes fere editiones maculavit invenustum illud oris, quo fit ut idem sibilus per quinque voces continuetur; odiosa aurium offensione: cum tamen omnes ubique scripti codices et editio Veneta 1478 habeant orae. Revocetur igitur in sedem suam. Sic noster alibi, Ora septentrionis, Carm. I. 26, 4. quis sub Arcto Rex gelidae metuatur orae."

ut

57. Latum reget aequus orbem] Torrentii tres, Pulmanni unus, Lambini aliquot, et ex nostris Battelianus, Bodl. Magdalenensis a prima manu, Colbertinus pro varia lectione, laetum: quod Torrentio et Dacierio magis placet. Utrumque sane tolerari potest. Laetum enim dixerit orbem, Virgilius de eodem Augusto; Georg. IV, 560. „Caesar dum magnus ad allum Fulminat Euphraten bello, victorque volentis Per populos dat iura, viamque adfectat Olympo." Rectius tamen latum reget, ut vetustiores quique libri. Noster Carm. II, 2, 9. „Latius regnes avidum domando Spiritum, quam si Libyam remotis Gadibus iungas, et uterque Poenus Serviat uni." Virgil. Aen. IV, 199. „Templa Iovi centum, latis inmania regnis." Et I, 25.,,Hinc populum late regem belloque superbum." Seneca Troad. 879.,,Cui regna campi lata Thessalici iacent." Ovid. Metam. IX, 794. „Postera lux radiis latum patefecerat orbem."

2. Cerea Telephi Laudas brachia] Omnes, opinor, quotquot hodie extant, membranae in ea lectione consentiunt, firmatque Servius ad Virgil. Eclog. II, 53. „Addam cerea pruna) aut cerei coloris, aut mollia. Horatius, cerea Telephi laudas brachia." lure tamen displicuit Iulio Scaligero: cuius verba haec sunt:,,Cum dixit roseam cervicem, cerea brachia colorem quoque indicare suspicabimur; sicut apud poetam cerea pruna: profecto plus

Laudas brachia, vae, meum

Fervens difficili bile tumet iecur.

5 Tunc nec mens mihi, nec color

10

Certa sede manet: humor et in genas
Furtim labitur, arguens

Quam lentis penitus macerer ignibus.
Uror, seu tibi candidos

Turparunt humeros inmodicae mero
v. 6. Vulg. Manent.

sapiat lactea." Interpretes quidem in omnes partes se versant, et illud cerea, quasi revera cereum esset, in quoscumque volunt sensus flectunt finguntque, ut auctorem suum vel defendere vel excusare videantur: sed laterem plane lavant. Quid enim? an cerea de colore interpretabuntur? at foeda res est color flavus in brachiis, qualia sunt ictericorum, Ovid. Pont. I. 10, 28. cum morbo laborabat, „Parvus in exiles succus mihi pervenit artus, Membraque sunt cera pallidiora nova.“ an cerea sunt pulchra, tamquam quae in cereis imaginibus videmus, ut Virgilius cervicem marmoream Georg. IV, 523. „,Tum quoque marmorea caput a cervice revulsum." et manum Martialis VIII, 56, 14.,,Adslabat domini mensis pulcherrimus ille Marmorea fundens nigra Falerna manu." Atqui illic marmorea est candida, et colorem notat, non figuram: ita noster Carm. I, 19, 6. „Urit me Glycerae nitor Splendentis Pario marmore purius." Lucretius II, 764. „Cur ea, quae nigro fuerint paullo ante colore, Marmoreo fieri possint candore repente." An igitur cerea brachia sunt lenta et mollia, ut noster Epod. XV, 6.,,Lentis adhaerens brachiis"? Sed et hoc nihilo magis sanum est; quamvis enim cera mollis est et tactui cedit; vestigium tamen impressum servat, ut solet hydropicorum caro, qua nulla turpior imago est. Quod si aut horum ullo aut alio quovis sensu recte dici possent cerea brachia; imprudenter tamen, ut vere Scaliger observavit, post roseam cervicem cerea brachia nominaverit noster, ne forte lector utrumque epitheton de colore suspicetur dictum, et pro formoso luridum Telephum imaginetur. Quid igitur fiet? Bene sit vetustissimo grammatico Flavio Capro, qui solus rem impeditam solvit, et Horatium omni culpa liberat. Is narrat pag. 2242. ut inter se differant lactans, laclens, lacteus.,,Lactans," inquit,,,qui decipit. Lactens, lacte abundans, velut lactens ficus (sic enim ibi legendum: non ut editum est, lacteus, et, lacteas ficus. Ovid. Fast. II, 263. At tibi dum lactens haerebit in arbore ficus') Lucilius: Lactentia coagula cum melle bibi.' Lactea, candida sunt, ut lactea laudat brachia dicit Horatius." Haec opportunissime sane Caper: ubi scribe laudas pro laudat; nam sine dubio ad hunc ipsum Horatii locum respexit; neque de mendo hic ulla suspicio est; cum eo fine haec adduxerit, ut probet lactea esse candida. Quid autem dubitemus, tam bono auctore, genuinam lectionem agnoscere?,,Cum tu, Lydia, Telephi Cervicem roseam, lactea Telephi laudas brachia:" qua nihil aptius, pulchrius optari potuit. Utrobique a colore laudat; Cervicem roseam, ut Virgilius de Venere Aen. I, 406. „Dixit, et avertens rosea cervice refulsit.“ Brachia autem lactea, ut iterum Virgilius de Ascanio Aen. X, 137. „fusos cervix cui lactea crines Accipit." Et de Gallis VIII, 660.,,tum lactea colla Auro innectuntur." Nemesianus IX, 80. „Purpureas landando genas et lactea colla." Candor autem est brachiorum perpetua laus. Ovid. Amor. III, 7, 7.,,Illa tamen nostro subiecit eburnea collo Brachia, Sithonia candidiora nive."

5. Tunc nec mens mihi nec color Certa sede manent] Libri aliquot Lambini et Pulmanni, manet; et sic editio Veneta 1478. Rectissime. Neque

Rixae; sive puer furens

Inpressit memorem dente labris notam.
Non, si me satis audias,

Speres perpetuum, dulcia barbare

15 Laedentem oscula, quae Venus Quinta parte sui nectaris inbuit. Felices ter et amplius,

Quos inrupta tenet copula; nec malis
Divolsus querimoniis

Suprema citius solvet amor die.

XIV.

O navis, referent in mare te novi
Fluctus? ô quid agis? fortiter occupa
Portum. nonne vides, ut

Nudum remigio latus,

5 Et malus celeri saucius Africo,
Antennaeque gemant: ac sine funibus
Vix durare carinae
Possint imperiosius

alterum admittit linguae Latinae consuetudo. Terent. Eunuch. IV,5, 3. „neque pes, neque mens satis suum officium facit." Ubi duo singularia coniunguntur, cum utriusvis numeri verbo congruunt, seu singularis sive pluralis. Ubi vero, ut hic fit, disiunguntur; et usus et ratio postulat, ut verbum etiam sit singulare. Mutatum est ab eruditulis: qui tamen nesciebant brevem syllabam in versus caesura potestatem longae habere posse. Carm. II, 13, 16.,,Caeca timet aliunde fata."

16. Quinta parte sui nectaris imbuit] Vir Clarissimus Iacobus Talbot, qui paucis abhinc annis luculentam Horatii editionem Cantabrigiae procuravit, non male de nostro meritum esse autumat, (quem tamen non nominat) qui loco quinta substituit,,,Quanta parte sui nectaris imbuit!" Is autem est Ramirez de Prado in Pentecontarcho suo c. 50. Ita sane Persius Sat. V, 21.,,tibi nunc, hortante Camena, Excutienda damus praecordia, quantaque nostrae Pars tua sit, Cornute, animae." Tu vero, quid quinta hic sibi velit, vide, si libet, apud interpretes. nobis semel est constitutum, nullam his rebus turpiculis lucem affundere.

19. Nec malis Divulsus querimoniis] Ego vero sine codicum auctoritate tam commodam lectionem non moveo. Tamen, aut fallor, aut elegantior exiret sententia, sic leviter immutata:,,Felices ter et amplius, Quos irrupla tenet copula, nec malis Divolsos querimoniis Suprema citius solvet amor die." Ita Noster alibi, Carm. III, 9, 18. „Quid si prisca redit Venus, Diductosque iugo cogit aëneo.“ et II, 17, 15.,,Me nec Chimaerae spiritus igneae Divellet umquam." et I, 36, 19. „,nec Damalis novo Divelletur adultero." Ubi omnia, ut vides, ad amatores, non ad ipsum amorem referuntur

7. Vix durare carinae Possint] „Animadvertendum est," ait Iulius Scaliger,,,quibus legibus de una modo navi dixit carinas in numero plurali." Vere et recte hoc Scaliger. Neque enim ullus veterum ita locutus est; quippe singulae naves non nisi singulas carinas habent. Quid hic autem nostri interpretes, qui libenter Scaligerum ut Horatiomastigem insectari solent? Rem callide dissimulant, inustam hanc Flacco notam silentio